Black metal is een conservatief en nationalistisch bolwerk én een toevluchtsoord voor iedereen die zich niet thuisvoelt in onze huidige samenleving. ‘Black Metal Rainbows’ is een ode aan dat laatste.
‘Voor de eerste keer in mijn leven, voelt het alsof ik echt tot een community behoor en dat is iets dat geen metalheadnazi me ooit afneemt’, schrijft Epsi Kvlt in haar essay. De anarchistische queer sekswerker heeft haar plekje gevonden in de blackmetalgemeenschap. Toch voelde ze veel weerstand, niet zozeer vanwege haar werk of politieke oriëntatie; het was vooral haar queer-zijn dat veel negatieve commentaren opleverde. Dat is niet veranderd, maar Kvlt staat er nu zelf anders in en komt openlijk uit voor haar geaardheid én haar zorgen voor klimaat en planeet: ‘Links zijn in de black metal-scene is een van de meest punky dingen die ik gedaan heb.’
Van buitenaf lijkt de blackmetalscene hermetisch gesloten. De gebeurtenissen in de jaren 1990 hangen als een donderwolk boven de gemeenschap en ook de media blijven teruggrijpen op die gewelddadige periode in de geschiedenis van het genre. De eerste golf black metal in de jaren 1980 bestaat nog uit losjes met elkaar verbonden bands die hun fascinatie voor satanisme uiten in songteksten en uiterlijk. Met de opkomst van black metal in Noorwegen verandert dat: satanisme is niet enkel meer een stijlfiguur, maar wordt letterlijk genomen. De zelfmoord van Mayhem-zanger Per Yngve Ohlin (artiestennaam: Dead) heeft grote invloed op de scene. Nog steeds overigens, een aantal auteurs in ‘Black Metal Rainbows’ refereert aan hem.
Het satanisme krijgt in het Noorwegen van de jaren 1990 gezelschap van een romantisch nationalisme en er wordt geflirt met nazisme. Vanaf 1992 escaleert de boel: kerken worden in brand gestoken, de Zweedse blackmetalscene volgt, er worden moorden gepleegd. Uiteindelijk keren de spelers in de scene zich tegen elkaar.
Schulp
In het boek ‘Lords Of Chaos: The Bloody Rise Of The Satanic Metal Underground’ (1998) van Michael Moynihan en Didrik Søderlin wordt die bloederige geschiedenis beschreven. Sindsdien is de blackmetalscene conservatief en navelstaarderig geworden. Toch is er, zeker het laatste decennium, verandering merkbaar. Er zijn subculturen binnen black metal die begaan zijn met klimaatverandering (het boek ‘Melancology: Black Metal And Ecology’ (2014) van Scott Wilson is een aanrader). Zij bieden een alternatief, niet-machinaal en anti-industrieel perspectief. Muzikaal gezien kruipt de lo-fi variant van het genre uit de schulp en is er sprake van hipster black metal die volgens de auteurs van ‘Black Metal Rainbows’ sexy as fuck is.
Volgens Daniel Lukes, Stanimir Panayotov en Jaci Raia is black metal niet gesloten maar open. De grenzen van het genre zijn poreus. Ja, fascistische elementen zijn niet te ontkennen, net als de conservatieve en nationalistische tendenzen. Black metal is echter zoveel meer. Sinds hij in 2015 een academisch symposium over blackmetal-theorie bezocht, speelt Daniel Lukes met het idee om een boek uit te brengen dat de veelzijdigheid van het genre in praktijk, esthetiek en theorie toont en beschrijft. Na een succesvolle Kickstarter-campagne, samen met de onafhankelijke uitgeverij PM Press in 2021, is er nu ‘Black Metal Rainbows’. De titel mag dan speels verwijzen naar de LGBTQI+-beweging, in het voorwoord laten de auteurs er geen twijfel over bestaan dat de insteek breder is: black metal is een subcultuur waar iedereen welkom is die zich niet thuisvoelt in de status quo.
LGBTQI+
De interesse in het project overtrof Lukes’ verwachtingen. In november 2022 verscheen een compilatie met 130 linkse, anarchistische en anti-fascistische blackmetalbands waarvan de opbrengst naar fondsen gaat die LGBTQI+-jongeren ondersteunen. Begin februari vond in New York een festival plaats ter ere van het verschijnen van dit boek. De meer dan vierhonderd pagina’s zijn een genot voor het oog. Designer Jaci Raia wisselt de teksten af met prachtige en gewaagde ontwerpen. Sommige zijn, net als de digitale retro-typografie, van eigen hand. Zowel inhoudelijk als visueel is het boek voor het merendeel zorgvuldig samengesteld.
Uiteindelijk leveren zo’n zestig kunstenaars, wetenschappers, journalisten, kenners en artiesten een bijdrage aan ‘Black Metal Rainbows’. Het idee mag dan ontstaan zijn binnen de academische gemeenschap, de inhoud reikt verder. Naast de vele grafische en artistieke bijdragen, bevat het boek interviews met artiesten, label-profielen en persoonlijke essays. Die geven een breed en genuanceerd beeld van de scene en schuwen de kritiek op fascistisch-nationalistische ontwikkelingen niet. Zo vertelt sekswerker Epsi Kvlt openlijk over haar worstelingen. Queer label-bazin Christine Kelly (Tridroid Records) heeft het over haar strijd tegen nazi’s en de mogelijkheden die ze met haar label biedt aan muzikanten die de in onze huidige samenleving heersende woede verklanken: ‘Ik put troost uit die primitieve woede, en ik ben zo blij om te zien dat anderen om soortgelijke redenen naar dezelfde geluiden hunkeren’. Daarmee vat ze misschien wel de essentie van dit boek samen: black metal kanaliseert de woede die minderheden voelen wanneer ze geconfronteerd worden met het geweld van vrouwenhaat, blanke suprematie, homofobie en transfobie.
Rafelranden
Filosoof Stanimir Panayotov geeft op een andere manier betekenis aan black metal. Hij haalt Aristoteles erbij om de essentie te duiden: ‘Zwart is de oorspronkelijke kleur van inhoud’. Dankzij de toegankelijke vormgeving van Jaci Raia lopen deze verschillende (de abstract-filosofische én emotioneel-praktische) benaderingen in elkaar over. Het interessantst is ‘Black Metal Rainbows’ wanneer de rafelranden worden opgezocht. Zo onderzoekt Jasmine Hazel Shadrack de rol van de heks als representatie van feminisme in black metal. Ze beschrijft hoe hekserij de afkeer van het lichamelijke (menstruatie, borsten, urineren) doorbreekt en het patriarchaat vermorzelt. Cultuurcriticus Laina Dawes onderzoekt de wortels van Afro-Amerikaanse cultuur in black metal en constateert dat beide culturen op een andere manier reageren op een bepaalde vorm van slavernij. In die zin is de inhoud van ‘Black Metal Rainbows’ vergelijkbaar met het utopische karakter van afrofuturisme, waarin dekolonisatie van het heden centraal staat.
Positieve energie dus voor iedereen met een progressieve visie die black metal een warm hart toedraagt én een fraai koffietafelboek voor omnivore hipsters die goede sier willen maken met hun afwijkende smaak.
De auteurs hebben andere plannen. De volgende instructies staan op de eerste pagina:
To complete this work. Dig a small hole 2 inches larger than this book & twice as deep. Insert 666 marshmallows & the book into the hole. Bury it.