Voor je denkt: Gonzo (circus) brengt stuk na stuk over Taylor Swift en Kanye West omdat ze meer lezers nodig hebben. Dit stuk gaat over de media, de muziekindustrie, seksisme en vrouwelijke artiesten die zich niet aan de regels houden.

Net zoals collega Maarten Buser al constateerde: sterren hebben de kracht om misstanden op de mainstream-agenda te zetten. Nu houdt Gonzo (circus) zich meestal verre van celebrities. Echter, de machtsmechanismen in de media – en ook in de muziekindustrie – die naar voren komen uit dit hele onverkwikkelijke verhaal, lijken haast onmogelijk te ontmantelen. Onzorgvuldige journalistiek, body shaming en framing blijven de boventoon voeren in de berichtgeving over vrouwelijke sterren.

En dan is er het niet minder erge ‘alledaagse’ seksisme: de vele verhalen die ik de afgelopen jaren heb gehoord van ‘minder bekende’ vrouwelijke muzikanten, laten een patroon zien. Zelfs al hebben zij een indrukwekkende artistieke carrière opgebouwd, dan nog moeten zij harder werken om geboekt te worden, goede slots en dito fee op festivals te krijgen en om commissions te versieren; en blijft er het risico om in interviews gestereotypeerd te worden. Vrouwelijke programmeurs en andere vrouwen actief in de muzieksector, onderschrijven deze problematiek. Meer onderzoek hiernaar is zeker nodig.

Even leek het of er een kentering gaande was: festivals als Rewire programmeerden consequent vrouwelijke artiesten, er was het geslaagde Heroines of Sound-festival in Berlijn, Gonzo (circus) schoof vrouwelijke muzikanten veel meer naar voren – tegenwoordig gelukkig zelfs vanzelfsprekender -, er kwam mainstream publieke waardering o.a. in The Guardian voor de vrouwelijke pioniers van de elektronische muziek en een organisatie als Female Pressure kreeg vleugels.

Toen ik afgelopen weekend de Amsterdamse krant Het Parool opende, werd het me echter opnieuw zwaar te moede. In een paginagroot artikel luidt het ‘America’s Sweetheart. De ontmaskering van Taylor Swift – Opname doet imago van zangeres wankelen.’ (1) De boventoon: framing. De ondertoon: seksisme. Een klassiek recept volgens de regels van de kunst.

Regel 1: Creëer het beeld van de vixen

Het begint met het gekozen beeld. De foto toont Taylor Swift in close-up met haar onvolmaaktheden (donshaartjes op de wangen, een blaasje op haar lip) – met kattenogen en zwart haar. Terwijl ze normaal blond is (wat haar dan weer het verwijt van Arische godin heeft opgeleverd). De vixen meets Catwoman. Het beeld en de toon zijn gezet.

De bewustwording rond beeld bij artikelen groeit, maar toch gaan media nog vaak in de fout. (2) Een special in maart 2016 van Vrij Nederland over ‘De Sterkere Sekse’ heeft op de cover een hooggehakte vrouwenvoet die een klein mannetje vermorzelt. Zo blijven archetypes zich vasthaken in ons collectief denken, gewoonweg omdat we er steeds weer mee worden geconfronteerd.

Regel 2: Meisjes worden geen vrouwen

Als het beeld nog onvoldoende de toon zette, dan wordt letterlijk kleinerend taalgebruik uit de kast gehaald. Een vrouw is altijd een meisje, bevroren in de tijd. En meisjes worden geen vrouwen, ze worden iets. Uit het stuk in Het Parool: ‘In minder dan tien jaar groeide ze uit van tienermeisje met gitaar uit Nashville tot een van de grootste artiesten ter wereld.’

Ook haar artistieke ontwikkeling wordt vervolgens in cliché-bewoordingen neergezet: ‘haar muziek evolueerde mee: van kabbelende mierzoete countryliedjes naar evenzo onbezorgde en radiovriendelijke kauwgomballenpop. Vrolijke beat eronder, af en toe een rapper erbij [met o.a. Kendrick Lamar toch niet de minste, rt] en hop, weer een hit.’ Alsof hits scoren overigens iets vies is. Terzijde, zelfs Suicide waagde zich aan bubblegumpop in het nummer ‘Sweetheart’.

Wie Swifts album ‘1989’, of ‘Bad Blood’, een van de singles daarvan, echter goed beluistert, moet vaststellen dat Swift ernstige thema’s aansnijdt en hypocrisie aan de kaak stelt. Dat doet ze overigens niet alleen in haar muziek maar ook in interviews.

Swift heeft nu eenmaal een ‘engelachtige imago’. Verder vallen ‘cheerleader, favoriete buurmeisje’, ‘naïeve meisje’, ‘girl next door’ en ‘het lieve meisje’. Er wordt niet gerefereerd aan Swift als een volwassen vrouw, behalve aan het einde om haar ‘geslepen zakenvrouw’ te noemen die ‘handig’ gebruik maakt van dat imago. Taylor Swift is uiteindelijk toch een vrouw geworden – ze is 26 – maar haar handigheid wordt vervolgens meteen in een negatief daglicht gesteld. Conclusie:…

Regel 3: Imago’s moeten worden ontmaskerd

De auteur, Roelf Jan Duin, is politiek verslaggever voor het Parool en als dusdanig deskundig in imago’s. Politici trachten immers dagelijks hun imago met alle middelen te polijsten. Het woord imago zegt het zelf al: het beeld dat leeft bij het publiek. Dat beeld is een constructie en een representatie van iets.

Er is echter iets opmerkelijks aan de hand met het begrip ‘imago’. Toen ik zocht op ‘imago’ en ‘definitie’ kwam ik uit bij Encyclo.nl, een metasite die definities uit verschillende bronnen verzameld. Een van de definities – geplukt van een populaire website – luidt: “onveranderlijk beeld van iets of van iemand zoals dat door de buitenwereld wordt gezien”.(3)

Problematisch is het woord ‘onveranderlijk’. Iemand die zich als persoon ontwikkelt en waarvan het ‘imago’ vervolgens opschuift, krijgt meteen het stempel ‘onoprecht’. De vette kop luidt ‘De ontmaskering van Taylor Swift’. De auteur gaat daarna verder met ‘ze is minder onschuldig dan haar gepolijste imago doet voorkomen’. In plaats van een diepgaande analyse bieden van hoe Swift – ook in interviews – de laatste jaren stapsgewijs haar imago aan het scherper stellen is, huilen de wolven verlekkerd in het bos; zelfs The Guardian deed daaraan mee.

Imago en authenticiteit zijn overigens volledig aan elkaar tegengesteld. Een imago is per definitie een constructie; authenticiteit refereert juist aan ongekunsteldheid. Wat Swift goed begrijpt is onze hang naar authenticiteit, ons verlangen naar persoonlijk contact en tegelijk de mystiek van het ongrijpbare en de psychologische waan waarbij we ons graag laten bedotten. In die zin bouwt ze al bijna een decennium meer aan een imago van een prinses des volks zoals Diana Spencer dan aan dat van ‘America’s sweetheart’. En haar ‘volgers’ én Swift zelf interesseert het gelukkig geen moer wat anderen daarvan vinden. Dat maakt haar zó ongrijpbaar dat een vermeende barst in dat imago meteen moet worden aangegrepen om haar ‘ware’ aard te ontmaskeren.

Regel 4: Vrouwelijke seksualiteit is hysterisch

De onoprechte vrouw moet eerst worden ontmaskerd, en dan ook nog verscheurd. Hoe doe je dat beter dan door vrouwelijke seksualiteit als hysterisch te betitelen? Altijd bingo!

Halverwege het artikel valt de auteur over Miley Cyrus en ‘haar hysterische seksuele aberraties’ aan. Het moet van het debuut van Elvis Presley op de Amerikaanse tv in 1956 geleden zijn dat zoiets nog over een man is gezegd. Exact 60 jaar wordt dat nog steeds gezegd over een vrouw die opkomt voor haar eigen seksualiteitsbeleving.

Regel 5: Vrouwen zijn madonna en/of hoer

Omdat regel 4 tot voor kort niet leek op te gaan voor Swift, wordt ze ervan beschuldigd nooit eens geil of sexy uit de hoek te komen en zelfs preuts of een ‘ijskonijn’ te zijn. Het blijft inderdaad zedig vergeleken met Madonna of Miley Cyrus. Dat lijkt me normaal; ze is toch America’s sweetheart?

Ik ben behoorlijk in de war van deze gedachtekronkel. Er wordt immers alom moord en brand geschreeuwd over de ‘ordinaire’ of te seksueel getinte rolmodellen die enorm populair zijn bij tienermeisjes. Denk aan Rihanna, Miley Cyrus en – toen ik jong was – Madonna. Swift heeft er vooralsnog voor gekozen om dat niet te doen. Maar ook dat wordt haar aangewreven. Complicerende factor in deze redenering: als ‘sex sells’ waarom is Swift met haar ‘te preutse’ imago dan zo immens populair en niet alleen bij conservatieve christenen in de Verenigde Staten? Hoe komt ze dan aan een geschat jaarinkomen van 150 miljoen euro?

En deze religieuze en culturele vlaflip van madonna/hoer blijft blijkbaar niet beperkt tot de ‘populaire cultuur in de VS’ maar is stevig verankerd in het ‘alledaags seksisme’. Boud wordt er gesteld: ‘Swifts kreukloze en zorgvuldig geconstrueerde imago is gestoeld op de familiewaarden waar conservatief Amerika dol op is. Centraal hierin staan de diep in het christendom verankerde principes van onschuld en puurheid.’

Over dit theologische en historische drijfzand zou ik liever kerkjurist Rik Torfs eens bevragen, of psychoanalyticus Paul Verhaeghe die uitgebreid heeft geschreven over patriarchale machtsrelaties die veel verder terug gaan dan het christendom. Waar het hier echt over gaat is, is een perverse interesse in specifiek vrouwelijke maagdelijkheid bij een deel van conservatief Amerika. Twijfelachtige en zeer vrouwonvriendelijke bewegingen maakten er in de jaren 1990 opgang en promootten bijvoorbeeld de purity ring of contracten die dochters met hun vader aangaan om maagdelijk te blijven tot ze getrouwd waren. Gelukkig heeft Miley Cyrus haar purity ring intussen over de haag geworpen.

Regel 6: Gij zult u schamen

Moraal van het verhaal: het best ben je natuurlijk een madonna, als het kan in combinatie met een beetje hoer ten dienste van de mannelijke seksualiteit, maar waag het niet je eigen seksualiteit en lot in handen te nemen door af te stappen van deze binaire predestinatie.

Want dan word je ineens preuts genoemd. Hoe meer ik las over Swift en hoe meer clipjes en interviews ik bekeek, hoe lachwekkender het label ‘preuts’ me leek. Swift is geen rebel, maar zeker ook niet conservatief. Ze kaart actuele thema’s aan, weet steeds beter wat ze wil en ze is… een handige zakenvrouw. En wat is daar mis mee? Mijn grootmoeder – de eerste feministe in mijn leven én een handige zakenvrouw – zei altijd: als er niets inzit, kan er ook niets uitkomen. Daarmee bedoelde ze: wees blij dat je slim bent, iets te vertellen hebt en soms ook koppig je eigen weg gaat. Dat is niets om je voor te schamen.

Maar Taylor zal zich schamen. Dat is nu eenmaal de regel.

regel 7: het glas is altijd halfleeg

Er worden nog meer ‘leads’ gezocht in close reading van Swifts liefdesleven en haar ‘autobiografische’ songs. En hoe Swift zich altijd ‘gewillig’ en handig – lees: kassa – presenteert als het slachtoffer van elke relatie, en nu dus van de hele controverse met West. En je voelt de Schadenfreude: ze krijgt haar vals imago van ‘slachtoffer’ als een boemerang terug.

Over haar teksten zijn al boeken volgeschreven, maar ze heeft het strikt autobiografisch karakter van haar teksten vaak genuanceerd. Zelf stelt ze meer te reflecteren op de dingen die belangrijk zijn in een bepaalde periode in haar leven en haar peergroup. Als tiener was dat daten en jongens, nu stelt ze vragen over haar identiteit en over de hoge verwachtingen ten aanzien van haarzelf en haar leeftijdsgenoten.

De auteur haalt als voorbeeld ‘Should’ve said no, better than revenge, tears on my guitar’ aan. Volgens hem krokodillentranen. Wil je het positief bekijken, dan gaat het over voortschrijdend inzicht. En dat is normaal. Swift is nog maar 26. En dan is het moedig dat te delen. Maar zoals ze zelf aangaf in een interview met de invloedrijke Barbara Walters uit 2014 wordt dat niet erg op prijs gesteld. Als een man zijn gevoelens deelt is dat moedig, als een vrouw dat doet is het too much information, te opzichtig emotioneel, et cetera. In dat interview wijst Swift expliciet naar seksisme als bron van deze twee maten en gewichten, waarvoor bij vrouwen het glas altijd halfleeg is.

Regel 8: Negeer de feiten, frame!

Ook wordt hier het argument herhaald – of beter de framing – van Kanye West die gretig is overgenomen door media: Swift zou pas beroemd zou zijn geworden door de interventie van West tijdens een awardceremonie in 2009. Alsof ze tevoren een obscure artieste was. Het tafereel wordt als volgt beschreven: “dat engelachtige meisje dat niets anders kon dan beteuterd toekijken hoe haar moment werd gekaapt door de doorgedraaide rapper.”
Wiens blik, wiens interpretatie volgen we hier? Misschien was ze even flabbergasted en dacht ze vervolgens: idioten moet je niet te veel aandacht geven. Uit interviews komt dat laatste naar voren.

Regel 9: If all else fails…

… laat je een andere vrouw de klus afmaken. Kim Kardashian, de veelbesproken vrouw van West. West noch de media treft hier immers een blaam. De auteur besluit zijn stuk dan ook met ‘[Kim] Kardashian, de vrouw die staat voor alles wat Swift niet wil zijn – ordinair, dellerig en vooral nep – heeft haar ontmaskerd als onoprecht en leugenachtig. Oh ironie!”

Hier wordt een dodelijke cocktail gebrouwen van het ‘stand by your man’-principe (run, Kim, run! of lees op z’n minst een artikel over ‘gaslighting’ voor het te laat is) en de populaire misogyne opvatting dat vrouwen onder elkaar krengen zijn.

Wat mij wantrouwig maakt is dat de vraag van West aan Swift in het stuk in Het Parool letterlijk wordt weergegeven, maar haar antwoord niet. En dat letterlijke antwoord is ook moeilijk te vinden online. En tegelijk is nog steeds volstrekt onduidelijk of het antwoord van Taylor niet geknipt is.

Regel 10: gij zult worden gestraft

Wie echt goed heeft geluisterd naar de songs en interviews van Swift de afgelopen jaren, ziet dat Swift zich langzaam – niet als een rebel zoals Miley Cyrus (wat overigens haar goed recht is) – aan het ontwikkelen is tot een volwassen vrouwelijke artiest. Dat ze weigert te verstenen tot meisje, maar juist een vrouw is, met een eigen mening, die haar eigen weg kiest. Ze breekt uit het kader dat haar als vrouwelijke artiest is toegestaan en daar kunnen velen blijkbaar nog niet mee leven. Ze respecteert de conventies niet. En dat mag niet. Zeker niet als je weigert je daarvoor te schamen en je excuses aan te bieden. En daarvoor zal ze moeten boeten.(4)

(1) Opvallend is dat in de kop gesproken wordt over ‘opname’ in plaats van video-opname: dit suggereert een opname in rehab, terwijl het over een op zich onbenullig incident gaat.

(2) Zie een interessant stuk hierover op Lezeres des Vaderlands.

(3) In deze video vertelt Prince bij Larry King over zijn ‘name change’, zijn radicale worsteling met zijn imago en de rol van de media.

(4) Intussen werd bekend dat Taylor Swift dit jaar geen VMA-nominatie in de wacht heeft gesleept. Ook M.I.A. werd niet genomineerd voor haar video ‘Borders’: ze verwijt de VMA-jury racisme, seksisme en elitarisme.

(5) Het originele artikel kun je online lezen bij AD; met ander beeld dan in het originele artikel.