Kun je autonoom zijn en toch subsidies aanvragen? Hoe organiseer je gemeenschapsgevoel bij zelforganisatie zonder tegenspraak te vergeten? En zijn fysieke collectieve ruimtes nog wel van deze tijd? Marc Schuilenburg las in het prachtig vormgegeven en inspirerende ‘Autonomie door tegenspraak’ over herkenbare problemen en aanzetten tot oplossingen.
OT301 is een voormalig kraakpand in Amsterdam dat in 2006 is gekocht van de gemeente en is omgebouwd tot een centrum waarin verschillende behoeften door elkaar zijn georganiseerd. Wonen, werk en publieke functies worden er gecombineerd. Zo zijn er ruimtes voor muziek en film, een non-profit drukkerij, ateliers en het veganistische restaurant De Peper. Van de bewoners wordt in de vorm van zelfwerkzaamheid verwacht dat ze een bijdrage leveren aan het pand. In Nederland zijn verschillende van dit soort initiatieven te vinden, plekken om te wonen en werken, met een bepaalde mate van zelfwerkzaamheid en een bepaalde visie op onafhankelijkheid en zelforganisatie. In het fraai vorm gegeven boek ‘Autonomie door Tegenspraak’ is verslag gedaan van het ontstaan van OT301. Waar komt het initiatief vandaan en wat zal de toekomst brengen?
Met veel belangstelling heb ik ‘Autonomie door tegenspraak’ gelezen. Die interesse wordt gevoed door mijn persoonlijke situatie. Ik woon in een vergelijkbaar, alleen iets kleiner project: De Nieuwe Blauwen. De Nieuwe Blauwen is een pand in de Rotterdamse deelgemeente Kralingen/Crooswijk dat aan het begin van de jaren 1990 is gekraakt en enkele jaren daarna door de bewoners is gekocht van de gemeente om het in zelfbeheer verder op te knappen en door te ontwikkelen. Het gebouw bestaat uit 18 woningen, bedrijfsruimten op de begane grond, ateliers voor kunstenaars op het dak en een gemeenschappelijke tuin. In de bedrijfsruimten zijn onder meer gehuisvest een architectuurkantoor en het vegetarische restaurant ‘Het Lachende Varken’ (hetlachendevarken.com).
Veel van de observaties uit het boek over OT301 komen bekend voor. Het zijn problemen die veel vrijplaatsen gemeen hebben en waarvoor lastig een oplossing is te vinden. Zo blijken gevoelens van gemeenschappelijkheid moeilijk te organiseren onder alle leden. Er wordt het probleem gevoeld van het behouden van je onafhankelijkheid wanneer subsidies worden aangevraagd om projecten in het pand mogelijk te maken. En vaak missen nieuwe bewoners een duidelijke visie op de doorontwikkeling van het pand. Tegelijkertijd spelen er kwesties die te maken hebben met de kenmerken van een bepaalde stad of land. Zo is het in New York onmogelijk om eigenaar te worden van een eigen culturele ruimte. Niet alleen is vastgoed exorbitant duur in New York, ook zorgen verzekeringseisen ervoor dat veel ‘do-it-yourself projecten’ van korte duur zijn. Projecten zijn bovendien afhankelijk van donaties, zoals Flux Factory op Long Island dat elk jaar een kunstveiling organiseert om geld in te zamelen.
Naast een overzicht van de ontstaansgeschiedenis van OT301 en een verslag over de professionalisering van het pand, is in het boek een aantal essays opgenomen waarin een toekomstvisie wordt uitgewerkt van vrijplaatsen met de nadruk op zelfwerkzaamheid en zelforganisatie. Zo vraagt Geert Lovink zich af of we nog behoefte hebben aan fysieke collectieve ruimten wanneer het sociale is uiteen gevallen door processen van globalisering en virtualisering. Volgens Lovink ligt de toekomst niet in het verder experimenteren met het gemeenschapsmodel, inclusief oplossingen voor het beheer en bestuur ervan, maar in het uitvinden en implementeren van nieuwe organisatievormen om cultureel te ondernemen, bijvoorbeeld ‘orgnet’. Daarmee is de toekomst van zelfstandige woon/werkruimten als OT301 niet beantwoord. Wel ligt er met ‘Autonomie door Tegenspraak’ een indrukwekkend en door Abnormal Data Processing mooi uitgegeven overzichtswerk dat voor nieuwe initiatieven op het gebied van collectief eigendom en zelforganisatie, zowel fysiek als virtueel, een bron van inspiratie kan zijn.