Een halve tram steekt uit de muur van Las Palmas LP2, een deur verwijderd van het Fotomuseum. Het blijkt de ingang tot de tentoonstelling Made in Rotterdam over Cor Kraat. Achterin de tram, tussen de stempelmachines zit een dame op een bankje om een kaartje te verkopen.
Wie doorloopt, wandelt de tram aan de achterkant weer uit: de tram blijkt niet alleen de ingang, maar ook een tijdmachine die de toeschouwer verplaatst naar de vroege jaren 1970. Op een schermpje is een film te zien over het Rotterdam uit die tijd. De zon schijnt vrolijk aan de hemel over een stad van lege straten en grauwe flats. Rotterdam zat nog midden in de wederopbouw, en het wilde maar niet gezellig wilde worden – zoals Kraat zelf stelt: ‘wie uit Centraal Station liep, kwam op het Weena, een windtunnel met een hertenkamp.’ En daar wilde Cor Kraat wel wat aan doen. De tentoonstelling laat zien hoe Kraat zijn kwast doopte in een vrolijk kleurtje om zijn stad wat op te fleuren.
Kunst & Vaarwerk
In een reeks open bouwketen met werk van Kraat aan de muren kan de toeschouwer zien hoe er ineens tussen de felgekleurde trams rijden tussen de nieuwbouw. Gevels zonder karakter krijgen een gezicht dankzij een kleurtje hier en daar, felgekleurde banden, evenals deze of gene lantarenpaal. Inspiratie wordt vooral gevonden in popart. Na een bezoek aan New York laat Kraat de abstractie varen en werkt in een figuratieve stijl, zoals te zien bij een bonte muurschildering van een papegaai aan het Ericaplein. De papegaai roept de nodige controverse op. Niet bij de bewoners, maar wel bij de gevestigde kunstorde. Links-truttige kunstclubjes als de Kommunistische Eenheidsbeweging tekenden protest aan tegen zoveel herkenbare, kleurige kunst die het goed doet bij het gepeupel. Het is een conflict waar Kraat voortdurend mee te maken krijgt.
In diverse opzichten is Kraat een punk tussen de hippies van het toenmalige kunstwereldje. Dat conflict neemt toe als hij eind jaren 1970 samen met Willem van Drunen en Hans Citroen het kunstenaarsbureau Kunst & Vaarwerk opricht. Kunst & Vaarwerk wilde de stad Rotterdam en de Rotterdamse haven weer bij elkaar brengen met een reeks grootschalige openbare kunstwerken. Subsidie wilde Kunst & Vaarwerk niet. In plaats daarvan werd er rechtstreeks contact gezocht met de havenbazen voor de financiering. De lokale kunstwereld was in rep en roer: dit was onderhandelen met Het Beest. Om de oubolligheid die heerste in kunstenaarskringen op de hak te nemen, spraken Kraat en kornuiten altijd over ‘de Zaak’.
Dobbelstenen
Veel van de plannen die Kunst & Vaarwerk kwamen nooit tot uitvoer, maar er zijn op de tentoonstelling in Las Palmas veel werktekeningen en fotomontages te bewonderen, bijvoorbeeld van het Shell-gebouw aan het Hofplein als grote benzinepomp. Wat er wel kwam, waren de Castor-Oil opslagvaten met een motorrijder in de Maashaven, De Hoedendoos in de Botlek het geschilderde papieren vliegtuig in Spijkenisse, en het beroemdst van allemaal, de beschilderde dobbelstenen op de Noorderpier aan de Hoek van Holland.
Er zijn op de tentoonstelling twee prachtige televisiefilms te bewonderen over deze bewogen periode waarin Kraat, Citroen en van Drunen bouwden aan een fraaiere, menselijker Rotterdam. Bij de eerste belanden de heren op een bingoavond in een bejaardentehuis: algehele hilariteit, bij de tweede zien we ze werken aan de dobbelstenen op de pier op een kille winterochtend. Iedereen is stevig ingepakt tegen de gure wind, een heupflesje sterkedrank doet de ronde.
Volkskunst
Je kunt in deze filmpjes iets zien van wat een typisch Rotterdams levensgevoel lijkt te zijn: niet lullen maar aanpakken, stoere jongens, ferme knapen, doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg. Zoals Wim Kan ooit eens zei: ‘in Rotterdam verkopen ze overhemden met opgestroopte mouwen.’ Ook de rest van de tentoonstelling geeft blijk van een verfrissend gebrek aan pretentie, met de bouwketen en het kantoor van Kunst & Vaarwerk ingericht als een kantoor langs de haven. Telkens worden er links gelegd met het werk van Kraat: de enorme wasknijpers die Kraat maakte (zelf weer een verwijzing naar Oldenburg) dienen nu om tekeningen op te hangen. De zuilen die Kraat had ontworpen om de snelweg rond Rotterdam te steunen laten nu zowel gerealiseerde als niet-gerealiseerde ontwerpen zien-rollen King, glazen bier, een opgerolde krant. Het werk van Kraat is volkskunst zoals Jules Deelder een volksdichter genoemd mag worden.
Deze tentoonstelling brengt een werklust over, een openstaan voor de wereld die enthousiasme bij de toeschouwer oproept. Niet jammeren, maar aan de slag. De verfrissende aanpak van Kunst & Vaarwerk zou een mooi voorbeeld kunnen zijn als tegengif voor een situatie die zich helaas maar al te vaak in de hedendaagse kunstwereld voordoet, en die met het kariger worden van de subsidies alleen aan treurigheid wint. Namelijk die van kunstenaars die vanaf hun ivoren toren, in de rug gesteund door allerlei subsidies, het volk wel even zullen verheffen. Als het volk weinig interesse toont verheven te worden, krijgt het ineens te horen dat ze een stelletje cultuurbarbaren zijn. Uiteindelijk bleken Henk en Ingrid, de financiers van dit treurige toneelstukje, ook niet gek – tot diepe verontwaardiging van de kunstwereld dat zich er vervolgens niet voor lijkt te schamen zichzelf neer te zetten als de Hoeders van de Beschaving.
De tentoonstelling Made in Rotterdam laat zien hoe het ook kan – hoe kunst in de openbare ruimte een waarachtig democratische kunstvorm kan zijn waarbij iedereen – kunstenaar, overheid, bedrijfsleven enzovoorts – iets kan winnen, met een fraaiere en leefbaardere stad als resultaat. Zoals Hans Citroen schrijft in het begeleidende krantje: ‘het ontstaan van een stad – wie maakt zoiets mee?’
GEZIEN: Cor Kraat, Made in Rotterdam Las Palmas LP2, Rotterdam 28 sept. – 9 dec. 2012