Speciaal voor het evenement Soundspectrums ontwikkelden een aantal grootheden uit de nieuwe media, elektronica en muziekperformance een paar projecten in TENT, een traditionele expositieruimte die voor de gelegenheid was omgetoverd tot een white cube. De bedoeling was hedendaagse kunst en mediatechnologie dichter bij elkaar te brengen, waarbij het experiment niet zou worden geschuwd.
Een interessante vraag bij dit opzet is in welke mate elektronica en nieuwe media werkelijk nog zo vernieuwend kunnen heten, dat ze van belang zijn voor de hedendaagse kunst. Waarom wordt de introductie van technologie binnen kunst en muziek eigenlijk als vanzelfsprekend als ‘vernieuwend’ beschouwd? Is er niet eerder sprake van een zelfstandige traditie die tot op de dag vandaag wordt voortgezet en waarbij elektronica de pretentie ophoudt de grenzen van de ‘toekomst’ uit te zetten in een blijkbaar petieterig heden?
In het heden zijn onze levens even goed doortrokken van technologie en elektronica – dit artikel is geschreven op een MacBook, een laptopje vergeleken waarbij HAL uit ‘2001- A Space Oddyssey’ een kinderfietsje is. 2001 is al weer bijna een vergeelde foto van onze jeugd, en we hoeven niet naar de toekomst om een ‘echte’ computer te ontmoeten.
Vervreemding
Uit het programma spreekt een interessante culturele vervreemding met zowel Marxistische als Freudiaanse elementen die overigens in brede lagen gemeengoed is. Een vervreemding waarin een culturele bourgeoisie niet in staat is de elektronische productiemiddelen intellectueel op waarde te schatten die diezelfde bourgeoisie schragen als economische en sociale klasse. Waarna ineens die productiemiddelen opduiken in een cultuurproductie waar het gebruik van die middelen gesublimineerd wordt tot ‘experimenteel’ en ‘vooruitstrevend’. Een beetje zoals in de jaren 1920 Mickey Mouse de happy-go lucky personificatie was van de zwarte Amerikanen die zich voor een hongerloontje uitsloofden op de plantages en die het blanke Amerikaanse bioscooppubliek in het dagelijkse leven zoveel mogelijk meed.
Het is dan ook intrigerend dat veel elektronische geluidskunstenaars op Soundspectrum zich ophielden in het veld van het ‘abstracte’– onze eigen levens zijn immers tot aan de rand gevuld met ‘inhoud’- gevoelens en emoties van frustratie, pijn, wanhoop maar ook in een enkel geval geluk en tevredenheid. ‘Abstract’ is de ervaring van een industriële toekomst waarin machines hun menselijke gebruikers niet langer meer nodig hebben. De Blob van microprocessors en schakelingen die de white cube inwasemt en een voor een de luisteraars opvreet is de toekomst zelf – koud en kil, industrieel en ontmenselijkt.
Paradox
Deze inleidende opmerkingen moeten eerder als diagnose gezien worden dan als kritiek op het programma. Het aardige en inzichtelijke was juist dat in de white cube de paradox aan het licht kwam van een elektronische avant-garde die de fakkel brandende houdt voor een modernisme dat teruggaat op het begin van de twintigste eeuw en die muzikaal vertaald worden in zulke uitlopende componisten als Varèse en Stockhausen, en die, via Kraftwerk en Giorgio Moroder in de jaren 1990 nog techno en house opleverden.
Niet verbazingwekkend dan ook dat Geert Mul in de jaren 1990 live videoscreenings verzorgde voor een Rotterdamse technoclub die heel toepasselijk ‘The Future’ heette. Zowel Mul als compaan Michel Banabila zijn een stel ouwe rotten in het vak en dat was te merken aan hun bijdrage, het eerste deel van hun research-project ‘Sound of Identity’. En let ook eens op die dr. Frankenstein-associatie in de omschrijving ‘research-project’.
Drie schermen beginnen met visuele chaos, die langzaam overgaat in beelden van landschappen, melkwegstelsels, computerchips en uiteindelijk mensengezichten in diverse stadia van elektronische vervorming. In combinatie met het geluid leverde het een soort elektronische Koyaanisqatsi op – welkom aan boord van Spaceship Enterprise – weer een toekomst die verdwaald is in het heden. Enerzijds was ‘Sound of Identity pt.One’ meeslepend genoeg om de aandacht vast te houden, maar tegelijkertijd had het wel wat gedurfder gemogen.
Hottentottensoldatententententoonstelling
Telcosystems, een naam die onmiddellijk doet denken aan een microchipsfabriekje, deed het ook al met drie schermen waarop de nodige white and pink noise te zien viel. Dit bleek het driekoppige uitgangspunt van een performance waarbij al improviseren de intensiteit aangezwengeld werd tot oorverdovende geluidsniveaus. Thrift was zo abstract dat het bijna banaal werd – een hoogtepunt van extatisch modernisme. Het leverde zeker het nodige enthousiasme op bij het publiek. Maar toch hier leek er sprake te zijn van een dood spoor, het was het geluid van een techno-party zonder beats, een happening uit de meedogenloze jaren-1990, een vertolking van Poème électronique van Edgar Varése uitgerekt tot een lange spaghetti-sliert. De geschiedenis van de elektronische muziek kwam in een keer voorbij.
De hottentottensoldatententententoonstelling ‘Myspacebandcampsoundcloud’ van Dennis de Bel met gemike-te muizenkooi zag er intrigerend uit maar leverde geen drama op – een zachte elektronische jank vulde de ruimte. De Bel was ook niet geheel tevreden met het resultaat en had meer verwacht van de muizen maar vanwege technische redenen kwam het allemaal wat minder spectaculair over. Wel wist hij de herinneringen aan de toekomst van zich af te schudden door zich te concentreren op ons alledaags heden. Zou dit een leeftijdskwestie zijn? Zou de pas in 2007 afgestudeerde De Bel zich heel wat beter thuis voelen tussen de hedendaagse mediatechnologie dan oude rotten Mul en Banabila zodat hij een uitspraak durfde te doen over het heden, zonder science fiction-connotaties of de exercities in abstracties van Telcosystems?
Slakkenspoor
Met deze opzet als achtergrondje kon het onaangekondigde Patterncutoff laten horen dat er in elk geval geen toekomst meer zit in het spelen van neo-new wave, hoe duur en nieuw en hedendaags de gebruikte apparatuur ook zijn mag. Een zanger van amper 20 met plakband over zijn tepels (waarom hebben verlegen jongens altijd plakband over hun tepels?) sneert over een ‘teenager and he’s never had a girlfriend’. Enfin, Patterncutoff zijn nog jong en zijn straks ongetwijfeld tot meer in staat.
Nee dan, de heel toepasselijk genaamde Machinefabriek – gezeten achter een tafeltje vol interessant speelgoed speelde hij onverstoorbaar vier uur lang dezelfde riedel, in essentie het geluid van een helicopterwentelwiek vertraagd tot een slakkenspoor van elektronisch gesis en geknetter in een oneindig aantal permutaties. Echt veel gebeurde er niet, leek ook niet de bedoeling, maar respect voor deze levende soundinstallatie die zich niets aantrok van uitelkaarspattende jeugdpuistjes, Malevitsj-on-acid en futuristische souvenirs. In plaats zwoegde hij verder door de lange nacht, een machinefabriek waardig.
Gezien: TENT, Rotterdam, 16 juni 2012