De filosoof Frederic Jameson opperde ooit dat het voor mensen van nu makkelijker is om zich voor te stellen dat de natuur en de aarde vergaan dan dat het huidige kapitalistische systeem instort. De sciencefiction film Snowpiercer verbeeldt ook een aarde die door een mislukte poging om het broeikaseffect tegen te gaan, veranderd is in een ijsplaneet waar al het leven is uitgestorven.
Ondanks dat postapocalyptische gegeven blijft de mensheid voorbestaan in een trein die door een strenge hiërarchische organisatiestructuur draaiende wordt gehouden. In de achterste wagons bevindt zich de onderklasse die door de hogere klassen in bedwang worden gehouden. Maar niet voor lang als het aan de held Curtis (Chris Evans) ligt, die geïnspireerd door de wijze John Hurt een opstand voorbereidt.
Snowpiercer is gebaseerd op de Franse stripserie Le Transperceniege van Benjamin Legrand en Jean-Marc Rochette die verscheen in de jaren tachtig. Het verhaal met zijn onmiskenbare allegorische lading is echter actueler geworden vanuit het huidige tijdsgewricht waar een klimaatcrisis onvermijdelijk lijkt en de kloof tussen rijk en arm groter wordt. Snowpiercer biedt in dat opzicht een soort popcultuur marxisme. Een klassenstrijd gegoten in de conventie van een futuristische actiefilm waar er naast gewelddadige vechtpartijen nog gewezen wordt op de onhoudbaarheid van de bovenbouw-onderbouw structuur.
Karikaturaal en kritisch
De Zuid-Koreaanse regisseur Joon-ho Bong weet een nare sfeer te creëren met surrealistische en soms ook karikaturale elementen. John Hurt heeft met zijn baard en bril iets weg van Trotsky en belichaamt daarmee de hoop van de onderklasse. Daar tegenover staat een onooglijke Tilda Swinton die lijkt op een kruising tussen Margaret Thatcher en een figuur uit de serie Absolutely Fabulous. Het doet soms denken aan de absurde dystopieën van Terry Gilliam.
Joon-ho Bong weet de visuele setting van de trein ook sterk te gebruiken. Deels een symbool van technologische vooruitgang, maar ook het vervoermiddel dat verbonden wordt met de gruwelen van de twintigste eeuw. De eindeloze kilometers spoor die leiden naar de goelag of de systematische deportaties van de Nazi’s die volgens het spoorboekje liepen. Die associaties worden opgeroepen in de onmenselijke maar rationele en geordende behandeling die de mensen in de achterste wagons te verduren krijgen.
En wat nu?
Deze symboliek en maatschappijkritiek is uiteindelijke wel verpakt in populaire genrecinema met af en toe wat sentimentele momenten en scènes die op de emoties inwerken. Het verloop van het verhaal doet denken aan het opvolgen van levels in een game. Zo gaat Curtis de wagons af om te eindigen bij de man die de trein beheert. Snowpiercer is door die voorspelbare elementen minder sterk dan Joon-ho Bongs ‘Mother’ en zijn sublieme en complexe ‘Memories of Murder’ (eigenlijk een True Detective avant la lettre). Toch is het bewonderenswaardig dat de film repliek biedt op Jamesons woorden door te verbeelden dat ook het systeem kan ontsporen. Het einde van de film is in dat opzicht bedrieglijk geruststellend, terwijl op de achtergrond de vraag doorsluimert: En wat nu?
Snowpiercer komt uit op 12 maart in België en op 3 april in Nederland en wordt gedistribueerd door Remain in Light.