Het Franse label Lowave is uitgever van een flinke catalogus aan experimentele en kunstzinnige films. Daarnaast is het gedurende de afgelopen tien jaar activiteiten gaan ondernemen als filmproductie en het organiseren van exposities.
Zowel bij de exposities als de dvd’s hebben compilaties altijd een belangrijke plaats ingenomen. 2012 werd voor Lowave het jaar van een megacompilatie: een box met tien dvd’s en in totaal 95 films onder de noemer ‘Human Frames’.
‘Human Frames’ is gestart als een serie filmvertoningen in de Substation arts cinema in Singapore; vervolgens is het project omgevormd tot een meer museale presentatie tijdens Kunst-im-Tunnel (KIT) in het Duitse Düsseldorf. En toen was daar de box: tien dvd’s met een rijkdom aan stijlen, technieken en ideeën. Kleine vertellingen, verbeeldingen van een idee, fictie, nonfictie, animatie, dansfilms, videokunst; werken van hedendaagse kunstenaars en filmmakers, met name uit Europa, Azië en het Midden-Oosten. De geografische beperking zal praktisch zijn bepaald door het gebied waar Lowave het afgelopen decennium zijn contacten heeft opgebouwd. Het maakt wat hier voor ons ligt niet minder interessant.
Een compilatie met een omvang als deze is al bewonderenswaardig en begerenswaardig. Mits goed samengesteld, uiteraard, maar in tien jaar aan dvd’s en events heeft Lowave laten zien dat we het kiezen en compileren gerust aan dit label kunnen overlaten. De titel ‘Human Frames’ kan als het overkoepelende thema worden beschouwd: tien filmische kaders van menselijke emoties. De dvd’s zijn samengesteld rond de titels/onderwerpen ‘Happiness’, ‘Desire’, ‘Fear’, ‘Anger’, ‘Isolation’, ‘Melancholy’, ‘Madness’, ‘Impermanence’, ‘Fanaticism’ en ‘Mono no aware’. Het laatsgenoemde is een Japans begrip dat staat voor iets als een spontane, pure emotie, teweeggebracht door een invloed van buitenaf.
Universeel menselijk
De curator van Lowave Silke Schmickl geeft in een begeleidend boekje aan dat het thema is gekozen als een onderzoek naar de groeiende behoefte , zowel in de kunsten als in het dagelijks leven, om emoties uit te drukken. De toenemende behoefte aan het uitdrukken van gevoelens – bijvoorbeeld via internet en sociale media – zou begrepen kunnen worden als een verzet tegen de zakelijke, op efficiëntie en succes gerichte maatschappij; kunstenaars op hun beurt gebruiken sensibiliteit om de fenomenen van hun tijd en omgeving te onderzoeken, hier dus een verdubbeling van het onderwerp. Dit mag voor Lowave een uitgangspunt voor de megacompilatie zijn, maar het is in alle eenvoud een prettig en universeel thema.
Schmickl en de gastcuratoren bij deze serie hadden ook kunnen kiezen voor een indeling volgens – om maar wat te noemen – een thema als de zeven hoofdzonden: altijd aantrekkelijk, maar cultuurbepaald. En met een indeling naar stijlen geurt de collectie naar een collegezaal. Nee, Lowave stelt de mens centraal en dat sluit eigenlijk goed aan bij hoe Lowave zich de laatste jaren heeft laten zien: als een label dat een warm hart heeft voor mensen. Of dat nu de makers betreft, die het label probeert te blijven volgen en steunen, of de onderwerpen van de films, met sociaal en politiek geëngageerde compilaties als gevolg.
Ook dergelijke geëngageerde films zijn terug te vinden in de compilaties, zoals op (uiteraard) de dvd’s ‘Fear’, ‘Anger’ en ‘Fanaticism’. Maar naast een film die met tekst en geluiden de onverzettelijkheid van iemand in bezet gebied weergeeft en een film Turkse film met een stampende flamencodanseres over geweld tegen vrouwen, en naast nog een aantal politieke films, bevat ‘Anger’ ook films over woede in relaties of in het verkeer. Op ‘Isolation’ staat bijvoorbeeld een verrassend kort filmpje met de boerka als onderwerp , maar deze compilatie omvat ook een animatiefilm over Alzheimer, een dansfilm over een vrouw tegen een matglazen raam, en een film uit één lange travelling langs wachtende reizigers.
Bij elk van de subthema’s bevat de dvd films met de emotie in verschillende situaties, of in verschillende uitingen. Op ‘Desire’ kan het verlangen zijn naar een verdwenen familielid of een geliefde, naar sex of naar genegenheid, abstract of concreet. ‘Madness’ kan aan om een nachtmerrie waarin de eigenaar van een copyshop zichzelf eindeloos gekopieerd ziet, over dwaze dagen in een Fins warenhuis tegenover bombardementen in Irak, of een halve minuut gillen in een kamertje. Enzovoort. De compilatie geeft dus niet alleen een mooi overzicht van wat er in grofweg het afgelopen decennium aan Europese en Aziatische experimentele(re) film en videokunst is gemaakt, maar het is ook een ruime verbeelding van universele menselijke emoties. Het subthema ‘Mono no aware’ is daarbinnen dan wel een verrassende keuze, gezien het feit dat dit een typisch Japans concept is. Schmickl en haar medecuratoren hebben echter hun best gedaan ook buiten Japan films te vinden die deze geestesgesteldheid verbeelden.
Beeldtaal en experiment
En waarom ook niet zo’n Japans concept toegevoegd? Dat men daar een begrip heeft geformuleerd voor een bepaalde sensibiliteit, wil niet zeggen dat mensen elders die emotie niet zouden herkennen. De dichter J.J. Slauerhoff was een zeer goede vertolker van de sensibiliteit ‘fado’, vinden ook (sommige) Portugezen. En als we de emotie niet in eigen cultuur op een dergelijke – verfijnde – wijze kennen, kunnen we haar misschien wel begrijpen. Wat ook bij deze tiendelige compilatie blijkt, is dat de gebruikte beeldtaal net zo universeel is als de onderwerpen. Want, zoals Schmickl al eens uitlegde in een interview (lees Gonzo (Circus) #108, maart-april 2012), inmiddels worden wereldwijd dezelfde technieken en ‘grammatica’ gebruikt. Die beeldtaal is, ontstaan in een globaliserende samenleving, losgekomen van nationale, sociale en culturele achtergronden.
Ik doel hier echt op het gebruik van beelden, montage, kadreringen, vertelstrategieën en dergelijke, waardoor elke kijker de films kan volgen. Of beter gezegd: de beeldtaal en technieken zijn het universele referentiekader voor de kijker en de makers bij het onderzoek naar en de probeersels op het gebied van vertelwijzen en het gebruik van beeld en geluid. Lowave richt zich immers op de (korte) experimentele en kunstzinnige film en video, dus ook met deze verzamelbox. Inhoudelijk kunnen verschillende achtergronden uiteraard wel een rol spelen. Maar als in de fraaie animatiefilm ‘Rojak!’ een straatventer een typisch nationaal Maleisisch gerecht vergelijkt met de zoetzure en soms ontvlambare Maleisische maatschappij, kan elke kijker dat volgen. Ook andere, zeker de politiek of sociaal geëngageerde films, zijn uiteraard inhoudelijk bepaald door de herkomst van onderwerp en filmmaker, maar de beeldtaal is geen probleem voor de (algemeen ontwikkelde) kijker.
Ambitie
De hele collectie is verzameld in een kartonnen doos. Elk van de tien dvd’s wordt gepresenteerd in een kartonnen klaphoes, met boekje waarin een essay over het thema door verschillende schrijvers, beschrijvingen van de films en korte biografieën van de makers. Wie de experimentele film, en in het bijzonder Lowave, een beetje volgt zal af en toe al bekende makers tegenkomen, zoals Triny Prada, Massimilian en Nina Breeder, of Hatice Güleryüz, en af en toe een al geziene film. Het doet aan de waarde van deze complete compilatie – en de afzonderlijke dvd’s – niets af.
Wat het label hier neerzet is ambitieus. Het doet me enigszins denken aan de wereldtentoonstellingen rond de voorlaatste eeuwwisseling. Of wat een rijke bankier als Louis Kahn beoogde met het rond de wereld sturen van cameramensen: een beeldend archief aanleggen van de planeet, met de fascinerende verscheidenheid die de culturen te bieden hebben.
Het zijn vergelijkingen die zwaar mank gaan, natuurlijk. Het naïeve geloof dat we een totaalbeeld van de wereld kunnen vormen, of dat we zo begrip en broederschap kunnen stimuleren, is op z’n minst wat geslonken. Maar toch: ook deze ambitieuze verzameling heeft de plezierige suggestie van overzicht of een brede blik, en ademt de oprechte belangstelling voor andere mensen en culturen (nieuwsgierigheid, empathie: ook ‘human frames’). De box staat er als een feest voor de rijkdom van diversiteit. En de rijkdom van creativiteit.
95 Films, totale speeltijd 838 minuten, PAL/NTSC, ALL ZONES, stereo, 4:3. Ondertiteling Engels, Frans, Duits. Samengesteld door Curated by Silke Schmickl, Masayo Kajimura en Stéphane Gérard. Tien dvd’s, elk met boekje (Engels/Frans), trailers, foto’s van Human Frames expositie in Düsseldorf (2011).