Misschien zijn wij mensen kleine gekke wezens in een veel groter geheel en zit een stel wetenschappers boven ons hoofd met een microscoop naar onze ondoordringbare bewegingen te turen en proberen ze die te begrijpen. Misschien gieten zij die bewegingen wel in een kunstvorm waarvan wij geen besef hebben. Wat weten we echt, wat willen we weten, wat willen we eigenlijk niet weten en wat kan beter verborgen blijven? En hoe komen we iets te weten of houden we iets verborgen? En wat gebeurt er met verborgen dan wel openbare data? Allemaal vragen die het Impakt-festival aan de bezoekers stelt. De deelnemende kunstenaars proberen daarop een antwoord te bieden; of beter: stukjes van een antwoord. Want de puzzel wordt steeds complexer.
‘Known unknowns’
Voor een festival dat ‘The Right To Know’ als thema heeft, ligt het voor de hand om te openen met de beruchte speech van de voormalige Amerikaanse minister van Defensie Donald Rumseld over ‘known unknowns’ en ‘unknown knowns’ en het sarcastische antwoord van filosoof Slavoj Žižek hierop. Traditiegetrouw begon ook de 22ste editie van Impakt – het festival over mediacultuur – met een overzicht van het programma. Daarbij werd de lat heel hoog gelegd: aan de hand van vier stellingen over de informatiemaatschappij en het gebrek aan transparantie, alsook het bestaan van data-monopolies werden de krijtlijnen van het programma uitgetekend en de hoop uitgesproken dat de discussie zou losbarsten. Op het podium bleken de aanwezige denkers en kunstenaars niet vaak van mening te verschillen: of in tijden van data-overdaad algoritmes de democratie zullen redden, waren festival fellow Mercedes Bunz en docent nieuwe media en digitale cultuur Mirko Tobias Schaefer het snel eens: deze discussie is al lang passé. Het loslaten van algoritmes op data kan beide kanten opslaan en gaat heel ver door commerciële partijen, we moeten ons vooral ervan bewust worden. Dat bleek ook uit het verhaal van Foundland – de Syrische kunstenares Galia El Srakbi en de Zuid-Afrikaanse kunstenares Lauren Alexander – onderzocht samen het gebruik van Facebook in de huidige onlusten in Syrië. Voor de opstand waren sociale media niet toegestaan in het land; ineens was Assad wel bereid om sociale media toe te staan. Wat bleek? Zijn beruchte inlichtingendiensten gebruiken deze tools handig om de opstandelingen te bespioneren. Uit het verhaal van Foundland bleek overigens dat ‘Social Media’ in landen als Syrië nog maar een beperkte rol spelen, omdat simpelweg maar een klein deel van de bevolking over internet beschikt. Daaruit bleek ook dat stelling #2 sterk genuanceerd diende te worden: sociale media en ngo’s vullen elkaar aan als het aankomt op bewustwording over mensenrechten. Die ngo’s zijn dus nog lang niet overbodig geworden door de sociale media en daaruit voortvloeiende ‘zelforganisatie’. En ook de eerste stelling – dat we bang zijn voor vergaande technologie die data analyseert en gebruikt omdat we die technologie simpelweg niet begrijpen – kon niet eventjes in het tijdsbestek van de introductie worden uitgediept. Daarvoor dienen de ’talks’ die nog op zaterdag 5 november plaatsvinden tijdens de The Right To Know Summit. De avond werd uitgeleide gedaan door Stellar OM Source die haar bekende acid-house liet horen. Goed gebracht, maar weinig verrassend en de bijhorende visuals – die veelvuldig verwezen naar surrealistische avant-garde films waarin het oog vaak centraal staat – zorgden niet meteen voor een gevoel van trance.
Banned videos
Voorafgaand aan de officiële opening was er nog een officieuze opening in de Academiegalerie waar de gratis expositie Free State werd geopend. Een bescheiden en ook voor een winkelend publiek toegankelijke collectie kunstprojecten die onze omgang met de enorme stroom informatie die via de media – zowel in woord als beeld – tot ons komt, in vraag stelt. Heel interessant zijn Banned Videos van Dagan Cohen (Upload Cinema) die ons YouTube-videos toont die elders in de wereld verbannen zijn (dit project is nog live te zien op zaterdagavond), Face To Facebook – een project van twee Italiaanse kunstenaars die openbare data van Facebook gebruikten voor de hoax-datingsite ‘Lovely Faces’ en daarvoor door Facebook werden bedreigd met rechtszaken terwijl de data toch openbaar waren, de We-Tube-O-Theek van de Belgische videokunstenaar Johan Grimonprez die vanavond (4 november) te zien is in Theater Kikker en het eerder genoemde werk van Foundland, STRUGGLE! and fabricated enemies. De History Is Yours T-Shirt Print Shop stak hier wat magertjes tegenaf: bekende iconen worden op een t-shirt samen afgedrukt. In tegenstelling tot de andere werken werd weinig gespeeld met de context noch met het zichtbaar maken van data of het verbinden van data met elkaar. Maar al bij al een aanrader: als je in Utrecht bent, ga even langs en kijk je ogen uit.
Sacral Ceromonies
Want uit de de panorama screenings en events blijkt dat we vooral beter moeten leren kijken. Dat filmmakers zoals Björn Kammerer in ‘Gyre’ (Oostenrijk, 2009) spelen met optisch bedrog past mooi in dit thema, net zoals de vele cinematografische mixen van surrealistisch avant-garde werk met nieuwe beelden waarin het oog centraal staat. Ook in het Panorama Event #1 – dat qua opzet vergelijkbaar is met de succesvolle Impakt Events met een mix van presentaties zoals van de jongens van Face To Facebook en Matthijs Munnik die zijn Microscopic Opera kwam voorstellen en korte films van onder andere Floris Kaayk – staat de bezetenheid van het kijken centraal. Wat we zien, blijkt niet altijd te zijn wat we denken te zien. Alleen jammer dat de ongedwongen sfeer van de vorige Impakt Events ontbrak.
De avond culmineerde in de eerste Hidden Riddims-avond – een van de slechts twee muziekavonden tijdens deze editie van Impakt – met als thema ‘Sacral Ceremonies’. Eerst aan de beurt is Stuart Baker, de eigenaar van het befaamde Britse Soul Jazz Records. Baker is geen begenadigd spreker maar het relaas van zijn persoonlijke wordingsgeschiedenis gecombineerd met een etnografische zoektocht naar ritmes zoals hij ze aantrof in de deep jazz van de jaren 1960 – denk John Coltrane – en Latin gemaakt in de jaren 1970, was uitermate boeiend. Hij putte daarbij ook rijkelijk uit zijn eigen foto-archief van zijn omzwervingen door onder andere Haiti, Brazilië en Tibet. Daarna was het de beurt aan Demdike Stare. Deze keer was de zaal wel goedgevuld en was het een zittend concert zodat je de mix van donker drones, techno en tribaal getrommel en deze keer ook erg diepe bassen rustig over je heen kon laten komen. Zoals gebruikelijk combineert Demdike Stare dit met een collage van stukjes uit B- tot Z- films waarin ‘het verschrikte oog’ prominent aanwezig is. Het past uitstekend bij het thema van de avond, maar zittend blijken de visuals door de oppervlakkigheid vooral af te leiden van de verder uitstekende set. Een paar jaar geleden toonde Impakt Ira Cohens ‘Invasion of Thunderbolt Pagoda’. In dat geval versterken beeld en geluid elkaar juist en ga je als toeschouwer wel mee in die toestand van bezetenheid.
Een bezeten festivalsfeer is in het algemeen nog wat ontbrak aan twee dagen Impakt; we hopen dat in het weekend het festival – en de discussie – volop losbarst. Vanavond, vrijdag 4 november, kun je alvast in theater Kikker terecht voor een opzwepende Footwork-avond. Benieuwd? Lees het artikel dat Martijn Venekatte er vorig jaar over schreef en spring vervolgens op de trein naar Utrecht. www.impakt.nl