Shane Carruths laatste film ‘Upstream Color’ is een ambitieuze staalkaart voor een nieuwe en pure vorm van cinema. Een coherent plot lijkt een overbodigheid en Carruth verbindt prachtig geschoten scènes aan elkaar vanuit zijn eigen nauwgezette logica die je als kijker moet ondergaan.
Hoe kun je ‘Upstream Color’ het beste omschrijven? Er zijn wat verhaalelementen die elkaar doorkruisen, overlappen en opvolgen. Een mysterieuze man kweekt larven met geestverruimende en telepathische krachten. Een vrouw (kwetsbaar en intens gespeeld door Amy Seimetz) wordt door hem gedrogeerd. Zij leeft vervolgens in een trance om vervolgens dwalend terecht te komen bij een wetenschapper die geluidsexperimenten uitvoert. En dan verspringt opeens de verhaallijn en zien wij haar verliefd worden op een man (gespeeld door Carruth zelf) die hetzelfde lijkt te hebben meegemaakt. Flarden van een liefdesrelatie flitsen voorbij waarna zij zoeken naar de schimmige personen die achter de experimenten zitten.
Associatieve puzzelstukjes
Upstream Color bevat genoeg associatieve en raadselachtige details die werken als puzzelstukjes. Het boek ‘Walden’ van Henry David Thoreau duikt keer op keer op en je ontdekt gaandeweg terugkerende objecten, rituelen en cycli. Het zijn structuren die op het eerste gezicht moeilijk te ontcijferen zijn en als kijker blijf je ondergeschikt aan de flow van associaties die Carruth op je retina afvuurt.
Voor een publiek dat uit is op een begrijpelijk verhaal zal ‘Upstream Color’ ongetwijfeld een frustrerende en pretentieuze kijkervaring zijn. Dat de film toch werkt komt door segmenten en beelden die je meezuigen en je geboeid houden. De delen lijken op het eerste gezicht sterker dan het geheel. De scènes waar de twee hoofdpersonen verliefd worden, hebben een directe en pure kracht ook al bevatten ze geen achtergrond of context. Het is alsof Carruth de ballast van narratieve clichés en verklarende verhaallijnen overboord heeft gegooid en alleen met de emotionele kern overblijft. Andere scènes suggereren een spanning die niet onderdoet aan de cinema van Cronenberg of Lynch.
Ambitieuze beeldstorm
Op momenten is het alsof Carruth de beeldtaal van cinema aan het heruitvinden is door niet meer terug te vallen op de gebruikelijke en voorspelbare narratieve paden. Misschien niet zo’n gek idee in een tijd waar gestandaardiseerde verhalen en genreconventies de cinema in hun houdgreep hebben. In zijn ambitie en visuele lyriek doet Carruth denken aan Terrence Malick, maar ook aan de associatieve films van Nicolas Roeg. In het gestructureerde maar hermetische gecreëerde universum van de film zijn er links met Matthew Barney’s grootse en ondoorgrondelijk hypnotische opus ‘The Cremaster Cycle’.
Carruth is in dat opzicht een echte auteurcineast die zijn eigen verhaal wil vertellen en geen compromissen wil doen. Naast het vervullen van de hoofdrol, schoot en produceerde hij de film zelf. De mooie en serene soundtrack die perfect aansluit op de film is ook het werk van Carruth. Net als de ambient-achtige score is ‘Upstream Color’ een film die je als een muziekstuk moet ondergaan. Beelden en sensaties die je niet gelijk kunt begrijpen, maar waar je vooral een gevoel bij moet hebben. En net als een muziekstuk loont het om de film vaker te ervaren om zo iets van de trance-achtige en onverklaarbare kracht te kunnen doorgronden.
‘Upstream Color’ gaat in première tijdens het Age of Wonder festival in Eindhoven en is daar te zien op 28, 29 en 30 maart. Tijdens Age of Wonder – een ode aan 100 jaar Natlab – kun je ook nog naar lezingen, installaties, performances, debatten, workshops en presentaties. Het volledige programma vind je op: www.ageofwonder.nl.