Inkijkjes in wat er omgaat in de belevingswereld van pubers, betrokkenheid bij onze leefomgeving… In het laatste jaar met artistiek directeur Bert Palinckx aan het hoofd van November Music zochten verschillende voorstellingen in dit festival van makers en musici van nu het nadrukkelijk buiten pure muziek.
‘Er is zoveel te doen dat het onmogelijk is een keuze te maken.’ Het is een verzuchting die elke festivalbezoeker wel zal laten horen. Als je niet uitkijkt blijf je heen en weer hollen tussen locaties, met het oog gericht op het tijdschema, waar streepjes staan bij acts die je onder geen beding wilt missen. Maakt niet uit of het gaat over Le Guess Who?, Rewire, Sonic Acts of November Music. Dat laatste evenement, in de eerste helft van november, liet zich erop voorstaan in tien dagen zo’n honderd concerten te presenteren. Dan moet je dus streng zijn. De keuzestress viel mee, met een agenda die het eerste weekend al uitsloot en het anderzijds mogelijk maakte om een aantal programmaonderdelen op een ander tijdstip en een andere locatie mee te maken.
Gruizige gitaar
Zo was artist-in-residence Elisabeth Hetherington, de Nederlands-Canadese sopraan die dit jaar ontvanger was van de Nederlandse Muziekprijs, te horen in zeven sterk verschillende concerten. Van Dies Irae, een requiem met kamerkoor Ad Parnassum, tot Euterpians, een voorstelling met zang en dans van gezelschap LeineRoebana. Allebei geprogrammeerd in het festival, maar ook elders, evenals “tattar…rattat” met De Ereprijs op muziek van Andys Skordis, die het uiterste vraagt van de zangeres, en het ensemble, op 28 november nog gezien in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Terwijl ze in Euterpians aantoonde zang te kunnen combineren met dans, bood “tattar…rattat” haar de gelegenheid te laten horen dat ze evenzeer thuis is in muziek uit de renaissance als in eigentijdse technieken. Het was een passage tussen twee tijdperken, een ritueel vol intense klankenrijkdom dat je als luisteraar in een andere werkelijkheid verplaatste, met gruizige gitaarakkoorden, traag op en neer golvende tonen, en een stem die de ene keer zacht en medelevend klonk, maar even later als overmand door hysterie kon uitschieten.
Brullende racewagens
Het Bosch Requiem, waarvoor November Music ieder jaar een compositieopdracht verstrekt, heeft in deze editie een ingrijpend andere opzet gekregen. Het is een installatie geworden in het Noordbrabants Museum waarbij Micha Hamel voor de muziek tekende en Jonas Staal de vormgeving voor zijn rekening nam. Hamel creëerde Earth Workers Requiem/Jubilate, een indrukwekkend, deels akoestisch en deels elektronisch werk van zes uur lang, dat hij over verscheidene sporen verdeelde. De muziek werd vanaf een laptop afgespeeld door middel van luidsprekers die in gitzwarte piramides verwerkt waren. Daarin keerden de woorden ‘Aardwerkers verenig je’ telkens terug, bij wijze van Jubilate gezongen door een koor. Verder waren er geluiden in te herkennen van een huilend kind, brullende Formule 1-racewagens, een cirkelzaag, met daaronder een laag van diepe basklanken. Tijdens het festival voegden vocalisten en een trombonist hun klanken daar aan toe, rondlopend door de opstellingen van piramides. Die waren verdeeld over meerdere zalen, en werden bekroond met ammonieten (lang geleden uitgestorven verwanten van inktvissen met een gekruld schelplichaam) of afbeeldingen van dieren die baat hebben bij de gevolgen van menselijk ingrijpen op onze planeet, van halsbandparkieten tot micro-organismen. Het werk is als installatie nog tot 9 maart in het Noordbrabants Museum te bezichtigen.
Hoofdletters en uitroepteken
Micha Hamel had voor de voorstelling SCHOK! de tekst geschreven bij muziek van Peter Vigh, die zes jaar geleden tijdens November Music indruk maakte met Totaliter Aliter, een compositie gebaseerd op verslagen van bijna-doodervaringen. SCHOK! gaat over een puber die gezien heeft hoe zijn moeder gestorven is bij een verkeersongeluk, en de manier waarop hij dat trauma probeert te verwerken. Thema en uitwerking waren ingegeven door een samenwerking van vocaal ensemble Capella Brabant met het Souvenir Jeugdkoor uit Tilburg. Het idee was om ook jongeren te betrekken bij eigentijdse muziek. Vandaar waarschijnlijk een titel (met het gebruik van hoofdletters en uitroepteken) die de suggestie wekte van verwantschap met de jeugdboeken van Carry Slee. Die verwantschap zat in de teksten, maar vooral ook in de manier waarop volwassenen pogingen deden om van buitenaf en bovenaf de leefwereld gestalte te geven van een puber, vertolkt door Simon Boer (30). Het koor van volwassenen zong troostende woorden. Het Jeugdkoor kreeg een lied dat op pijnlijke wijze deed denken aan Kinderen voor Kinderen. Met alle goede bedoelingen leed deze voorstelling aan een overdaad aan clichés, compleet met puberschaamte en een imaginaire vriend, en teksten die de tenen deden krommen.
Verlangen naar rust
Dat was wel anders in S.A.M. (Stop Annoying Me), een voorstelling op een concept van componiste Dyane Donck, dat ze samen met zangeres Els Mondelaers en vakzuster Evelien van de Broek uitwerkte. Begeleid door Cello Octet Amsterdam vertelde de voorstelling het verhaal van een vrouw die terugkijkt op een duistere periode uit haar jeugd vol depressie en twijfels, die leidden tot zelfverminking. Dit perspectief maakte de pijn van het pubermeisje ontroerend en volstrekt geloofwaardig. Een sobere setting en een uitgekiend lichtplan vormden het decor voor handeling, zang en projecties van films waarin het meisje gevolgd werd in haar worsteling met het bestaan. Geen woorden van zalvend medelijden, maar scherpe observaties, en muziek die de maalstroom in haar geest en haar verlangen naar rust een stem gaf. Lichtpuntjes in haar situatie kregen gestalte in drie nummers die Donck en Van den Broek negen jaar geleden met het trio Daisy Bell uitbrachten op teksten van William Blake. Het tweetal had de nummers in een nieuw, ontroerend jasje gestoken dat perfect paste bij de diep doorvoelde kwetsbaarheid van de voorstelling.
Sterven voor de wetenschap
Ontroerend was ook Ming Passion van Ensemble Vonk op muziek van Nicoline Soeter. Qua thematiek sloot het aan bij Earth Workers Requiem/Jubilate, maar terwijl die installatie vooral een overdonderende indruk maakte en een beroep deed op het begrip, sprak Soeter vooral gevoelens aan van sympathie. Het stuk ontleent zijn naam aan een soort mossel, een zogeheten noordkromp, die onderzoekers bij IJsland van de zeebodem hadden opgevist om aan de hand van jaarringen na te gaan wat het temperatuurverloop van het water geweest was sinds de geboorte van het dier. Dat bleek een periode van iets meer dan 500 jaar te omvatten.
Het dier zag het levenslicht tijdens de Ming-dynastie, en was daarmee het langstlevende dier, voorzover bekend. Die informatie kostte het onfortuinlijke dier het leven. Soeter stelde de onderzoekers voor als behorend tot twee kampen. In het ene vond men de informatie van het grootste belang. Het andere kamp, waar sopraan Sterre Konijn haar stem aan gaf, treurde over verspilling van leven ten dienste van de wetenschap. Tegenover Konijn stond countertenor Kaspar Kröner, terwijl basklarinettist Erwin Muller met enige regelmaat een derde lage stem aan hun samenzang toevoegde. Instrumentaal werden de zangers bijgestaan door saxofonist Tom Sanderman en slagwerker Reggy van Brakel, die ook toetsen speelde. Een klein ensemble, maar het was ideaal om dit drama van tegengestelde opvattingen in al zijn nuance invoelbaar te maken.
Prijswinnaarsduet
Vermeldenswaard was ook het optreden van ensemble LUDWIG met accordeonist Vincent van Amsterdam, die eerder die week te horen had gekregen dat hij de Nederlandse Muziekprijs krijgt, net als Elisabeth Hetherington, in een concert rond de muziek van de Vlaamse componist Wim Henderickx, die twee jaar geleden overleed. Het waren meest subtiel gedachte stukken waar een zekere bescheidenheid uit sprak; met uitzondering van het overdonderende Accordion Concerto (Thunder only happens when it’s raining). Als toegift deelden Hetherington en Van Amsterdam het podium in een vertolking van Yesterday. Dat brachten ze zonder veel voorbereiding. Persoonlijk had ik Long Tall Sally of Happiness Is A Warm Gun een spannender keuze gevonden.
Flauwe pop
Voor het slotconcert van het festival trad het Nadar Ensemble aan met Hide to show, een werk van de Duitse componist Michael Beil. Die had veel werk gestoken in de scenografie, waarbij hij veelvuldig gebruik maakte van projecties op gordijnen voor hokjes waar de musici in huisden. Daarmee creëerde hij illusies waar een gerenommeerd goochelaar zich niet voor hoefde te schamen. Musici bevonden zich niet in het hokje waar je ze zou verwachten, of juist weer wel. Na enige tijd had je het trucje wel door. Het bleef een verbluffend schouwspel, maar aangezien het niet veel meer te vertellen had, werd het een herhaling van zetten. Dat was niet eens zo’n probleem geweest als Beil evenveel zorg had besteed aan de muziek. Die kwam doorgaans niet uit boven tamelijk flauwe pop met van tijd tot tijd een stevige beat als fundament. Het publiek reageerde wild enthousiast. Mogelijk verleid door de zinsbegoochelende trucages, die met succes de aandacht van de muziek afgeleid hadden.
