‘Duiding’ waar het hedendagse en niet zelden complexe kunst betreft kan een groot goed zijn. Evenzeer kan duiding, of – minder beladen – toelichting voor verwarring zorgen. Te veel bomen die het zicht op het bos ontnemen. Neem nu ‘Mutability’, de voorstelling die componist Yannis Kyriakides zondag – bijgestaan door diverse beeld-kunstenaars, collega-componisten en musici van Asko|Schönberg naast eigenzinnige eenlingen als Andy Moor en Genevieve Murphy – in het Amsterdamse Muziekgebouw presenteerde in het kader van het Holland Festival. Wie de toelichting op de website van het festival zorgvuldig tot zich had genomen, moest die kennis eerst afschudden om het gebodene ten volle te genieten. Wie onbevangen en zonder voorbereiding binnenstapte had daar geen last van.
Op papier gaat het om twaalf solo-instrumentalisten die twaalf korte composities bij herhaling spelen. Uitvoeringen die middels door de componist ontwikkelde algoritmen vervolgens gemanipuleerd en vervormd worden. Kyriakides baseerde de titel van het stuk op een negentiende eeuws gedicht van Percy Bysshe Shelley, liet zich verder inspireren door een roman van de Italiaanse schrijver Italo Calvino en signaleert verder een parallel met de befaamde roman ‘Frankenstein; or The Modern Prometheus’ in het feit dat ook hij, door met algoritmen te werken de ‘maakbaarheid van de mens in verhouding tot technologische verhouding’ ter discussie stelt.
Veel stof tot nadenken, maar dat dreigt wel het luisteren wat in de weg te zitten. En dat is doodzonde, want wie bijvoorbeeld krampachtig op zoek gaat naar de twaalf afzonderlijke composities mist wel het geheel dat Kyriakides ervan smeedt. ‘Mutability’ telt weliswaar tal van solofragmenten en alle mogelijke combinaties van stem, piano, trompet, viool, baritonsax, gitaar, elektronisch keyboard, cello, accordeon, elektronica, trombone en percussie – om ze alle twaalf maar even te noemen – maar in de loop van de anderhalf uur die het stuk duurt schuiven die juist door de bewerking door de componist steeds meer ineen tot één geheel.
Het meest afwijkende van een gewoon ‘ensemblestuk’ is eigenlijk de setting van het geheel: twaalf musici verspreid over de Grote Zaal van het Muziekgebouw; ieder op een eigen podiumpje. Tussen de musici enorme, transparante projectieschermen. Daarop zijn kleurrijke abstracte, voortdurend bewegende beelden te zien, terwijl tegelijkertijd het zich op de musici achter de schermen toch niet ontnomen wordt. Daarbij is het geoorloofd – of zelfs gewenst – dat het publiek zich tijdens het concert tussen de musici door beweegt, waarbij iedere bezoeker feitelijk een andere concertervaring heeft. De muziek van Kyriakides en de andere componisten, in combinatie met de geprojecteerde beelden van Darien Brito en ruimtelijke enscenering van Theun Mosk groeien gedurende anderhalf uur tot een symbiotisch geheel waarbij vorm en inhoud samenvallen.
Je kunt proberen om je als luisteraar te focussen op de twaalf verschillende composities, het Shelley-concept of de Calvino-inspiratie, maar persoonlijk ervoer ik het uiteindelijk als bevredigender om de muziek gewoon te laten zijn wat het is en mij volledig over te geven aan de ontvankelijkheid. Zonder mij druk te maken over de vraag of ik nu naar een muzikant of naar een algoritme aan het luisteren was, maar gewoon door te luisteren naar de speltechnische klasse van het twaalftal en te genieten van de harmonische schoonheid. Dan blijkt ‘Mutability’ gewoon een prachtig stuk muziek waarbij iedere noot op z’n plaats valt. Tot en met de Ligeti-achtige finale – qua klank en sfeer – die de perfectie benadert.
Gezien: Holland Festival: ‘Mutability’ – Yannis Kyriakides, zo. 23 juni 2024, Muziekgebouw in Amsterdam