Het Utrechtse festival Le Guess Who? verdient een andere benadering dan een opsomming van bandjes en belevenissen. Het Gonzo (circus)-team overpeinsde vier intense dagen, treurde om Pauline Oliveros die ons in trance bracht op Le Guess Who?, keek in de spiegel… en presenteert vijf bedenkingen, vijf blikvangers en een apotheose.

Bedenkingen

(1) Onze resident-Gonzoïst betuigde al op voorhand zijn haat-/liefdeverhouding met de nieuwe TivoliVredenburg, met het argument dat het gebouw een “zuigende” werking heeft op de programmatie doorheen de rest van de stad. Dit jaar werd op het festival duidelijk wat hij daarmee bedoelt. Aan de ene kant biedt TivoliVredenburg een ruim dak aan Le Guess Who? om een breed spectrum aan muzikale stijlen in de vele zalen te programmeren. Dat is handig, comfortabel en een ware luxe voor de concertganger, maar tegelijkertijd heeft die centralisatie ook nadelen. TivoliVredenburg is nu het overduidelijke zwaartepunt van Le Guess Who? geworden, waardoor sommige delen van de programmering letterlijk en figuurlijk in de marges van het festival vallen. Als bezoeker heb je veel minder de neiging om de nachtkou in te trekken naar de andere locaties in de stad, en laat het nu net dààr zijn dat we de voorbije jaren de mooiste ontdekkingen deden. We geven grif toe: daar moet je als bezoeker dan ook meteen de hand in eigen boezem steken (sla een extra sjaal om en doe wat moeite!), maar Le Guess Who? verliest zo als stadsfestival aan karakter.

(2) Niet dat we dit jaar géén verrassingen meer mochten meemaken. Maar wat daarbij dan nog het meest verrassend was: vaak waren die onverwachte vondsten net de artiesten die al een hele carrière achter de rug hebben, of tenminste een heel leven. En zo wordt de ironie dan compleet: het blijkt als het ware hoogst verfrissend dat Le Guess Who? als ontdekkingsfestival durft te gaan voor ouwe rotten en herontdekte parels. Drie van onze ‘Blikvangers’ (zie onder) zijn bepaald geen jonkies meer, en tijdens het festival zagen we ook nog geweldige performances van senioren als de intussen helaas overleden Pauline Oliveros (de feministische drone-pionier), Dinosaur Jr (letterlijk een dino in de gitaarrock), Swans (door één van onze correspondenten omschreven als ‘je murw laten slaan door een sociopaat’) en nog verschillende anderen. Een memorabel hoogtepunt op zondag was Scott Fagan, een oude singer-songwriter die zich na één plaat uit 1968 terugtrok uit de muziekbusiness, om bijna een halve eeuw later terug het podium op te kruipen en aan een vervolg te werken. Het siert de programmatoren van Le Guess Who? dat ze van dit soort keuzes een handelsmerk maken, en op die manier toch de stempel van ‘ontdekkingsfestival’ blijven waarmaken.

(3) Recent was er heel veel heisa over het ontbreken van vrouwelijke kunstenaars in de geschiedenis van het Amerikaanse abstracte expressionisme. De vraag luidde: zijn ze er niet en was dit een beweging die intrinsiek mannelijk was, of kijken we gewoon niet goed genoeg? Door welke bril wordt gekeken naar vrouwen en mannen die luide muziek maken? 
Met het hele genderdebat in het achterhoofd is het moeilijk om nog onbevooroordeeld naar pakweg Swans te kijken. Niet dat we niet van de muziek hebben genoten. Deze tour – een van de blijkbaar vele ‘zwanenzangen’ in de huidige opstelling – eindigde in daverende schoonheid, en toch… op het podium tref je (alweer) een groep mannen die hele luide muziek maken.
Ook op Le Guess Who? konden we het dus niet laten: even #lekkertellen (dat hebben we geleerd van onze literaire collega De lezeres des vaderlands). De website van Le Guess Who? leert ons dat 72 van de geprogrammeerde artiesten of bands enkel uit mannen bestaan, 31 enkel uit vrouwen, met daarnaast nog 22 gemengde gezelschappen. In 7 gevallen was gender onbekend of niet van toepassing. Nog interessanter wordt het als we kijken naar de man/vrouw-verdeling in de specifieke programma’s van de verschillende gastcuratoren. Het is niet moeilijk om zelf de conclusie te trekken: blijkbaar is een vrouwelijke curator anno 2016 nog steeds nodig om vrouwelijke muzikanten op het voorplan te brengen.

(4) Le Guess Who? is een prachtig en divers festival, maar de randprogrammering en aankleding van TivoliVredenburg blijft vooralsnog een beetje tegenvallen. Op een paar plekken stond er een beamer opgesteld, maar de gebruikte projecties waren nogal saai en dienden tot weinig meer dan een (hele) korte afleiding van de wandeling. De gevarieerde muziek van Plato en Red Light Radio deejays op de balkons was best genietbaar, maar gezien de karige sfeer van TivoliVredenburg was er weinig gelegenheid voor bezoekers om daar meer mee te doen dan even te blijven hangen (alhoewel er op zaterdagnacht nog wel een zeldzaam en voorzichtig feestje losbarstte). De cognitieve dissonantie die veelal in TivoliVredenburg optreedt, kan dus ook Le Guess Who? niet verhelpen. Zie ook onze bedenking nummer (1) – en we voegen meteen eerlijk toe dat we niet direct een pasklare oplossing kunnen verzinnen. Meer inkleding, meer sfeerschepping die beter aansluit bij het eclectische en innovatieve karakter van het festival zelf? Het zal best ook een praktisch vraagstuk wezen, maar feit blijft: telkens je een zaal verliet, voelde je heel eventjes de sfeer wat breken. Een schoonheidsfoutje dat enkel de knappe programmatie extra in de verf zet.

(5) Maar er is dan ook weer goed bericht: de catering was top, met een rijk aanbod aan allerlei kleine en grote happen die wel degelijk helemaal in de lijn zitten van de muzikale diversiteit. En vindt u dat een detail? Vergeet dan niet: (a) een goed deel van onze Gonzo-crew komt uit het Bourgondische België helemaal naar Utrecht afgezakt. (b) Utrecht is (sorry dat we’t moeten zeggen) op culinair vlak vooralsnog geen hoogvlieger (wat niet wil zeggen dat we er niet lekker hebben gegeten), en (c) het is precies de aandacht voor zulke details, die van Le Guess Who? een bijzondere totaalervaring kan maken.

Blikvangers

Tashi Wada & Yoshi Wada

In de altijd betoverende setting van de (jammer genoeg slechts half gevulde) Janskerk waren we getuige van een uniek vader-en-zoon duo. De Japanse componist Yoshi Wada trok eind jaren 1960 naar New York waar hij al snel aansluiting vond bij de bloeiende en waanzinnig actieve Fluxus-beweging. Hij studeerde er bij La Monte Young, en werkte samen met ondermeer Pandit Pran Nath. Sinds 2014 deelt hij regelmatig het podium met zijn zoon Tashi Wada – zelf ondertussen een begenadigde improvisator. Samen met 2 gastmuzikanten (waaronder Julia Holter, die hen ook als curator naar Utrecht had gelokt) brengen ze een meanderende performance waarbij ze elektronische muziek mengen met belletjes, doedelzakken, slagwerk en zelfgebouwde instrumenten. Het sprookjesachtige lichtplan als decor maakt de ervaring compleet. Nog maar eens wordt hier duidelijk hoezeer de invloed van Fluxus blijft doorwerken in de hedendaagse improv: het is een beweging die je kunt blijven herontdekken en die je ook blijft verrassen. Aan de eeuwige vernieuwingsdrang en de aanstekelijke speeldrift van de oude Fluxus-kunstenaars kunnen veel hedendaagse (en jongere) muzikanten een voorbeeld nemen. Het concert duurde misschien nét wat te lang, maar dan nog mogen we dit beschouwen als één van de opmerkelijkste optredens van Le Guess Who? 2016.

Elza Soares

Het was twijfelen waar we het hardst van gingen lopen: de lamlendige set van Beatrice Dillon, of de overdreven vijandigheid van haar publiek. In elk geval: hier hadden we geen zin in, en dus gingen we ons geluk beproeven bij wat omschreven werd als ‘the godmother of dirty samba’. Dat was ook alles wat we wisten over Elza Soares, en wat we tijdens haar optreden te zien kregen hadden we nooit kunnen verwachten: donkere, maar weergaloos uitgevoerde elektronische samba met een stel topmuzikanten op traditionele én elektronische instrumenten, en centraal de oude volksheldin als een queen bitch op haar troon. Soares zag er met haar lange, zwarte tentakeljurk uit als Ursula van ‘De kleine zeemeermin’, maar al gauw werd duidelijk dat ze met haar teksten de fanatieke groep Braziliaanse fans voor het podium tot tranen toe kon beroeren. Achteraf werd ons ook duidelijk waarom: deze dame heeft gelééfd, en haar carrière (rags to riches) heeft haar voor vele landgenoten een lichtend symbool en een bron van inspiratie gemaakt. Met haar laatste plaat slaat ze op bijna tachtigjarige leeftijd nog een nieuwe weg in: een samenwerking met jonge producers uit São Paulo waarop ze autobiografische verhalen mengt met scherpe maatschappijkritiek. En alhoewel we er ter plekke geen woord van begrepen, waren we getuige van een concert dat zó intens en zó emotioneel was, dat we zelfs toen al snapten: this is some heavy shit. Overdonderend, overweldigend en op elk moment bedwelmend.

Digable Planets

Een act die de meningen verdeelt, altijd interessant! Onze jongere reporter keek weliswaar uit naar het optreden van de vers terug bijeengefloten hiphopband, vertrouwd als hij was met hun twee legendarische albums uit de jaren 1990. Hij werd helaas teleurgesteld door het vlakke geluid, het gebrek aan urgentie en bovenal energie. Licht ontgoocheld droop hij voortijdig af om een plaatsje op de footwork-dansvloer te bemachtigen.
De senior van het Gonzo (circus)-team moest hier echter van smullen – een liveband die netjes de samplecollages van de platen naar zijn hand zette! Het trio rappers dat zalig relaxed over het podium dartelde en duidelijk de tijd van hun tweede leven beleefde! Ladybug Mecca is nog steeds een stoot van heb-ik-jou-daar, wat zeggen we: enkel nog meer stoot geworden! Mogelijk werd de nestor enigszins milder in zijn oordeel door de nostalgie (‘Blowout Comb’ blijft tenslotte één van zijn lievelingsplaten), maar ach, zolang hij dat zelf doorheeft gaan we hem ook niet tegenspreken.

Les Filles de Illighadad

Kun je teleurgesteld worden door een geweldig concert? Dat dubbelzinnige gevoel overviel ons anders wél tijdens het eerste aantreden van Les Filles, die over heel het weekend in totaal drie keer op het podium zouden staan. En misschien lag daar ook een deel van het probleem: Tivoli Hertz is een prachtige theaterzaal waar we enkele dagen later bijvoorbeeld muisstil in trance geraakten van Pauline Oliveros’ accordeonspel. Les Filles brengen twee muzikale polen van de Toearegcultuur samen, met zowel de onderhand bekende ‘woestijnblues’ als de traditionele ‘tende’, door een waterdrum voortgedreven trancezangen. Het klinkt misschien wat belachelijk om als festivalgaande westerling complete authenticiteit te gaan eisen, maar het blijft een feit: met de beste wil geraakten we niet in de hogere sfeer die deze muziek hoort te brengen, en bovendien kregen we het gevoel dat Les Filles er ook moeite mee hadden. Dat hoorde je niet in de uitvoering, maar ergens leek het alsof de dames en heer zich helemaal niet thuis voelden op dit podium, in deze zaal, in deze setting. We hebben de twee andere optredens (op andere locaties) niet gezien, dus evengoed was het onze verbeelding, of hadden Les Filles een minder dagje. Maar de magie, die was er niet, en laat die nu net zo essentieel zijn om ten volle van deze muziek te kunnen genieten.

Junun

Ons hoofd en onze benen waren afgepeigerd, onze chauffeur stond klaar, we gingen enkel nog nét een nummertje meepikken van de prestigieuze festivalsluiter Junun. Het was een instante oppepper die we uiteindelijk met plezier helemaal uitzaten. Shye Ben Tzur, Rajasthan Express en Jonny Greenwood tilden crowdpleasen naar nieuwe hoogten met een onvergetelijke show die deze editie van Le Guess Who? nog op de valreep naar memorabele hoogten stuwde. De houten vloeren van de grote zaal van Tivoli deinden letterlijk mee op het hossen van een stralend en wildenthousiast publiek. Er was alle reden toe: Shye Ben Tzur is een Israëlische muzikant die werkt in de tradities van de Qawwali, religieuze soefistische muziek uit Zuid-Azië. Zijn prachtige en verlichte gezangen kregen een adembenemend klanktapijt toebedeeld van de Rajasthan Express, een allegaartje van Indische muzikanten die met slaginstrumenten, zang en blazers verschillende muzikale tradities uit het land samenbrengen. Daaronder schoof Jonny Greenwood (in het feestgedruis vrij sober verscholen op de achtergrond) subtiele lagen electronica, gitaar en dubby bas – genoeg om nét het verschil te maken. Dat klinkt als een vrij academische optelsom van invloeden, maar nooit werd deze rijke cocktail een karwei om te beluisteren. Integendeel: stilzitten of -staan bleek onmogelijk, en de elfkoppige bende zorgde voor een langgerekt euforisch hoogtepunt.

HORS CATEGORIE: Wilco

U kent ze, wij kennen ze, iederéén kent ze. Dus veel uitleg is hier niet vereist, we willen enkel nog even duidelijk stellen: Wilco is op dit moment de perfecte rockband op de top van zijn kunnen. Geen andere groep heeft zulke wereldsongs, heeft zo’n charismatische frontman aan het roer en zo’n waanzinnig getalenteerde muzikanten in zijn rangen, die elkaar constant vlekkeloos aanvoelen. Daags na de Trump-overwinning openden ze het festival, en alhoewel Jeff Tweedy nauwelijks woorden vuil maakte aan dat verse droeve dieptepunt in zijn vaderlandse geschiedenis, kon je in de zaal bijna tastbaar voelen hoe Wilco alle frustratie, verdriet, onzekerheid en angst van zich afspeelde tot enkel nog schoonheid overbleef. Wilco Schmilco? Alleen als ze het zelf zeggen.

Gezien: Le Guess Who? 10-13 november 2016, TivoliVredenburg, Utrecht.
Tekst: Dimitri Vossen m.m.v. Hugo Emmerzael, Stijn Buyst, Lisa van Vliet en Ruth Timmermans.
Beeld: Sara Anke Morris