Ondanks de obstakels die genomen moesten worden om artiesten van over heel de wereld naar Utrecht te krijgen, kiest Le Guess Who? ook in 2024 voor een internationaal gevarieerde line-up. Een duidelijk statement in een tijd waarin Europese landen steeds nationalistischer worden en douaniers weer volop aan het werk worden gezet. Een verslag van een kosmopolitische ontdekkingsreis naar spannende geluiden.
Donderdag
Een van de eerste acts, Wu-Lu uit de Zuid-Londense wijk Brixton, staat met zijn band wat onwennig op het podium, maar er spreekt wel vreugde uit de zwaar op een loom groovende basgitaar leunende indie-rock. De band werkte eerder samen met de populaire Britse auteur Caleb Azumah Nelson, met wie ze ook bepaalde coming-of-age-thema’s gemeen hebben. “Why do I feel that you’re more than a friend,” zingt Wu-Lu schijnbaar wat verveeld.
Snel door dan, naar de Libanese producer Liliane Chlela, die in 2022 ook al op Le Guess Who? stond, destijds op uitnodiging van Animal Collective. Dit jaar pakt ze groots uit met een kamermuziekachtige set-up voor de première van haar live-project ‘I; the hybrid and the antidote’. Vijf muzikanten – met elk een strijkinstrument in handen – spelen zo nu en dan mee met de live tekno en breakbeats van Chlela. Het resultaat gaat richting Aphex Twins samenwerking met Philip Glass op ‘I Care Because You Do’ of het meer orkestrale werk van Venetian Snares, maar mist nog wat finesse, subtiliteit en bovenal vanzelfsprekendheid en urgentie.
Tegelijkertijd speelt zich in de Grote Zaal een bijzonder ritueel af. In een ruime kring zit het Amsterdam Andalusian Orchestra rondom een speciaal voor het optreden ingebouwde vijver waarop natuurkleurige patronen worden geprojecteerd. Het orkest, dat voor dit project samenwerkt met multidisciplinaire kunstenaar Arion de Munck, speelt sterk harmonische, spirituele muziek met veel snaarinstrumenten, waarbij af en toe ruimte is voor een fluit- of vocale solo. Het concert komt uiteindelijk tot een transcendentaal hoogtepunt, waarna de zaal langzaam weer tot rust komt voordat een daverend applaus het einde inluidt van deze bijzondere ceremonie.
Ondertussen is Kim Gordon, als ex-Sonic Youth-vocalist een van de publiekstrekkers van de avond, al begonnen aan haar set die in het teken staat van haar tweede solo-album ‘The Collective’. De slepende noise-funk wordt geserveerd in slowmotion met pop-art-achtige lyrics die dystopisch aandoen. Het optreden maakt indruk en beklijft en een groot respect voor deze doorgewinterde artiest die zichzelf blijft vernieuwen is duidelijk voelbaar in Ronda, een van de grotere zalen van TivoliVredenburg.
Een paar verdiepingen hoger is de rij lang voor Hopeton Overton Brown alias Scientist, de Jamaicaanse geluidstechnicus die zich ooit onder de hoede van dubgrootheid King Tubby ontwikkelde. Het geluid is hard, vol en de galmende drumbreaks verruimen de geest, maar creatief gezien gebeurt er weinig: Brown draait zijn eigen muziek terwijl hij met zijn sidekick over de microfoon het geslaagde marihuana-experiment van Amsterdam bespreekt. Op zich een begrijpelijke fout – Utrecht ligt op slechts een half uur rijden van luchthaven Schiphol – maar ongeduldige luisteraars gaan er snel vandoor, want wat ligt er ontzettend veel avontuur te wachten, vanavond in de Domstad.
Zo is het optreden van Luzmila Carpio een stuk spannender. Als jonge artiest werd ze bij de nationale radiozenders van Bolivia afgewezen omdat ze niet in het Spaans maar in de inheemse talen van het land zong, maar vandaag wordt ze bewonderd vanwege juist die authenticiteit, die ze overigens mixt met vooruitstrevende, snelle elektronische ritmes, die doen denken aan het Zuid-Afrikaanse Shangaan Electro. Er is overigens ook een moment waarop Carpio een wel heel eigenzinnig nummer opvoert – vergezeld van video’s met daarin bewegende beelden van zang- en roofvogels, tsjirpt en fluit ze terwijl ze vliegbewegingen maakt, en dat maakt meer indruk op het podium dan in het geschreven woord.
Rest nog wat misschien wel het mooiste moment van de dag blijkt te worden (al is zoiets nooit met zekerheid vast te stellen omdat een reporter maar op één plek tegelijk kan zijn, gelukkig hebben we er twee) en dat is het optreden van het Kahil El’Zabar Ethnic Heritage Ensemble, dat dit jaar zijn vijftigjarige bestaan viert. El’Zabar zelf trekt op het podium de meeste aandacht naar hem toe: wild maar gecontroleerd bespeelt hij het drumstel, terwijl hij zingt en vol overgave naar een extase toewerkt. De saxofonist bespeelt een reusachtig exemplaar en doet dat op een manier die tegelijkertijd zalvend en koortsachtig is. Uiteindelijk brengt El’Zabar de zaal, met percussie en zang, op een rauwe rhythm & blues-manier tot extase – het is het absolute hoogtepunt van de show, die door met een rustiger, harmonieus laatste nummer tot een bevredigend einde wordt gebracht.
Vrijdag
Nóg meer dan andere Londense artiesten haalt Gaika zijn inspiratie uit een grote verscheidenheid aan muzikale bronnen. Zoveel zelfs dat zijn output hier en daar wat focus mist. Zo gaat ook zijn show vandaag alle kanten op: van vette samples met jankende gitaren tot Caraïbische clubsounds. In zijn meest onderscheidende werk zet Gaika autotune op een onconventionele, artistieke wijze in en gelukkig komt dat element tijdens deze set regelmatig terug. Gaika staat overigens niet alleen op het podium; af en toe neemt vriend James Massiah het over met live-interpretaties van zijn uitstekende songs ‘Ride With Me’ en ‘Charlie’, waarin hij op karakteristieke wijze rapt over zijn relaties met vrouwen en cocaïne.
Het Japanse experimentele trio ASA-CHANG & Junray speelt een show waarin voortdurend gelaveerd wordt tussen de relatieve kilte van trompetsolo’s en meer gemoedelijke harmonieën, met een grote bijrol voor violist Anzu Suhara. Suhara is ook degene die vaak de eerste aanzet geeft tot een gezamenlijke voordracht van met muziek doorspekte gedichten. Een absoluut hoogtepunt wordt bereikt met een uitvoering van 花, een intense track met zware strijkpartijen, spannende percussie, meerstemmige spoken word en – niet op plaat maar alleen live – angstaanjagend geschreeuw.
Een kleine escapade richting Colombia brengt ons bij Los Gaiteros de San Jacinto – een zes-koppig folkloristisch cumbia-ensemble, compleet met traditionele klederdracht. In Ronda wanen we ons met gesloten ogen in een dorpje ergens buiten Bogota. Frontman Rafael Castro spreekt ons louter aan in het Spaans, waarbij we met onze gebrekkige kennis van de taal enkel een enthousiast ‘viva la cumbia’ kunnen ontwaren. Ondanks dat deze Gaiteros zonder twijfel vaandeldragers zijn voor traditionele Cumbia, mist er een scherpe kant aan deze act. Perfect uitgevoerd, maar te braaf tussen de rest van de programmering.
Vervolgens trekken we naar Hertz waar Titanic zijn opwachting maakt. Dit duo, bestaande uit Mabe Fratti en Hector Tosta, bracht vorig jaar het veelgeprezen album ‘Vidrio’ uit. Een poppy jazz-album met genoeg ruimte voor experiment onder de bezwerende stem van celliste Mabe Fratti zelf. Daarnaast neemt deze Guatemalaanse muzikante dit jaar ook een curatorsrol op zich. Op het podium breidt het duo uit naar een kwintet, met piano, sax, bas, percussie en natuurlijk cello. Onder leiding van Fratti’s zang trekt de groep je een uur lang door een setlist van oude en nieuwe nummers, veelal uit ‘Vidrio’, met energieke uitbarstingen en zijdezachte landingen. We kunnen niet ontkennen dat nummers als ‘Anonima’ en ‘Te Evite’ een sirene-achtig effect op ons hebben.
Een andere curator die vrijdag op het podium staat is Darkside. Bovendien een van de grotere namen op de affiche van deze editie. Voor ons was het meer dan tien jaar geleden dat we deze act nog op een podium zagen, namelijk tijdens Dour 2014, op het hoogtepunt van de hype na de release van debuutplaat ‘Psychic’. Ondertussen is de act, origineel bestaande uit Nicolas Jaar en Dave Harrington, sinds vorig jaar uitgegroeid tot een trio met de toevoeging van percussionist Tlacael Esparza. In Ronda speelden ze nieuwe en oudere nummers door elkaar met hun typerende afwisseling tussen lange opbouw en korte ontlading. Gekleed in een lange manteljas komt Jaar zo nu en dan vanachter zijn synths om zijn rol als frontman te bekrachtigen, waarbij lange psychedelische intros afgelost worden door groovende baslijnen en bombastische galmende beats.
In de Kabul A Gogo, een industriële club in het creatieve kwartier rondom station Zuilen, staat een groot deel van de avond in het teken van de Jamaicaanse soundsystemcultuur met een bijbehorende, indrukwekkende muur van speakers als funktionele decoratie. King Jammy, voormalig protegé van studio-engineer King Tubby, springt binnen dit onderdeel van de line-up het meest in het oog. Een beetje grootheidswaanzin lijkt Jammy niet vreemd te zijn, want hij heeft een DJ en een MC meegenomen en fungeert zelf vooral als mascotte. De show wordt aangekondigd als chronologische DJ set die Jammy’s carrière vanaf de jaren zeventig laat horen. Prachtige muziek, maar de bombastische presentatie doet er wel een beetje afbreuk aan.
Op het snijvlak van de avond en de nacht staat Darren J. Cunningham, beter bekend als de technoproducer Actress, te soundchecken in Ronda. Langzaam gaan deze avantgardistische flarden over in een abstracte, gelaagde brij – en zodra het licht uit is, is het officieel: het optreden is begonnen. Gekleed in een dikke winterjas en verscholen onder een muts, staat de stoïcijnse Cunningham achter zijn apparatuur, waaruit eerst nog gruizige, met flarden piano verrijkte ambient komt. Langzaam maar zeker beweegt de producer, die Brits is maar evengoed uit Detroit had kunnen komen, richting zijn signature dusty techno. Daarbij slaagt Cunningham er – meer nog dan op zijn recente album ‘Statik’ -in zijn publiek een kaleidoscopische tunnel van geluid in te trekken.
Zaterdag
Zaterdag maakte De Grote Zaal in Tivoli de borst nat voor een traject van maar liefst zeven uur non-stop muziek, dat vervolgens verdergezet werd in KABUL à GoGo voor nog eens zes uur. Onder de naam Chromesthesia cureerde de Brits-Egyptische geschiedkundige Hannah Elsisi een resem aan artiesten uit de wereldwijde afro-diaspora, van Cairo tot Rio. Wij sloten aan vanaf het einde van de Egyptische producer 3PHAZ die vanaf boven in de zaal zijn percussieve electronica over het publiek heen kletterde, onder het begeleidend gezang van KUKKI (fka Lafawndah). Ondanks de ruimte tussen 3PHAZ en publiek, kon hij de ruimte genoeg vullen om de connectie niet te verliezen.
De Egyptische producer geeft de fakkel naadloos over aan Maurice Louca Quartet, waarvan drummer Khaled Yassine verstek laat weten omdat hij zijn familie in thuisland Libanon niet wilde achterlaten in tijden waarin Israël bombardementen uitvoert. Gevierde experimentalist Maurice Louca wisselt korrelige ambient-synth-electronica-texturen af met dromerige akoestische gitaarpartijen om bij weg te smelten, terwijl hij muzikaal gezien in dialoog gaat met violist Ayman Asfour. Uit de hoeken van het podium komen tegelijkertijd dansers gekronkeld die met krachtige, langzame bewegingen de heldere tonen van Louca extra kracht bij zetten.
Om toch eventjes andere oorden dan ‘Chromesthesia’ te bezichtigen, brengen we een bezoekje aan de Ronda, waar Palestijnse hiphoppers Shabjdeed & Al Nather hun opwachting maken. De eerste tien minuten van het concert krijgen we een standaard hiphop show voorgeschoteld. Shabjdeed rapt en Al Nather zit achter de draaitafels. Maar dan verlaten ze zonder waarschuwing ineens het podium. Na een tijdje worden een paar nummers gedraaid vanuit de PA, terwijl het podium leeg blijft. Na een tiental minuten van verwarde blikken uitwisseling, stroomt er een applaus uit het publiek wanneer Shabjdeed dan toch weer het podium betreedt. In een jas met militaire camouflage loopt hij naar een eenzame spreektafel en begint in het Arabisch een gedicht voor te dragen terwijl de vertalingen op de muur geprojecteerd worden. Teksten van verzet tegen oorlog, imperialisme en bezetting, zonder exacte benoeming van dader noch slachtoffer. Heel de zaal hangt aan zijn lippen. Applaus en instemmend gejoel volgt en de show gaat verder als voorheen. Een bevestiging van hoe de huidige politieke actualiteit in veel shows tijdens Le Guess Who? 2024 indringend voelbaar is.
Wij keren langzaam terug naar De Grote Zaal voor een portie raptor house van originator van het genre Dj Babatr. De Venezolaan steekt de zaal in brand met zijn opgewekte beats, bijgestaan door landgenoot en folkzangeres Betsayda Machado, die als een soort dansinstructrice de zaal opzweept om heen en weer te springen. Energiek en aanstekelijk, niet meer en niet minder.
Een andere beatmaker maakt snel daarna zijn introductie: Nick Léon. Net als 3PHAZ verstopt deze uit Miami afkomstige DJ zich in een verre uithoek van de zaal, maar deze keer is de afstand tot het publiek toch te groot. De donkere rhytmische kicks vullen de zaal amper en het publiek weet niet goed waar te kijken. En als ze al weten waar te kijken, dan valt er weinig te zien. Wanneer je een artiest zo ver weg van het publiek plaatst, kan je net zo goed een bandje opzetten. Weinig verschil maakt dat niet.
Ondertussen maakt Demdike Stare de borst nat voor de Ronda en wij zijn maar al te graag van de partij voor deze Britse electronicaproducers, die zich baden in een mix van dub, techno, breakbeats en gedeconstrueerde lo-fi clubgeluiden. Uit de speakers schallen donkere gebroken ritmes, onder een etherisch tapijt van korrelige ambient. De variatie van de set dwingt het publiek tot aandachtig luisteren. Wij twijfelden of het nu een dj-set of een hybride-live-dj-set was, maar uiteindelijk is het vooral hoe het klinkt wat telt.
Afsluiten doen we met wat clubben, want Theo Parrish is in het land. Utrechtse club WAS. is the place to be, waar de dj zich klaarstoomt voor een zes uur lange set van 01:00 tot 7:00. Na 45 minuten in de rij te staan, betreden we eindelijk deze minimalistisch ingerichte industriële danstempel. Uit het ferme Funktion One-geluidssysteem klinkt groovy house in de typische stijl uit Detroit en Chicago. Stampende kicks, simpele aanstekelijke pianoriedeltjes en zwoele stemmen doen onze liefde voor de Motor City aanzwellen. Rond 4 uur ‘s nachts laat Parrish de four-to-the-floor achter zich en trakteert ie ons op een portie heerlijk gemixte soul, funk en andere klassiekers, met verrassende keuzes als Work For Love van Ministry en You Are In My System van The System. Een meester van de oude garde is hier de was aan het uithangen!
Zondag
Het optreden van CHELA, een samenwerking tussen Ajay Saggar van Bhajan Bhoy en Bo Ningen’s Kohhei Matsuda begint indrukwekkend: stuwende basgrooves worden vergezeld van heldere, korte elektronische snippets. Vervolgens wordt het geluid organischer met gesamplede chants en – zodra beide artiesten hun gitaar oppakken – breed uitgesponnen psychedelische riffs. Saggar en Matsuda refereren dan ook niet toevallig aan zichzelf als het “Asian guitar army”.
In de van muziekcentrum Vredenburg geërfde oude zaal staat Brian Jackson, die vooral bekend is vanwege zijn talrijke samenwerkingen met de in 2011 overleden Gil Scott-Heron. Helaas is hij als performer te veel gericht op het enthousiasmeren van het publiek. De band is niet slecht en bassist Steve Walters krijgt ruimte voor een uitvoerige funksolo, maar door continu om publieksparticipatie te vragen gaat de diepte van een fantastische classic als ‘The Bottle’ toch een beetje verloren. Een groot deel van het publiek heeft daar overigens totaal geen problemen mee; dat zingt en neuriet uit volle borst mee.
Gelukkig is de overlap met de show van singer-songwriter, bassist en dichteres Meshell Ndegeocello niet 100% en is er nog genoeg tijd over om daar de finale van mee te maken. Ndegeocello staat met een zichtbaar toegewijde band op het podium die muziek speelt waaruit liefde voor de wereld spreekt. Fantastische baslijnen sturen de band die vanzelfsprekende en tegelijkertijd heel indrukwekkende sonische kunst opvoert. De liefde wordt bezongen zonder de tegenstander – haat van bepaalde mensen jegens andere mensen – uit het oog te verliezen en met veelvuldige referenties en dankbetuigingen aan schrijver James Baldwin. Meshell Ndegeocello en haar band brengen iets heel bijzonders, waar niemand die avond nog aan zal kunnen tippen.
Dubproducer Adrian Sherwood werkte gedurende zijn lange carrière samen met zo’n beetje alle grootheden uit de scene, het meest veelvuldig misschien nog wel met Prince Far I. Far I werd in 1983 vermoord, een hartverscheurend moment, niet alleen voor Sherwood maar ook voor zijn backing band Creation Rebel. Vanavond staan Sherwood en Creation Rebel samen op het podium om psychedelische cuts als ‘Movement in Space’ te spelen. Helaas komt het werk live minder tot zijn recht dan op plaat. De droge klappen van de drums missen de effecten die Adrian in de studio zo virtuoos aan weet te brengen.
Als een van de laatste bands is het aan Gaister om de bezoekers de nacht in te sturen, of dat nou richting huis of afterparty is. Luisterend naar het optreden, met daarin een grote rol voor veelkoppige Zuidoost-Londense artiest Coby Sey, lijkt de tijd bijna stil te staan. En dat is een manier om te zeggen dat er niet bijzonder veel aan de hand is in deze muziek: er is sprake van wat suspense-opbouw, spooky vocals en poëzievoordracht, maar het blijft allemaal wat te statisch.
De huidige politieke realiteit was ontegensprekelijk aanwezig tijdens de 2024 editie van Le Guess Who?. Zo namen artiesten zoals Nicolas Jaar en Shabjdeed de tijd om de Palestijnse situatie onder de aandacht te brengen tijdens hun sets. Dit is een festival dat zijn artiesten er niet van weerhoudt om standpunten in te nemen, daags nadat Israëlische hooligans in Amsterdam provocatief en gewelddadig te keer gingen, met grootschalige rellen en een duidelijk partijdige mediaberichtgeving als gevolg. Le Guess Who? toont zich zo een festival met het hart op de tong, en ons klinkt dat als muziek in de oren.