Voor aanvang, onderweg naar het Bimhuis, kwam even de mogelijkheid in mij op dat het concert van Irreversible Entanglements misschien routineus zou kunnen worden. Beschouwd vanuit de band, omdat ze inmiddels toch alweer een kleine tien jaar samenspelen. Of van mijn kant, omdat ik ze al een keer of drie zag en ook de platen goed ken. Het tegendeel bleek het geval.
Het optreden ontpopt zich als één lange meditatie waarbij frontvrouw en dichter Camae Ayewa – die zich als soloartiest Moor Mother noemt – de ene na de andere mantra op het publiek loslaat. “I’m searchin’,I’m searchin’, searchin’, searchin’.” Ondertussen lijken de vier muzikanten achter haar zichzelf iedere paar minuten weer opnieuw uit te vinden. Het is een avontuur, een verhaal, een reis. Vijf kwartier aan één stuk. Het enige wat werkelijk aan het meest recente, in 2023 verschenen album ‘Protect Your Light’ refereert is de titel van die plaat, die gedurende het laatste half uur van het concert door Ayewa in alle mogelijke varianten herhaald wordt. Verder is alles nieuw.
Het vijftal vond elkaar toen ze begin 2015 allemaal, maar nog niet als één groep, speelden op een protestmanifestatie tegen racistisch geweld door de Amerikaanse politie: Musicians Against Police Brutality. Niet veel later namen ze in één middag hun debuutalbum op dat in 2017 verscheen. Improvisaties op basis van losse thema’s. Muziek in een lange traditie waar jazz, poëzie en activisme samenkomen. Inspiratie komt van de Amerikaanse dichter Amiri Baraka – en diens samenwerking met Sun Ra – Charles Mingus, Archie Shepp, Albert Ayler en talloze anderen.
Maar niet alleen het activisme van de groep trekt de aandacht, ook de muzikale ontwikkeling. Eind 2023 verschijnt het vierde album van de groep, ‘Protect Your Light’ bij het gerespecteerde – en gearriveerde – jazzlabel Impulse!. De groep heeft er ditmaal drie opnamedagen voor uitgetrokken – lang voor een improgroep! – in de beroemde Van Gelder Studio in New Jersey. Al even gerespecteerd en gearriveerd. Voor enkele ‘jazzradikalinski’s’ is dat heulen met de duivel, maar het heeft allerminst een mainstream album opgeleverd. Hooguit kun je zeggen dat de verschillende ontwikkelingen die de vijf muzikanten sinds het debuut doorgemaakt hebben hier samenkomen. Iets meer structuur, maar ook meer gerijpte improvisatie.
Hoezeer het ontstaan van Irreversible Entanglements ook verbonden is met activisme, het concert in het Bimhuis-concert is géén nadrukkelijk pamflettisme. Geen woord over de ‘troonbestijging’ van Trump; geen woord over de situatie in Gaza – al draagt saxofonist Keir Neuringer een keffiyeh, een Palestijnse shawl, om zijn schouders. Toch is het optreden wel degelijk een pleidooi voor vrijheid. Alleen al door de opstelling van de instrumenten op het podium die nieuwsgierig maakt. In tegenstelling tot voorheen staat er nu een elektrische piano. Naast het drumstel twee grote conga’s. En trompettist Aquiles Navarro heeft zich met elektronica omringd. Wat gaat hier gebeuren? Er gáát iets gebeuren.
Keir Neuringer laat bij aanvang zijn saxofoons nog even op de grond liggen en zit aan de elektrische piano die op nogal wat elektronische effectapparatuur blijkt aangesloten. Het geluid is ronduit futuristisch, maar daar weet trompettist Navarro – die met zijn zwarte zonnebril en wijd uitstaande haar trouwens steeds meer op Suicide’s Martin Rev begint te lijken, maar dat terzijde – wel raad mee. Ook de noten die hij blaast lijken uit een verre uithoek van ons zonnestelsel te komen.
Bassist Luke Stewart en slagwerker Tcheser Holmes leggen een even ontregelende als onweerstaanbare groove en Ayewa put weer een mantra uit haar schier onuitputtelijke voorraad: “The thruth. You can handle the truth. The truth. Handle the truth…”
En: “You are guilty of your look at the timeline.”
En: “If we could just hold on. Hold on. Hold on.”
Dat alles keer op keer herhaald en ieder mag er haar of zijn eigen betekenis inleggen. Ondertussen gaan de muzikanten hun weg. Navarro en Neuringer wisselen elkaar solistisch af op trompet en sopraansax – of blazen juist fel tegen elkaar in. Iets dergelijks geldt voor de ritmesectie. Als Ayewa op een vogelfluitje begint te blazen antwoordt Stewart door met de strijkstok op de snaren achter de brug van zijn contrabas. Het is een voortdurende klank-ontdekkingstocht. Neuringer is weer eens aan de piano gaan zitten. “What the fuck is going on there,’’ roept Ayewa. En dan, bijna schreeuwend: “It is soul searchin’. It is bluestime… The blues! We tried everything. Go, ask Moses…”
Ondertussen improviseren de vier musici schitterend om Ayewa en elkaar heen, maar even zo vaak confronterend. Op een gegeven moment heeft ieder van de vier zijn oorspronkelijke instrument opzij gezet. Luke Stewart plingplongt een duimpiano, Neuringer staat op een triangel te tikken, Holmes heft zich over de conga’s ontfermd en Aquiles Navarro is fanatiek met zijn elektronica in de weer. Het resultaat is een complete ‘spacetrip’. Een soort Sun Ra die wanhopig vaststelt dat al zijn blazers zijn opgestapt en nu op zijn synths excentrieker te keer gaat dan ooit tevoren. “It’s possible!”, roept Camae Ayewa. “It’s possible!”
Even later blaast Navarro weer gewoon – nou ja, ‘gewoon’ – de fraaiste Miles-noten uit zijn gestopte trompet, waarna bassist Stewart het over neemt en het ene thema het andere afwisselt. Hogeschool-impro waarin evenveel ruimte is voor een ingetogen ballad als voor een plotselinge noise-eruptie. De frontvrouw heeft het over “freedom”. En over “the blues”. En over de zon: “You keep shining. So much light. So bright. Protect your light.”
Tenslotte gaat het over in het meest traditioneel ‘jazzachtige’ themaatje van het concert, op trompet en bas gespeeld door Navarro en Stewart, waarbij Holmes en Neuringer zacht, ritmisch begeleiden. Vijf, misschien tien minuten lang. En dan zijn vijf kwartier voorbij gevlogen zonder een enkele onderbreking. Niks verwachtingspatroon. Niks album naspelen. Niks vandaag hetzelfde als gisteren of morgen. Dit is ‘time based art’ in de puurste vorm. Een gebeurtenis die in de meest letterlijke manier ‘uniek’ is.
Gezien: Irreversible Entanglements. Za 18 jan 2025, Bimhuis, Amsterdam