Een klok gegoten uit munitieresten uit Oekraïne, muziek op instrumenten van aardewerk, een bronzen gong van meer dan anderhalve meter hoog. Nederlands meest bekende slagwerkensemble had zijn opslag opengegooid en componisten uitgenodigd om te gebruiken wat daar verzameld is. Donderdag 19 september was HIIIT (spreek uit: hit), voorheen Slagwerk Den Haag, te gast in het Haagse Theater aan het Spui. De componisten van wie onder de noemer HIIIT Invites muziek gespeeld werd, hadden gretig gebruikgemaakt van wat ze in de opslag aangetroffen hadden.
Historisch geweld
Zo had Huba de Graaff er voor haar ‘Geweld & Vibrato’ op gestaan de reusachtige tamtam te gebruiken die een hoofdrol speelt in ‘Mikrophonie’ van Karlheinz Stockhausen. Het stuk, voor drie slagwerkers, drie strijkers en een acteur, was gebaseerd op geluidsfragmenten uit de tijd van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Zo hoorde je radiotoespraken van onder meer de toenmalige minister-president Beel en van opperbevelhebber Spoor, die op zijn eigen vraag hoe we dat varkentje zouden wassen het volgende even wrange als hilarische en historisch gelogenstrafte antwoord gaf: ‘met matiging, met menselijkheid en met humor’.
De afsluitende woorden kwamen van vrijheidsstrijder Soetan: ‘Onze kracht moet bestaan in het aankweken van gevoelens van rechtvaardigheid en menselijkheid. Alleen een nationalisme dat gedragen wordt door deze gevoelens, kan ons in de wereldgeschiedenis vooruitbrengen.’ In het licht van de rol die Indonesië is gaan spelen in Westelijk Nieuw-Guinea was dat citaat al even wrang als dat van Spoor.
Staart tussen de benen
Acteur Xander van Vledder belichaamde de rol die Nederland in dit conflict speelde, van arrogant kolonisator tot hysterische staart-tussen-de-benen verliezer. Door zijn soms vrij zwaar aangezette presentie kreeg je de indruk getuige te zijn van een theatraal politiek pamflet, in de geest van het vormingstheater uit de vroege jaren 1970, waarin de boodschap ondergeschikt was aan de artistieke vorm. Ook in ‘Geweld & Vibrato’ raakte de muziek net wat te vaak ondergesneeuwd in de boodschap, al werden de rollen omgekeerd toen de slagwerkers de bronzen gigant met man en macht te lijf gingen. Het schreeuwende metaal boorde zich dwars door je schedel. Aan het andere einde van dat volumespectrum klonken diverse rondgezwaaide luchtzoemers.
Klok van kogelhulzen
In ’Battles & Silences’ bewerkte Poulson Sq., het duo van Anthony Fiumara en Mathijs Leeuwis, de klanken van een klok die de Astense gieterij Eijsbouts in opdracht van HIIIT gegoten had van kogelhulzen die verzameld waren aan het Oekraïense front. Leden van het ensemble wreven en klopten op de klok. De geluiden die dat opleverde werden door Fiumara en Leeuwis met behulp van een bandlus en regelapparatuur omgezet in gelaagde velden, waarin tonen en boventonen samenkwamen, uiteendreven en flonkerende wolken vormden.
Eindeloze demonstratie
Daarna was het de beurt aan ‘Hands’ van Yannis Kyriakides. Zes slagwerkers hadden elk verschillende instrumenten. Ging een lampje bij een van hen branden, dan bespeelde die het kort om een sample op te nemen, om vervolgens het speelvlak op te lopen en daar bewegingen te imiteren van een arm met hand die op een scherm geprojecteerd werd. Sensoren in een band rond de onderarm van de slagwerker beïnvloedden het geluid van de sample. Aangezien het ging om instructies die de musici moesten opvolgen, hadden ze te weinig vrijheid om dit te kunnen omschrijven als improvisatie. Er zat nauwelijks een herkenbaar verloop in de geproduceerde muziek. Een compositie kon je het daarom ook niet noemen. Een demonstratie, dus; een waar maar geen eind aan leek te kunnen komen. Bovendien is het idee van bewegingsgestuurde geluiden allerminst nieuw. De theremin is een vroeg voorbeeld. Nauwer verwant aan Kyriakides’ benadering zijn ‘The Hands’, een paar handschoenen in 1984 ontwikkeld door Michel Waisvisz. Daarmee kon Waisvisz elektronisch geluiden oproepen en manipuleren door te gesticuleren en op knopjes te tikken die in de handschoenen verwerkt waren, een theatrale methode van musiceren die hij in de loop van de jaren perfectioneerde.
Teloorgang van een ruimtesonde
Bijzonder fijnzinnig qua klank waren de wit porseleinen instrumenten die Kate Moore in het Europees Keramisch Werkcentrum maakte voor haar compositie ‘Cassini’, waarin ze de levensloop volgt van de gelijknamige ruimtesonde. Aanvankelijk leek het samenspel van de slagwerkers even ongecoördineerd als de toonhoogte van het materiaal waar ze op tikten, terwijl een van hen van tijd tot tijd een doffe klap gaf op een bastrommel. Later kwam alles samen in een puls op subtiel tinkelende objecten. Het eindigde met urgente, maar nog meer omfloerste klappen op de trommel en onregelmatige platte vormen die, opgehangen aan draden, in beweging kwamen en met zacht geklingel tegen elkaar botsten. Het eerste deel had wat korter mogen duren, maar dat werd ruimschoots goedgemaakt door de muziek die erop volgde, breekbaar en ongrijpbaar, met op de achtergrond lang aangehouden gezongen tonen. Tot het onverbiddelijke einde: de teloorgang van de sonde als gevolg van verhitting in de atmosfeer van Saturnus.
In HIIIT Invites heeft het slagwerkensemble laten zien en horen hoe breed het spectrum is van zijn instrumentarium. Van de reguliere trommels en gongs tot luchtzoemers, een zingende zaag, een monochord, een rasp en klankschalen. Het was een ideale gelegenheid om zich te presenteren onder deze nieuwe naam, een initiatief dat ze best mogen herhalen. Het zou mooi zijn als een stad en een zaal zich met het ensemble geroepen voelen om er een jaarlijks (of tweejaarlijks) terugkerend evenement van te maken.