Het weerzien met The Ex – waarbij gitarist Terrie Hessels zich als een ware Terrie Van Halen ontpopte – was afgelopen weekeinde in feite een bonus bij het Catalytic Sound Festival 2023. Maar wel een bonus die veel bezoekers over de streep trok om vrijdag naar het Nijmeegse Merleyn of zaterdag naar Paradiso in Amsterdam te komen. Om daar te ervaren hoeveel bijzonders het festival verder nog in petto had.
Wat rest bij onze nederlaag zal het sublieme zijn
Catalytic Sound ontstond begin vorig decennium als initiatief van onder meer de saxofonisten Ken Vandermark en Mats Gustafsson en slagwerker Paal Nilssen-Love om hun geluidsdragers gezamenlijk aan de muziekliefhebbers aan te bieden. Maar het groeide al snel uit tot méér: een internationaal netwerk van impromuzikanten om de banden met het publiek voor deze niche – want dat is en blijft het – te verstevigen: met speciale uitgaven en een lidmaatschap waardoor liefhebbers op de hoogte worden gehouden van concerten en tournees. En sinds enkele jaren met een festival dat door de pandemie in 2020 een wat rommelige start had, maar zich langzaam maar zeker begint te ontwikkelen tot een vast gegeven aan weerszijden van de Atlantische Oceaan.
Wereldwijd bestaat de Catalytic-kern nu uit enkele tientallen muzikanten, die ieder weer hun eigen lokale of regionale netwerk van gelijkgestemden hebben. Deze maand, december 2023, zijn er Catalytic Sound-festivals in Nijmegen, Amsterdam, Washington D.C., Chicago, Asheville en New York, met telkens een andere programmering. Het ideaal is een complete uitwisseling, maar dat stuit vooralsnog op financiële bezwaren. Wat niet wegneemt dat ook de Nederlandse festival-avonden een behoorlijk internationale programmering kenden.
De start in Amsterdam is meteen een knaller. Na een korte solo van Zea – staande op de oude schouw van de Paradiso-bovenzaal – barst op het podium Lean Left los, het kwartet van Terrie Hessels en Andy Moor op gitaren, de Amerikaanse Catalytic-spil Ken Vandermark op saxen en de Noor Paal Nilssen-Love achter de drumkit. Dat is geen orkaan, dat zijn vier orkanen tegelijkertijd. Hard, overrompelend en genadeloos swingend.
Daarmee begint een reeks aan korte concerten, variërend van vijf tot pakweg twintig minuten en verrassend gevarieerd. Fie Schouten, gevierd basklarinettist in het hedendaagse circuit van gecomponeerde muziek, die haar weg zoekt binnen de slagwerkpartijen van Nilssen-Love. De Duitse tubablazer Carl Ludwig Hübsch en de Uruguayaanse gitarist Miguel Petruccelli die samen de Franse stemkunstenaar Marie Guilleray muzikaal in bedwang trachten te houden – waarbij Hübsch met zijn instrument de nodige olifantenscheten produceert. En niet te vergeten een korte, maar schitterende theatrale performance van Jaap Blonk – door presentator Guy Peters treffend aangekondigd als ‘predikant uit een ander universum’.
Geflankeerd door de Oostenrijkse Elisabeth Harnik op piano en Ig Henneman op altviool, zorgt de nu vijfenzeventigjarige vertaalster, dichteres en winnares van zowel de Constantijn Huygens-prijs als de P.C. Hooft-prijs Anneke Brassinga voor een hoogtepunt door haar hyperfraai stilistische poëzie te lezen tegen een schitterend uitgebalanceerd geluidsdecor: ‘Wat rest bij onze nederlaag zal het sublieme zijn’.
Het is lang geleden dat in muzikale avant-garde gedrenkte literatuur van dit niveau in Paradiso te horen was. Misschien moet je daarvoor wel terug naar de legendarische One World Poetry-festivals van de vroege jaren 1980. Maar deze zaterdagavond, bij het Catalytic Sound-festival, klinkt het allemaal volstrekt natuurlijk.
Na een korte pauze komen vrijwel alle musici nog eens in andere combinaties terug. Ditmaal ook een duet – anderen zeggen ‘drumbattle’, maar dat klinkt zo wedstrijderig – van Paal Nilsson-Love met Kat Bornefeld, een duet van Ig Henneman en Marie Guilleray en een fraai gelezen verhaal – of moet je het een ‘essay’ noemen? – ‘Droft’ van Anneke Brassinga. Pleidooi voor een nieuw woord in de Nederlandse taal.
Nog een hoogtepunt: Fie Schouten en Ken Vandermark op respectievelijk bas- en altklarinet. Schouten weet de notoire geweldenaar Vandermark in bedwang te houden en verleidt de Amerikaan tot ingetogen spel, waarbij zij de duo-improvisatie fraai harmonisch weet te sturen. Het bewijs dat top-impro zich beslist niet altijd op het randje van uit-de-bocht-vliegen hoeft af te spelen.
En dan is er nog The Ex – terug na de pandemie. De groep wil zichzelf niet herhalen en komt dus met vijf nummers die een begin vormen van het compleet nieuwe repertoire waarmee het kwartet het komende voorjaar weer in de clubs is te horen. Pas als ze geramd zitten worden ze in de studio vastgelegd om op geluidsdrager te verschijnen. Verrassing: Terrie Hessels speelt niet alleen ritmisch gitaar, maar ook specifieke noten. En dat niet in één nummer maar in meerdere. Terrie Van Halen!
Andy Moor brengt als altijd de meeste melodieuze kleur in de composities. Kat Bornefeld garandeert dat het altijd swingend blijft en Arnold de Boer lijkt een grotere rol dan ooit tevoren te hebben gehad als ‘liedjesman’. Bij het derde nummer staat geen mens meer stil en als het publiek na het als toegift gespeelde vijfde nieuwe stuk nóg meer wil, komt de band terug om nog tien minuten lang een potje te improviseren.
The Ex speelt alsof ze de woorden van Anneke Brassinga willen onderstrepen. De wereld mag dan op de drempel van de ondergang balanceren met klimaatrampen die vrijwel onafwendbaar lijken, oorlog in Oekraïne die een status van absurditeit heeft bereikt en een schier hopeloze situatie in het Midden-Oosten, ‘wat rest bij onze nederlaag zal het sublieme zijn’. Catalytic Sound in Paradiso nam een voorschot.
Gezien op za. 2 december 2023, Paradiso, Amsterdam