Je zou maar fan zijn van twee artiesten die elkaar niet kunnen uitstaan. Ondergetekende bevindt zich in die positie: hij bewondert zowel Taylor Swift als Kanye West, en om die twee is er weer eens een hoop gedonder. Wat betekent de recente ‘Famous’-controverse voor beide artiesten?
Recent dook er namelijk een video op waarin Swift haar toestemming geeft voor een controversieel stukje tekst uit Wests ‘Famous’: ‘I feel like me and Taylor might still have sex’. Ofschoon op social media de berichtgeving erover geregeld ronduit kinderachtig afgedaan werd – op de facebookpagina van 3voor12 reageerde iemand bijvoorbeeld met ‘Het zal me echt een worst wezen. Is er een 14 jarig [sic] neefje tijdelijk verantwoordelijk voor de FB pagina? [sic]’ – is deze zaak zeker geen kleinigheidje. Hoewel het ongetwijfeld als een enorm cliché klinkt, kunnen de recente ontwikkelingen ingrijpende gevolgen voor de imago’s van zowel Swift als West.
Bovendien zeggen deze ontwikkelingen iets over hoe we naar sterren kijken. Beroemdheden van het kaliber Swift en West zullen jij en ik, als gewone stervelingen, waarschijnlijk niet ontmoeten, laat staan dat we een persoonlijke band met ze op kunnen bouwen. Wat we over hen weten is wat ze zelf laten zien, wat er in de media over hen verschijnt, enzovoort. En vanuit al die brokjes informatie ontstaat er een beeld dat soms behoorlijk kwetsbaar kan zijn. Eén schandaal kan soms al genoeg zijn om een beroemdheid met verder vlekkeloos imago uit de gratie te laten vallen, terwijl een al controversiële ster daar niet per se aan onderdoor hoeft te gaan.
Bovendien, laten we wel zijn: het zijn de grote sterren die voor grote veranderingen kunnen zorgen. Eerder dit jaar schreef Swift een open brief aan Apple, over een scheve financiële regeling van iTunes. Daarin richt ze zich ook tot de gebruikers van die dienst: ‘I’m sure you are aware that Apple Music will be offering a free 3 month trial to anyone who signs up for the service. I’m not sure you know that Apple Music will not be paying writers, producers, or artists for those three months.’ Je kunt nu denken ‘big deal, ze verdient al genoeg’, maar jouw Gonzo-helden zijn heel wat minder bedeeld en kunnen het geld waarschijnlijk goed gebruiken. Maar als iemand als Noveller – die het nochtans tot de cover van Gonzo (circus) wist te schoppen – een dergelijke problematiek aankaart is de kans groot dat er weinig meer mensen luisteren dan alleen haar eigen achterban, die aanzienlijk kleiner is dan die van Swift. En ze is zich terdege bewust van haar bereik en invloed; beide bleken maar weer eens toen een woordvoerder van iTunes snel liet weten dat artiesten tijdens die proefperiode wél betaald zullen worden. Bovendien spreekt Swift zich uit voor de emancipatie- en feministische zaak; minder militant dan Beyoncé weliswaar, maar haar boodschap komt wel bij velen terecht.
Beroemd
Stukje terug in de tijd: in 2009 bestormde Kanye West het podium, net nadat Taylor Swift haar VMA – een MTV Video Award – in ontvangst had genomen. Zijn woorden zijn inmiddels legendarisch berucht: ‘Yo, Taylor, I’m really happy for you and Imma let you finish, but Beyoncé had one of the best videos of all time. One of the best videos of all time!’ West kreeg veel kritiek over zich heen; zelfs president Obama liet weten dat die actie niet door de beugel kon. In 2015 sloten West en Swift vrede, tot dit begin jaar, toen Wests nummer ‘Famous’ uitkwam. Daarin rapt hij namelijk niet alleen ‘I feel like me and Taylor might still have sex’, maar gaat vervolgt met: ‘Why? I made that bitch famous’. De verwijzing naar het VMA-schandaal is duidelijk, en trouwens ook onwaar: Swift was op dat moment al behoorlijk bekend.
Volgens West had Swift telefonisch haar toestemming gegeven voor béíde regels; volgens haarzelf was dat niet het geval. Volgens een official statement was ze tegen de ‘strong misogynistic message’ die uit het nummer zou spreken. Een tijdje later verscheen er ook nog eens een videoclip bij ‘Famous’: bestaande uit shots van een groot bed vol naakte beroemdheden, waaronder Swift. Waarschijnlijk is er sprake van digitale trucage, of van wassen beelden, in elk geval niet van de echte sterren zelf. En vervolgens dook er recent een video op waarin West met Swift belt, en waarin te horen is dat zij haar toestemming geeft voor ‘I feel like me and Taylor might still have sex’. Oo opvallend omdat ongevraagd een telefoongesprek opnemen illegaal is in Amerika.
Vrijplaats kunst
Misogynie en hiphop: de link is al vaker gelegd, het verwijt al geregeld gemaakt. Maar als je kunst als vrijplaats opvat waarin dingen mogen die in het echte leven niet mogen, valt ook hiphop daaronder. Een rapper een vrouwenhater noemen omdat hij het woord ‘bitch’ gebruikt komt dan eigenlijk op hetzelfde neer als bijvoorbeeld David Cronenberg op willen sluiten wegens de gruwelijkheden in zijn films. De regels over Swift in ‘Famous’ getuigen van wat in relatie tot hiphop braggadocio wordt genoemd: opschepperij, hetzij via humoristische toespelingen, hetzij via complexe technische raphoogstandjes. West zet hier duidelijk een punchline in: een stukje tekst met een clou. Wat hij in ‘Famous’ doet is via zo’n punchline opscheppen over hoe goed hij is: hij heeft immers (tenminste, naar eigen zeggen) een van de grootste popsterren van het moment beroemd gemaakt.
Maar niet iedereen acht kunst die vrijplaats, getuige verschillende succesvolle rechtszaken als die van Ann Demeulemeester tegen Herman Brusselmans. Er is bovendien een steeds grotere aandacht gekomen voor de representatie van bijvoorbeeld vrouwen, etnische minderheden en homoseksuelen in kunstuitingen: van middeleeuwse romans tot de Gouden Koets. ‘In die tijd was dat heel normaal’ of ‘in kunst kan dat nu eenmaal’ wordt niet meer geaccepteerd. Het is bovendien goed beargumenteerbaar dat West bovendien ook zelf de ‘regels’ van de hiphop breekt door Swift eerst toestemming te vragen. Doordat zij aanstoot aan zijn tekst neemt, haalt ze dat fragment uit z’n geïsoleerde kunstwereldje en plaatst het in onze realiteit waarin de morele regels van de echte wereld gelden. En in die context is het niet meer oké om in een hiphopnummer iemand een bitch te noemen omdat dat nu eenmaal in veel hiphopnummers gebeurt.
Geniale gek
West staat onder niet-fans (overigens die zijn muziek vaak überhaupt niet kennen en daarom te makkelijk oordelen) bekend als een idioot, en onder fans als ofwel een genie, ofwel een geniale idioot. Hij heeft het geluid van de mainstreamhiphop een paar keer flink omgegooid, met zijn album ‘808s and Heartbreak’ (2008) als belangrijkste voorbeeld: de combinatie van autotune, r&b, elektronica, atmosfeer en melancholie plaveide de weg voor artiesten als Drake en The Weeknd. Zijn grote invloed op de moderne popmuziek valt daarom eigenlijk niet te ontkennen.
West staat bekend als impulsief, en dat komt vooral door ondoordachte acties als Grammypodia opstormen. Zijn turbulente levensstijl, waaronder zijn huwelijk met realityster Kim Kardashian, passen bij dat imago. Je zou in West een soort kruising tussen Michael Jackson (met wie hij zichzelf meer dan eens heeft vergeleken) en Jeff Koons kunnen zien. Net als de eerste gaan er bij West wilde verhalen rond over zijn vreemde uitspattingen, gedraagt hij zich ook behoorlijk excentriek, en heeft hij een soms bijna alien-achtig imago, alsof hij niet (langer) van deze wereld is. De parallel met Koons is ook opvallend; die was getrouwd met een pornoster, West met een realityster die grotendeels bekend is om haar lichaam. Beide kunstenaars zijn bovendien controversieel, hebben veel haters die zich soms alleen op hun imago richten en niet op hun werk, en hebben een opvallende voorkeur voor het banale. Koons laat die banaliteit uitvergroten en stelt ze tentoon als kunst; West rapt over ‘before model chicks was bending over’ of ‘look like a fat booty Celine Dion’, begeleid door imposante orkestrale beats.
Tegelijkertijd is het ook niet moeilijk om te zien hoe Wests impulsiviteit en energie doorwerkt in zijn muziek. Rick Rubin vertelde bijvoorbeeld over hun samenwerking: ‘We ended up working probably 15 days, 16 days, long hours, no days off, 15 hours a day.’ Als hij het wil, gebeurt het en wie zegt er nee tegen hem? West is een postmoderne curator die gangstarapper Rick Ross en indieheld Bon Iver samen op één nummer krijgt.
‘Toevallig’ beroemd
Swift heeft een iets complexer imago, dat ze zo te zien zelf aandachtig vorm heeft gegeven. Uit haar muziek spreekt vooral het beeld van iemand die zich door haar eigen emoties en liefdesleven laat inspireren; de omschrijving ‘confessional songwriting’ wordt vaak gebruikt. Vanaf derde album ‘Speak Now’ (2010) werd het min of meer raadspelletje welke ex voor welk liedje model had gestaan. Op haar laatste album ‘1989’ (2014) knipoogt Swift zelf naar dat imago, bijvoorbeeld in haar hit ‘Shake It Off’: ‘I go on too many dates, but I can’t make ‘em stay / That’s what people say’. Tegelijkertijd zou ze bijzonder preuts zijn, heeft een van die exen zich laten ontvallen.
Swift is een van de best verdienende muzikanten van het moment. Dat ze niet – zoals bijvoorbeeld Beyoncé – al jaren een vaste partner heeft, onderstreept haar financiële onafhankelijkheid: mannen komen en gaan, maar ze kan heel goed voor zichzelf zorgen. Bovendien schenkt ze bijvoorbeeld grote bedragen aan basisscholen. Ook maakt ze graag wat tijd vrij om bij terminaal zieke fans op bezoek te komen, en met ze te knuffelen en te zingen. Dat maakt haar uiterst sympathiek: ze komt zo niet over als een koele zakenvrouw of geldwolf, maar als een gewone vrouw die over gewone dingen zingt, ‘toevallig’ beroemd is geworden, maar de roem niet naar haar hoofd heeft laten stijgen.
Onafhankelijke roem?
Dat West eerst Swift opbelde kan als voor hem atypisch doordacht gezien worden. Bij Swift zelf ligt het ingewikkelder: die vermeende preutsheid kan moeilijk gerijmd worden met toestemming geven voor die regels in ‘Famous’. Maar áls ze inderdaad eerst toestemming gaf en dat vervolgens publiekelijk ontkende, is dat op zijn minst raar: ze stelt zich immers op als een authentieke persoonlijkheid, niet in de laatste plaats via haar confessional songwriting, en bij zo iemand past liegen niet. Ze ligt al onder vuur om de gelekte opnames: zo zou het om een promotiestunt gaan, of gewoonweg een manier waarop ze zelf weer in de kijker kan spelen, a la negatieve aandacht is ook aandacht. Op een bepaalde manier zal West het makkelijker hebben: ofschoon er genoeg criticasters zijn die deze controverse aangrijpen als ‘bewijs’ dat hij echt van het padje af is, heeft hij bepaald geen onbevlekt blazoen waar hij echt niet meer op kan knoeien.
Swift daarentegen heeft het moeilijker. Iemand die zelf geen of weinig opschudding veroorzaakt lijkt snel verdacht te zijn; zo gaan er geruchten dat Katy Perry hun veelbesproken ruzie niet begon, maar Swift zelf, en dat terwijl ze wel in de slachtofferrol kruipt. De manier waarop ze afgeschilderd wordt is bovendien vaak opvallend seksistisch. Zo wordt op de site Sublime Zoo over haar geschreven: ‘She reminded us of every (wannabe) bland ass mean girl in high school with her fake ass posse, her fake ass smile, and her fake ass feminism’. Een berekende zakenmán zou niet zo snel met een schoolpestkop vergeleken worden, laat staan een ‘Nazi Barbie’ (dixit Camilli Paglia) genoemd worden. Misschien moeten we het aloude spreekwoord updaten: hoge bomen krijgen veel haters. Een zakenman die zijn carrière tot in de puntjes plant krijgt, naast te voorspellen kritiek, vaak bewondering; een zakenvrouw die hetzelfde doet is blijkbaar eng. En zulke kritiek wordt overigens echt niet alleen door mannen geuit. Maar met het grote bereik dat Swift heeft, en de status van feministisch rolmodel die ze inmiddels ook heeft vergaard, kan ze deze situatie aangrijpen om te laten zien dat seksisme niet oké is.
De verdediging is nu aan Swift: zij moet uitleggen waarom ze gelogen heeft. Maar het is nog maar de vraag of ze wel heeft gelogen: in de video is namelijk niet te zien dat ze toestemming geeft voor ‘Why? I made that bitch famous’. Sterker nog: West rapt die regel helemaal niet tijdens die opname, en misschien wel helemaal niet tijdens het hele telefoongesprek. Het lijkt erop dat juist die bewering haar niet zint, en terecht: zo’n opmerking ontkent uiteindelijk de emancipatie. Swift heeft zelf hard voor haar succes gewerkt en laat daar geen twijfel over bestaan; mannen mogen immers ook met hun verworvenheden pronken. Begin dit jaar won ze een Grammy, en in haar toesprak viel een opmerking die zich moeilijk níét als steek richting West laat interpreteren: ‘As the first woman to win album of the year at the Grammys twice, I want to say to all the young women out there: there are going to be people along the way who will try to undercut your success or take credit for your accomplishments or your fame.’