‘Muzikale vergroening in het niemandsland tussen Gent en Brugge’
Het Meetjesland werd de afgelopen jaren opgeschud met door het jonge mobiele curatoren collectief Onteigend. Het collectief slaagde er ook in om de lokale cultuurinstellingen in het Meetjesland mee te trekken in een nieuwe aanpak. Deze verjongingskuur roept ook spanningen op in een regio die van oorsprong gericht was op metal, jazz én Eddy Wally. Reporter Glen Van Muylem ging met Onteigend op pad langs bunkers, café’s, festivals en ontdekte een bruisende muzikale scene.
‘Tof idee, maar da ga vanzelev’n nie luk’n!’ Toen Hidde Haelman in het Oost-Vlaamse Meetjesland – het gebied waar volgens een legende de inwoners hun dochters verborgen uit angst voor de seksuele appetijt van Keizer Karel – het idee aan vrienden en collega’s van verschillende muziekorganisaties pitchte een nieuw muzikaal project op te zetten, werd het meteen met scepticisme onthaald. Het idee was eenvoudig: unieke plekken in het Meetjesland ‘onteigenen’ om er een feestelijke concertavond van te maken. Voorwaarden: Onteigend is altijd gebonden aan het Meetjesland, een plek mag nooit meer dan één keer gebruikt worden, en de geprogrammeerde bands moeten een bepaalde link hebben met het Meetjesland.
Onteigend is de directe erfenis van de ter ziele gegane Cirque Constance Roadshow, een jaarlijks rockconcours in het Meetjesland waar Haelman en andere oprichtende leden Laurens Wille, Bert Cambier en Sander Wouters bij betrokken waren. In 2013 namen Wouters en Haelman het roer van de wedstrijd over.
‘Het was eigenlijk de bedoeling om de Roadshow een compleet andere invulling te geven,’ vertelt Wouters. ‘We wilden het wedstrijdelement eruit halen en iets compleet nieuws installeren. Een zelfstandige organisatie uitbouwen waar we ook met andere partners konden samenwerken om de Meetjeslandse muziekscene op de kaart te zetten.’
Palm Desert
Het idee van Onteigend schoot wortel in Haelmans hoofd door een kleinschalig concert van Inwolves in een schuur in Sint-Margriete, dicht bij de Nederlandse grens. ‘De combinatie van die ruwe setting met muziek gaf de aanzet om zelf aan het experimenteren te slaan. Eigenlijk moet je denken aan hoe muzikanten uit de Palm Desert Scene in Nevada ook bepaalde gebieden in de woestijn ‘onteigenden’ om er generator party’s te organiseren met lokale stonerbands.
Duna Jam
Ook Duna Jam in Italië was een inspiratiebron. Machtig om te zien hoe er concerten plaatsvonden op duinen, bergen of vlak aan de zee. Eigenlijk waren de Badass Motherfuckers (een experimentele Meetjeslandse band, gvm) al een soort voorlopers van wat wij wilden doen. In een oude wijk van Evergem is er een klein onteigend gebied dat oorspronkelijk bedoeld was om de Gentse haven mee uit te breiden. Die plek is nog steeds braakliggend terrein, dus heeft die band daar drie keer een generator party gehouden.’
Doodshow
De tijd was rijp om iets nieuws te proberen, maar erg veel vertrouwen had Cambier, communicatiemedewerker bij muziekclub N9, er toen niet in. ‘Doodshow, ik denk dat dat onze werktitel was toen Hidde voor het eerst zijn idee aan ons pitchte,’ lacht hij.
Toch bleek er leven na de dood te zijn. In Café Oemtata in Ertvelde, niet toevallig de plek waar ‘Gonzo (circus)’ voor het eerst met Onteigend sprak, werd de Cirque Constance Roadshow opgedoekt en zag Onteigend het levenslicht onder een aanstekelijk enthousiasme van verschillende spelers uit de Meetjeslandse cultuurscene.
‘Villa Rocktica, Polderfest, Cirque Constance en heel wat organisatoren van Meetjeslandse jeugdhuizen steunden ons project voor de volle honderd procent. Pas vanaf de derde editie in 2018 zou ook N9 zijn schouders zetten onder Onteigend,’ vertelt Wouters.
Massa volk
Die partners vormden de steunpilaren van het project. ‘De bedoeling was om in elke regio van onze partners een locatie te onteigenen en een concert neer te zetten: in Zomergem, Aalter, Ertvelde, noem maar op. Het Meetjesland dichter bij elkaar brengen was en is (onrechtstreeks) de bedoeling.’ Op de eerste Onteigend-editie in 2015 werden vier concerten georganiseerd die snel op elkaar volgden.
Toen waren kindvriendelijke zondagochtend- en zondagmiddagconcerten met taart en koffie de vaste bestanddelen van het project. Met heel wat succes. ‘Voor een organisatie die net uit de startblokken schoot, trokken we op elk evenement een opmerkelijke massa volk,’ vertelt Cambier. ‘Er ontstond een soort kruisbestuiving tussen lokale bewoners die benieuwd waren naar wat er te doen was, mensen van andere organisaties en bewoners van omstreken.’
Summerbummerdownerdrone
Het concert van Summerbummerdownerdrone boven op een oude bunker te midden van de Meetjeslandse polders is een editie waar Onteigend maar al te graag op terugblikt. ‘Ongelooflijk hoeveel volk daar kwam opdagen,’ herinnert Laurens Wille zich. Toch geen ideale locatie om een groot publiek te lokken, geeft hij toe.
De bunker is gelegen naast een doodgewone weg in het groene Meetjeslandse niemandsland. ‘Het is moeilijk om het succes van dat concert te verklaren. Maar zeg nu zelf: elke nieuwsgierige mens die die bunker met z’n spectaculaire lichtshow passeert, zou volgens mij wel willen zien wat er aan de hand is. Als dan vrienden en familie en organisatoren van culturele instellingen uitgenodigd zijn én er een goede mond-tot-mondreclame bestaat, kan het allemaal vanzelf lopen,’ verklaart hij.
Lokale cultuurinstellingen
Tijdens gesprekken met andere cultuurorganisaties uit het Meetjesland wordt duidelijk dat Onteigend na nog geen vier edities uitgegroeid is tot een gevestigde waarde in de regio. ‘De komst van Onteigend heeft zonder twijfel een nieuwe adem aan de lokale muziekscene gegeven,’ bejubelt Kenny Goethals van het Zomergemse Villa Rocktica de organisatoren.
‘Hun unieke concept met lokale en soms experimentele bands toont dat het Meetjesland veel meer te bieden heeft dan mensen zouden denken.’ Ook wat communicatie betreft, zorgde Onteigend voor een betere verbinding tussen de verschillende gemeenten. Zo is er meer contact tussen de verschillende lokale cultuuractoren wanneer er evenementen op poten worden gezet die ook nuttig kunnen zijn voor publiek van N9, Jazzenede of verschillende jeugdhuizen en cultuurcentra.
N9
Voor het ontstaan van Onteigend genoten N9 en Cirque Constance van een voortrekkersrol in het Meetjesland. Muziekclub N9 is vandaag de dag nog steeds de grootste, invloedrijkste Meetjeslandse muziekorganisatie. N9 – eigenlijk N9 Villa – was vroeger een eenvoudig woonhuis op een drukke weg in Eeklo en noemde zich in een vorig leven De Media.
Aan het begin van de 21ste-eeuw, grofweg hetzelfde moment toen het eerste Kunstendecreet van de Vlaamse Gemeenschap in het leven werd geroepen, professionaliseerde de organisatie en werd het een bovenlokale muziekclub met door henzelf opgezette festivals.
Verjonging
De organisatie hangt niet volledig af van vrijwilligers – wat bij Onteigend wel het geval is – en kan zich als gesubsidieerde instantie volledig op muziek in het Meetjesland richten. Cultuurcentra in Evergem en Eeklo werken op eenzelfde manier, maar bieden tegelijk theater, verschillende cursussen en comedy aan.
Cambier doorkruist de Meetjeslandse muziekscene als stichtend lid van Onteigend en medeorganisator van Caprijke Constance. De afgelopen vijf jaar maakte de muziekclub een indrukwekkende verjongingsoperatie mee, waardoor er nu voornamelijk twintigers en dertigers werken. Dat heeft duidelijk zijn effect niet gemist bij de programmering, waar steeds de vinger aan de pols wordt gehouden wat betreft (inter)nationale muziektrends. Bovendien probeert N9 een actieve rol te spelen in het promoten van nationale en internationale muzikanten.
Nederlanders
Hoewel de club nog steeds bands programmeert die zich in de marge bevinden, overschrijdt de programmering muziekgenres en landsgrenzen. Daarnaast is de organisatie een van de kleinste in het Vlaamse clubcircuit, maar dat is niet noodzakelijk negatief. ‘Aan de ene kant is onze capaciteit te laag om grotere, commerciëlere projecten op te zetten, daar zijn genoeg andere spelers voor.
Aan de andere kant zorgt die kleinschaligheid voor een intimiteit die je niet zo vaak meer tegenkomt in een concertzaal. Bovendien proberen wij bruggen te bouwen tussen verschillende organisaties, zowel binnen als ver buiten Eeklo. In het verleden hebben we bijvoorbeeld verschillende samenwerkingen opgezet met CC De Herbakker, Jazzenede, Cirque Constance en verschillende jeugdhuizen. We staan altijd open voor nieuwe projecten. Op het vlak van publieksbereik kijken wij ook buiten de grenzen van het Meetjesland zelf. We krijgen op jaarbasis zelfs meer bezoekers uit Gent dan uit Eeklo, en daarnaast komt een groot deel van onze bezoekers uit Nederland.’
Reïncarnatie
Toch had N9 geen vrij spel in het Meetjesland. Ook Cirque Constance, een jaarlijks zomerfestival in handen van vzw Plan B en intussen omgedoopt tot Caprijke Constance, vormde de tweede belangrijkste ontmoetingsplek van muzikanten, organisatoren en muziekliefhebbers.
‘Zonder Cirque Constance zou de Meetjeslandse muziekscene er heel anders hebben uitgezien,’ vertelt auteur en artiest Bart Van Damme. Die organisatie was zo cruciaal omdat het alles was wat een organisatie niet hoorde te zijn. ‘Tien jaar lang heeft de organisatie een festival op een weide georganiseerd, waar artiesten en muzikanten speelden die vandaag de dag grote namen zijn. De manier waarop de organisatoren de vinger aan de pols hielden in België was indrukwekkend. Vandaag vallen ontmoetingsmomenten van muzikanten weg, maar reïncarneren initiatieven wel in andere, kleinschaligere vormen als Onteigend of Angär.’
Metal
Voor de geboorte, het behoud of verval van elke muziekscene gelden steeds twee regels. Eén: elke muziekscene staat en valt met de mensen die eraan meewerken. Twee: jongeren bepalen de grote artiesten van morgen. Eind jaren 1980, toen Van Damme nog een tiener was, was er een sterke boom van alternatieve muziek in het Meetjesland.
‘Die scene was onlosmakelijk verbonden met het leven op de middelbare scholen in Gent en Eeklo en de ontmoetingen van die jongeren in de jeugdhuizen. Een groot deel van hen hield zich bezig met metal, een ander deel met het iets zachtere gitaarwerk. Ik durf niet te zeggen dat dat iets typisch was aan het Meetjesland, maar die twee waren wel heel belangrijk.’
Verjongingskuur
Loeiende gitaren waren wel iets heel eigen aan Eeklo en het Meetjesland, volgens Van Damme. ‘De heavymetalband Ostrogoth is tenslotte een van de bekendste namen die uit onze contreien is voortgekomen. Het Meetjesland is geen dichtbevolkte regio (bijna 165.000 inwoners, verspreid over elf gemeenten, gvm), waardoor er op verschillende plekken compleet andere genres kunnen groeien.’
Onteigend is geschoeid op de DIY-leest van de Palm Desert Scene.
Volgens Cambier is die metalscene ook nu nog steeds belangrijk. ‘Iets meer dan tien jaar geleden was er een boom van metal in en rond Eeklo, vooral onder impuls van Club Klunen dat naast Meetjesland Metalfest ook verschillende metalavonden in het toenmalige jeugdhuis De Lochtink organiseerde. Als ik nu naar het genre kijk, is dat hier nog steeds vertegenwoordigd.’
Jazz
Ook voor jazz en klassiekere genres is er plek in het Meetjesland. Zo vindt in Assenede Jazzenede plaats, een tweejaarlijks festival met maandelijkse clubconcerten. ‘N9 organiseert ook vaak jazzconcerten. Maar wij focussen ons echt uitsluitend op dat genre.’
Aan het woord is Pablo Smet, een van de gedreven organisatoren van Jazzenede. ‘We kunnen er niet omheen: het middelpunt van de hedendaagse jazz bevindt zich niet in Assenede, maar in Gent. Onze evenementen trekken een voornamelijk ouder publiek, maar de centrumstad zorgt voor een sterke verjongingskuur van het genre.’
Toch heeft hij nog geen moment gedacht om het festival naar Gent te verhuizen. ‘Je kunt bij wijze van spreken elke avond in Gent een jazzconcert meepikken. Wij proberen bewust jazz naar het platteland te brengen, vanuit het idee kenners en liefhebbers in het Meetjesland en daarbuiten samen te brengen met mensen die nog nooit dergelijke muziek gehoord hebben en nieuwsgierig zijn. Onze entreeprijs is ook belachelijk laag, want we willen de drempel voor onze bezoekers zo laag mogelijk houden.’
Spanningen
Wat opvalt wanneer we met verschillende cultuurspelers uit het Meetjesland praten, is de financiering van cultuurverenigingen. De Meetjeslandse scene is niet meer wat het ooit geweest is, en daar zit de financiering van cultuurverenigingen gedeeltelijk tussen.
Vooral Smet neemt geen blad voor de mond: ‘Jazzenede zit, net als andere spelers in het cultuurveld van het Meetjesland, vast in de kleine bijdragen die we krijgen van onze gemeente en andere projecten die we indienen. Die kleine beetjes helpen zeker om ons overeind te houden. Jammer genoeg is het decreet lokaal cultuurbeleid (het decreet waarbij vroeger een subsidie beschikbaar was voor de gemeentelijke cultuur, gvm) sinds 2016 volledig uitgehold. Sindsdien zijn de middelen voor het lokale cultuurbeleid geïntegreerd in het Gemeentefonds en niet langer geoormerkt, waardoor gemeenten geld dat vroeger voor cultuur bestemd was aan om het even wat kunnen spenderen. Cultuur valt daar volgens mij iets te veel uit de boot.’
Kermis
Hij geeft een voorbeeld: ‘Voor cultuur is het iets te vaak trekken en sleuren om genoeg steun te krijgen voor een voorstel of project. Logisch, want dat staat voor lokale politici meestal verder van hun bed dan sportevenementen of kermis- en toeristische activiteiten. Hoewel die laatste ongetwijfeld zeer waardevol zijn, merk ik dat specifieke cultuuractiviteiten vaak achterblijven. Dan gaat het niet in de eerste plaats om financiële ondersteuning, maar eerder om het maken van keuzes. Kiezen voor cultuur is nog steeds geen evidentie in de hoofden van veel beleidsmakers.’
Chantal Bobelijne (partij Samenplus), bevoegd voor onder andere cultuur in Assenede, erkent die kritiek, maar nuanceert: ‘Als kleine gemeente kunnen we er niets aan doen dat ons budget voor cultuur klein is. Natuurlijk wil iedere vereniging meer subsidies, maar wij zorgen in ieder geval al voor bijvoorbeeld accommodatie. We proberen ook alles eerlijk te verdelen onder sport, cultuur, toerisme en andere sectoren. Het is onmogelijk om goed te doen voor iedereen.’
Eddy Wally
Het Meetjesland is een regio met een rijke, versplinterde muziekscene en een muziekgeschiedenis die we hier onmogelijk uit de doeken kunnen doen. Uit elk grijzig Meetjeslands café, elke halfgevulde concertzaal en de grotendeels onontgonnen muziekhistorie spreekt een speciaal soort melancholie. Het Meetjesland is meer dan zijn groene niemandslanden, kleine cafés en odes aan Eddy Wally.
MEETJESLANDSE BELOFTE: LEOPARD SKULL
De Meetjeslandse muziekscene is er een van loeiende gitaren en weelderig experimentalisme. Leopard Skull, een Meetjeslands soloproject van Harm Pauwels die in september 2019 zijn debuut uitbrengt, stond al op een onteigende locatie door de organisatie van Haelman en co. Vier jaar geleden zag zijn alter ego het levenslicht en sindsdien verwerkt hij zijn liefde voor lo-fi en ruwe garagerock in psychedelisch klinkende nummers. Over Pauwels’ invloeden van zijn debuutplaat maakt hij alvast geen geheim: de eerste twee platen van Brian Eno, ‘The White Album’ van The Beatles en een hele rits moderne rockartiesten. Maar ook door bands uit het Meetjesland raakt hij geïnspireerd: ‘De drummer van mijn liveband speelt nog in een andere Meetjeslandse band, DEPTHS. Klinkt als een interessante soort melodische postrock, maar wel heel boeiend.’
VAN ALTERNATIEF NAAR DE MAINSTREAM: RIJVERS FESTIVAL
We hebben al heel wat inkt laten vloeien over alternatievere genres in het Meetjesland, maar ook klassieke genres als jazz worden goed vertegenwoordigd door onder andere N9, Jazzenede, Arscène, en de lokale cultuurhuizen. Er is in de regio ook plek voor meer mainstreampop en bekendere acts in het familievriendelijke Rijvers Festival in Zomergem, ofwel het ‘paradijs aan het einde van de wereld’, zoals medeorganisator Nicholas Lataire het lachend benoemt. ‘We organiseren drie podia, en het is eigenlijk de bedoeling dat terwijl de dochter naar Laura Tesoro kijkt, de vader naar Faithless aan het kijken is en de moeder naar Clouseau. Dat is ons uitgangspunt altijd al geweest en maakt ons ook best uniek.’
Tekst + beeld: Glen Van Muylem
Meer scenereports uit grensgebieden lezen? Neem nu een abonnement op Gonzo (circus)!