Tussen ‘brave girl’ en ‘womandroid’
Achter Mira Calix schuilt de van oorsprong Zuid-Afrikaanse Chantal Passamonte. Vaak verbergt die jonge vrouw zich heel letterlijk achter haar muziek.
Haar album ‘One On One’ leek een lenteverrassing. Zowel geografisch als muzikaal heeft Passamonte echter al vele gebieden doorkruist. Eerder bracht ze al de EP’s ‘Ilanga’ en ‘Pin Skeeling’ uit. Als vrouw, individueel maar niet in haar eentje, heeft zij zich geïntegreerd in het elektronische muziekwereldje en er tegelijkertijd een eigen ruimte gezocht. Dat doet ze niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk: ze woont in een Suffolkse boerderij waar ze een eigen studio inrichtte, tuiniert en zich omringt met haar katten en lievelingsboeken van Kurt Vonnegut, E.M. Forster en Sylvia Plath. Of ruikt dit al te veel naar girl talk?
In de loop van de geschiedenis werd vrouwen steeds voorgehouden dat ze nederig dienden te zijn en om vooral niet met hun talenten te koop te lopen. Chantal Passamonte is het zeker niet eens met die stelling en houdt van stoere meisjes. Toch neemt zij zoals vele kunstenaressen en schrijfsters die haar voorgingen, een opvallend nederige houding aan tegenover de vele onverklaarbare dingen, tegenover de wereld als geheel. Op haar website schrijft ze: ‘Today/I crumble (so small)/sky/falling/at my feet/Today/I’m humbled/the size of it all/Today/I’m only a pinprick away/Today/I have so much to say/(I say nothing at all)’. Geconfronteerd met de treffende gelijkenissen tussen die tekst en sommige eeuwenoude mystieke geschriften, ziet ze zelf onmiddellijk parallellen. Als fotografe wist ze precies hoe het chemische proces bij het ontwikkelen en afdrukken van foto’s in zijn werk ging. Toch was het voor haar steeds weer een magisch moment als het beeld op papier verscheen. Hetzelfde gaat op voor haar eigen muziek: ze weet aan welke knopjes ze heeft gedraaid en welke samples ze erin heeft gestopt, maar het opnieuw beluisteren van haar eigenlijk muziek blijft een overweldigende ervaring.
Definitely mine
Om die reden vindt Chantal Passamonte het moeilijk om over haar muziek te praten. Woorden beperken haar expressie. Als ze muziek maakt, wil ze gewoon voelen; of dat nu goed of slecht is. Verstaanbare lyrics gebruikt ze weinig. Vaak zijn de stemmen vervormd tot schrapend metaal – een trein die knarsend over een wissel gaat – of blijft er alleen een duister grommen over. Ze kijkt dus ook niet neer op het gebruik van vocals, ofwel van zichzelf of van andere vrouwen, zoals op een track voor ‘Extreme Music For Women’ (zie verder). Naast het niet kunnen praten, heeft ze ook veel ruimte nodig om zich mentaal en fysiek terug te trekken. ‘Bij het maken van muziek moet je jezelf zijn en moet je <i>in</i> jezelf zijn.’ Als ze geen tijd voor zichzelf hebben, zoals door de vele externe prikkels in Londen vaak het geval was, zou ze dat heel frustrerend vinden. Alleen zijn in de studio vindt ze erg fijn, maar in juni gaat ze met Mark Clifford van Seefeel opnames maken. Samen koffie drinken, samen lachen, ze denkt dat het een ‘nice change’ zal zijn.
Vaak wordt getracht een labeltje te plakken op de elektronische muziek van Mira Calix: ambient, glitch, expressionistic abstractism. Zelf vindt ze dat in haar muziek wel terug, maar – beseffend dat het pretentieus klinkt – besluit ze toch: ‘music is just me’. Ze groeide op met de stofzuigersound van My Bloody Valentine en het repetitieve Spaceman 3. Ze voelde echter nooit de behoefte om die muziek te imiteren. Immers, de muziek die zij zou willen horen, die haar doet voelen, bestond niet en daarom begon ze ooit zelf muziek te maken. Voordien was Chantal Passamonte al fotografe, DJ, winkeldochter bij Ambientsoho en pr-dame van het label Warp. Critici vinden haar muziek veel industriëler dan normale Warp-plaatjes. Vergelijkingen met de industriële noise van Throbbing Gristle vallen vaak. Passamonte is zich daarvan bewust, maar ze ontkent enig verband. Ze heeft zelf nooit naar die groep of vergelijkbare bandjes geluisterd om de eenvoudige reden dat zij of haar vrienden die muziek niet in huis hadden.
De meest logische stap voor Chantal Passamonte was het maken van elektronische muziek. Ze is niet waanzinnig verliefd op alle elektronica en andere technische spullen die ze in haar studio heeft. Het zijn in de eerste plaats instrumenten, maar ze houdt ervan dingen te kunnen vinden of te manipuleren. Het fysieke aspect van knippen en plakken met tapes hoort daar ook bij. Zowel in de studio als op het podium gebeurt af en toe wel eens een ‘fuck up of an accident’. Enerzijds berust ze daarin, anderzijds maakt het elektronische muziek voor haar boeiend. Laptops zijn dan ook niet haar favoriete speelgoedjes. Ze begrijpt wel dat andere muzikanten het gebruiken: naast minder gezeul met zware machines verkleint het ook de foutenmarge. Als Mira Calix speelt ze haar eigen muziek nooit live, maar ze reist met die naam wel Europa rond als DJ. Daarbij horen ook filmpjes: films van Jozef von Sternberg met Marlène Dietrich (vergrote details vallen als laagjes over elkaar) afgewisseld met Open University (jaargang 1970).
Bloemetjes en bijtjes
Muziek en beelden vormen voor Chantal Passamonte één – opvallend – geheel. De hoes van het album ‘One On One’ en de website van Mira Calix vallen op door het zeer gestileerde maar tegelijk kinderlijk aandoende landschap met maan, bomen, bloemetjes, een bijtje en een beertje. Bij nader toezien blijkt het artwork van de hand te zijn van David Vallade, die ook ontwerpt voor Worm Interface. Dat label heeft op zijn beurt weer banden met Ambientsoho. In vroeger tijden deelde Chantal Passamonte een huis met Strictly Kev (DJ Food) en graficus David Vallade. Ze vond het vrij natuurlijk om die laatste te vragen: zijn ‘charming’ werk deed haar glimlachen. Ze gaf Vallade de muziek en hij maakte daarbij, volledig autonoom, een paar voorstellen waaruit zij dan weer kon kiezen. De interpretatie van haar muziek in zijn werk, laat ze voor zijn rekening. Terwijl ze een controlefreak is wat de muziek betreft, heeft ze er nooit moeite mee om het artwork volledig uit te besteden. Haar muziek en Vallades artwork zijn op dit moment complementair, maar het is niet uitgesloten dat ze in de toekomst ook nog met anderen zal samenwerken. Voor de EP ‘Ilanga’ werkte za al samen met Designers Republic. De hoes bestaat uit mirrorboard, het fake-glas dat vaak in discotheken wordt gebruikt. Hoewel dat materiaal absoluut niet geschikt was voor een hoes, vindt ze het nog steeds een grappig idee omdat ‘mirror’ en ‘mira’ gevoelsmatig zo dicht bij elkaar liggen… voor haar toch.
Beroep: componist
De structuur van haar muziek haalt Chantal Passamonte uit de geluiden die zich aan haar tonen. Die kleine stukjes helpen haar structuren te maken, te componeren, dwingen haar in een richting. Tegelijkertijd denkt ze niet na over wat het is: of het een hiphoptune of noise is. Ze wil vooral op een gevoelsmatige, niet-academische en niet-conceptuele manier componeren. Ergens heeft ze het gevoel in de muzikale traditie van Steve Reich en consorten te passen, maar toch claimt ze geen plaats in die rij componisten. Ze heeft immers geen muziek en wiskunde gestudeerd en ze houdt niet van het werken rond een thema, een theorie of een concept zoals muziek over ‘the bombing of whatever’. Ze neemt ook afstand van die gevestigde waarden.
De vergelijking met Steve Reich en Pauline Oliveros is schijnbaar voor de hand liggend: abstracte elektronische laagjesmuziek. In dat wereldje leken vrouwen zo goed als afwezig. Toch zijn ze er: het label Law&Auder bracht in 1999 ‘Female Of The Species’ uit met onder meer People Like Us, Isabel Waidner, Apache 61 en Bit Tonic. Het enigmatische label Susan Lawly compileerde op zijn beurt recent ‘Extreme Music From Women’ met daarop naast het Mira Calix-nummer ‘Too Slim For Suicide’ ook (noise)werk van Rosemary Malign, Karen Thomas en de in ondergoed en legerboots optredende Wendy van Dusen. Vrouwen in de scene van de elektronische abstracte muziek zijn er dus, maar ze zijn tot nu toe vooral onzichtbaar gebleven. Toch zou volgens recente kunsthistorische theorieën vrouwelijke kunst basically uit zich zelf abstract zijn, terwijl mannelijke abstracte kunst altijd naar iets anders zou verwijzen, naar iets dat er niet is of dat ver weg is.
Chantal Passamonte is zich heel goed bewust van het hele gender-issue dat met elektronische muziek is verbonden. Gender is een omstreden wetenschappelijk en nu ook maatschappelijk concept waarvan de meest eenvoudige definitie luidt: ‘het cultuurhistorisch geconstrueerde verschil tussen mannen en vrouwen’. Daartegenover staat sekse tegenover het biologische verschil tussen de beide geslachten. Zoals vele anderen, journalisten, muzikanten en muziekliefhebbers, vindt ze dat ze zichzelf ook schuldig maakt aan het gebruik van gender als verklaring. Het lijdt volgens haar geen twijfel dat er verschillen tussen mannen en vrouwen zijn, dat beide geslachten dingen anders benaderen. Toch kan niet alles worden verklaard door gender en blijft ze sterk geloven in het individu. Immers, niet alle vrouwelijke kunstenaars maken kunst en muziek op dezelfde manier met dezelfde uitkomst. Voor zichzelf ziet ze haar vrienden en partner (Sean Booth van Autechre) als verklaring: samen waren ze al heel lang bezig met elektronische muziek. Na lang nadenken, formuleert ze ook een meer generaliserende verklaring. In de houding van mannen ten opzichte van muziek zit volgens haar een hoog trainspotting-gehalte: mannen maken categorieën, zijn bezig met het vinden en verzamelen van obscure dingen, maken lijstjes, enzovoorts. Vrouwen daarentegen zouden zich niet bezighouden met details, maar gewoon van de muziek in zijn geheel houden of niet. Ze beschouwt zichzelf bijvoorbeeld hopeloos in het onthouden van titels van platen. Haar vriendin bij het webontwerpbureau Kleber, Caroline Coine, kreeg van haar mannelijke collega’s zelfs de domeinnaam ‘itsdifferentforgirls.com’ cadeau omdat ze de finesses van het webdesign maar niet kon onthouden.
Een gevoelige en genuanceerde benadering ligt dus niet alleen aan de basis van Passamontes muziek, maar ook van haar spreken. Op haar eigen, een beetje vroegoude manier houdt ze de mediawereld waarin ze vertoeft, een spiegel voor. Ze beseft ten volle dat alles subjectief is. De meest voor verandering vatbare zin in interviews is volgens haar ‘ik ben ervan overtuigd dat…’. Ooit geloofde ze ook in wat de media schreven en ooit dacht ze ook zwart-wit, maar intussen heeft ze één zekerheid: ‘Er is niet iets zoals de waarheid’. En de ‘truth’ is evenmin ‘out there’.