Jessica Ekomane werd door Gonzo (circus) eerder onthaald als ‘de toekomst van de elektronische muziek’. De Franse, in Berlijn gevestigde producer en geluidskunstenaar maakt furore met haar indringende quadrafonische liveperformances. Gefascineerd door sociale dynamiek en de Gestalttheorie speelt zij een trefzeker spel met structuren en verwachtingen, zoals in het recent uitgebrachte ‘Common Fate’.
Zo’n acht jaar geleden (‘Ik hou het niet echt bij hoor’) verliet Ekomane haar thuisland Frankrijk voor Berlijn, vanwaaruit zij inmiddels een pionierende en verbindende rol speelt in de elektronische muziekscene. Naast haar vele collaboraties, presenteert ze met haar show op Cashmere Radio een eigenzinnige combinatie van obscure traditionele muziek en de nieuwste elektronische experimenten. Dit jaar is ze onderdeel van het internationale SHAPE-platform voor innovatieve muziek en een van de samenwerkingspartners van Natascha Süder Happelmann voor haar installatie in het Duitse paviljoen op de Biënnale van Venetië.
Ik spreek Ekomane op de eerste lentedag van het jaar. ‘Common Fate’ is net uit: een opeenstapeling van subtiel veranderende soundscapes waar je volledig in op kan gaan, ontstaan als een quadrafonisch livenummer. Een remix werd gemaakt door de Canadese producer en multidisciplinair kunstenaar Jesse Osborne-Lanthier. De release markeert het officiële einde van haar residentie bij Berlin Community Radio (2017), een platform voor de creatieve scene in Berlijn dat onlangs ophield te bestaan. Met een zangerig accent vertelt Ekomane over haar fascinaties en concepten, waarbij ze – net als in haar radioshows – steevast de diepte induikt zonder een moment te abstract te worden. ‘Ik zoek naar een taal die interessant is, maar niet te academisch, om zo tot diepere inzichten te komen.’
Ritme
Rode draad in haar werk is een interesse in psychoakoestiek, de perceptie van geluid en ruimte. Haar quadrafonische liveperformances bouwen voort op haar locatiespecifieke installaties, de eerste werken die zij naar buiten bracht. In zo’n liveopstelling heeft elke speaker één statische impuls. Het geluid beweegt niet van speaker naar speaker, maar verandert voor de luisteraar als deze door de ruimte beweegt. Ekomane: ‘Door de statische impulsen ontstaan polyritmes die veranderen als je dicht bij een speaker komt. Zo gaat één ritmisch element de boventoon voeren. Dat kondig ik overigens niet aan. Ik heb liever dat mensen dit tijdens optredens zelf ontdekken, bijvoorbeeld door hun hoofd te bewegen. Dat vind ik interessanter, het is een experiment.’
Ekomane legt geen regels op, maar onderzoekt de subtiele werking van geluid op sociale dynamiek. Zo kwam ze vanzelf uit op ritme als onderzoeksveld: ‘Ritme is iets waar iedereen zich tot kan verhouden. Zelfs in echt experimentele stukken kunnen mensen nog meebewegen met een tempo. Ik vind het interessant dat muziek je fysiek kan raken voor je de kans hebt te analyseren waar je naar luistert, maar ook dat ritme verwachtingen met zich meebrengt waar je mee kunt spelen. Een generatieve track als ‘Figures/Ground’ (de onlangs verschenen commissie voor ‘Untraining The Ear’, een project van CTM Festival, SAVVY Contemporary en Deutschlandfunk Kultur, lfj) is repetitief en verandert ongemerkt. Als je weggaat en na vijf minuten terugkomt, is het geluid totaal anders. Je kunt er op een heel diep niveau naar luisteren en de verandering detecteren, maar je kunt het ook ervaren als situatie.’
Voor ‘Common Fate’ maakte kunstenaar Kathrin Hunze een video van steeds muterende organische vormen die aangestuurd lijken te worden door de muziek. In de regel gebruikt Ekomane geen visuals tijdens liveoptredens: ‘In de elektronische muziek worden visuals vaak ingezet omdat er op het podium niet veel gebeurt. Het publiek verwacht iets te zien, maar als er geen conceptuele beweegreden achter zit, leidt dat alleen maar af. Met licht zou ik wel willen werken. Een beeldscherm haalt je uit de ruimte waar de muziek te horen is, maar licht kan je perceptie van die ruimte juist versterken en beïnvloeden.’
Pianostudie
Ekomane arriveerde in de Duitse hoofdstad als student kunstgeschiedenis, aanvankelijk voor een periode van zes maanden. Toen het semester voorbij was, besloot ze te blijven. Ekomane: ‘In Berlijn ontdekte ik de clubscene als omgeving waar je écht naar muziek kunt luisteren, nog wel naar de allernieuwste muziek. Ik kom uit een klein dorp in Frankrijk zonder clubs en bovendien hoor je in de Franse clubscene geen dingen als experimentele techno. Ik maakte vrienden in de elektronische muziekscene in Berlijn en hoorde zo over de masteropleiding sound studies aan de Universiteit voor de Kunsten. Tijdens die opleiding begon ik concreet met geluid te werken.’
Het was een logische uitkomst van haar honger naar nieuwe geluiden. ‘In Frankrijk studeerde ik piano en toen was ik al nieuwsgierig naar nieuwe benaderingen. Ik luisterde bijvoorbeeld naar hedendaagse componisten en muzikanten die werkten met een geprepareerde piano, zonder te weten dat het me specifiek om geluid ging. Op een dag gaf mijn pianoleraar me een cd met de pianostudies van (de Hongaars-Oostenrijkse componist, lfj) György Ligeti en ik was helemaal overdonderd. Ik dacht: nu kan ik geen piano meer spelen, alles wat je met het instrument kan zeggen is al gezegd. Ik hoorde de piano niet langer, maar de invloed van elektronische geluiden op zijn composities.’
In Berlijn vond Ekomane een omgeving waar zij haar interesses kon delen. ‘Ik voelde me al aangetrokken tot elektronische geluiden, maar dacht altijd dat je wiskundige kennis nodig had om met software als Max/MSP te werken. Hier ontmoette ik mensen die me gewoon lieten meekijken en me aanmoedigden. Er zijn ook veel kleine zalen waar actieve, nieuwsgierige luisteraars komen en waar je terechtkunt als je nog geen naam hebt. Mijn eerste concert boekte ik in zo’n zaaltje: ik had zes maanden om twintig minuten muziek te creëren en had nog niets. Dat was voor mij cruciaal om te beginnen.’
Vergissing
Hoewel Ekomane met doorwrochte concepten werkt, is ze op zoek naar gevoelsmatige, niet-theoretische kennis: ‘Vaak experimenteer ik met Max/MSP tot ik iets vind waaruit een interessant concept kan ontstaan. Omdat je in deze software altijd met een lege pagina begint, leg ik mezelf bepaalde beperkingen op. Ik werk bijvoorbeeld niet met geluiden alleen omdat ik ze mooi en plezierig vind. Je komt dan snel op bestaande structuren als toonschalen en akkoorden uit. Ik probeer me bewust te worden van de standaarden die onderdeel van mij zijn, van iedereen in deze maatschappij, om deze vervolgens te deconstrueren en reconstrueren.’
We komen weer terug op ‘Common Fate’, beginpunt van haar quadrafonische performances. ‘Toen ik dat componeerde zocht ik gevoelsmatig naar frequenties, maar die bleken toch weer een harmonische serie te vormen. Blijkbaar zat dat ergens diep in mij.’ Haar onderzoek raakt hiermee aan de Gestalttheorie. ‘Ik vind het interessant dat je hersens automatisch patronen herkennen in chaotische vormen. Wat we waarnemen zegt dus heel veel over onszelf. Ook in mijn quadrafonische liveoptredens zijn alleen disparate, statische elementen: het is aan de luisteraar om er een geheel van te maken.’
Ekomane gaat op zoek naar geluiden die haar als luisteraar uitdagen. ‘Het hoeft niet allemaal rustgevend te zijn om naar te luisteren. Als ik mijn nieuwste liveset eindig met een polyritme op tienduizend hertz, verlaten sommige mensen de zaal. Zulke hoge frequenties hoor je niet vaak. Ik ben niet op zoek naar het plezierige en gelikte van commerciële opnames. Zo heb ik ook weleens een klik die bij vergissing ontstond niet weggepoetst, maar tot een ritmisch element gemaakt. Vergissingen kunnen juist een manier zijn om voorbij standaarden te bewegen. Ik maak een bepaalde kwetsbaarheid graag zichtbaar, juist nu in een groot deel van de maatschappij mensen zichzelf vooral als winnaar profileren.’
Periferie
Als alternatief voor commerciële producties waardeert Ekomane ‘niet-gecommercialiseerde muziek’. Haar quadrafonische performances zijn geïnspireerd door traditionele meerstemmige muziek van de Pygmeeën in Centraal-Afrika: ‘De zangers vormen onderdeel van een collectief. Ik zag een beeld voor me van de impulsen als stemmen, een samenwerking tussen mensen waarbij het resultaat meer is dan de som der delen.’ Ook op Cashmere Radio draait ze veel traditionele muziek, hoewel lang niet altijd niet-westers. Ekomane: ‘Ik draai bijvoorbeeld ook vergeten volksmuziek uit Frankrijk en Italië. Het gaat me niet zozeer om de tegenstelling westers en niet-westers als wel om die tussen centrum en periferie.’
In haar programmering zoekt zij naar een manier om andere perspectieven buiten de hare te incorporeren, om de valkuilen van de in het koloniale tijdperk gewortelde etnomusicologie te vermijden. ‘Daarin keken mensen altijd met een externe blik naar andere culturen. Nu vragen we: Wat zegt dit over ons? Het is een vraagstuk dat verder reikt dan muziek alleen, maar waar mensen zich steeds bewuster van worden. Een term als ‘white male gaze’ zou tien jaar geleden misschien nog weerstand hebben opgeroepen, nu kijken mensen kritischer naar zichzelf. Tenminste, dat is zo in de bubbel van de creatieve scene in Berlijn.’
Verbinder
De afgelopen jaren werd Ekomane gesteund door verschillende promotors, residenties en initiatieven als Berlin Community Radio en het We Make Waves festival die zich richten op zich als vrouw identificerende minderheden in de elektronische muziek. Nu zoekt zij zelf regelmatig de samenwerking op met andere kunstenaars en muzikanten. ‘Ik probeer een verbinder te zijn en een wederzijds ondersteunende gemeenschap op te bouwen. Door elkaar feedback te geven en een organische samenwerking aan te gaan stimuleer je elkaar beter te worden. Ik moet er niet aan denken alleen voor mezelf en mijn eigen ego te werken. Als je wat aandacht krijgt, moet je die op een gegeven moment herverdelen.’