Hij loop tegen de vijftig en voelt zich vrijer dan ooit. Met zijn project Rückverzauberung experimenteert hij met klassieke muziek en Mohn is zijn hereniging met Jörg Burger. Ondertussen leidt Wolfgang Voigt zijn Kompakt-imperium. ’Ik ben een icoon.’
Het is warm, hé? Willen jullie wat te drinken? Wacht maar even. Wolfgang Voigt rommelt wat in de keuken, vindt twee glazen en vult ze bij de kraan met water. Dan gaat hij door de knieën en overhandigt het koude vocht aan de twee jongetjes die braaf staan te wachten. Eentje murmelt een dankwoord. Voigt aait ze over de bol. Als de twee aan de hand van hun moeder het kantoor verlaten, zwaaien ze verlegen naar Voigt. De glimlach op diens gezicht spreekt duidelijke taal. Dan draait hij zich om en lijkt zich te verontschuldigen voor zoveel aardigheid: De kinderen van mijn medewerkers zie ik als mijn eigen. Op je familie moet je zuinig zijn.
Voor Voigt is Kompakt niet alleen een platenlabel en een muziekbedrijf, het is zijn familie. De rol van pater familias zit hem als gegoten. Volgend jaar bestaat het imperium vijfentwintig jaar. Zijn imperium. Ja, ooit richtte hij het label op met broer Reinhard, Jörg Burger en Jürgen Paape en nog steeds zijn Paape en Michael Mayer, die een paar jaar later aansloot, mede-eigenaren. Toch: iedereen weet dat Voigt de absolute leider is, de man met de visie. De man ook die de Kompakt-filosofie bewaakt. Dat is belangrijk, meent hij. Zonder visie bereik je uiteindelijk niets, hoe goed je bedoelingen ook zijn. Ik geloof ook niet dat muziek meer is dan alleen klank. Muziek is een houding, een manier van leven. Trots kijkt Voigt, die tegen de vijftig loopt, rond op de eerste verdieping van het pand waar Kompakt is gevestigd. Kom, ik leid je rond!
Kompakt
In het gebouw aan de Brabanter Strasse aan de rand van het Belgische kwartier in Keulen ging in 1993 Delirium van start, een filiaal van de befaamde platenzaak uit Frankfurt, bestiert door onder andere Voigt. Vijf jaar later veranderde de naam in Kompakt en breidde de zaak uit met het gelijknamige platenlabel.
Voigt, dan inmiddels een bekende naam in de Duitse dance-scene, brengt er meteen zijn eigen labels Profan en Studio 1 onder. Dat was een lastige tijd. blikt hij terug. De Keulse muziekscene was gezond en rond de club Liquid Sky vormde zich een netwerk van elektronische muziekproducers. Het is in zon situatie lastig om buiten de gebaande paden te treden. Er was al zoiets als een standaard gevormd en je moest van goede huize komen wilde je geaccepteerd worden als je die standaarden links liet liggen. legt Voigt uit. Als Love Inc draagt hij zelf bij aan die standaardisatie. Zn eerste 12″ onder die naam verschijnt reeds in 1991 met Do You Feel Love. Middels het album Lifes A Gas, op Force Inc, maakt hij definitief naam. Voigt gebruikt onder andere samples van Queen en T-Rex.
Inmiddels zit Voigt dan al met z’n hoofd in andere werelden. In 1995 verschijnt Modern, het eerste levensteken van zijn project GAS. Met de vier langspelers die volgen op het befaamde platenlabel Mille Plateaux uit Frankfurt schrijft Voigt popgeschiedenis. Door laagje op laagje en loop op loop te stapelen, construeert hij er een trage elektronische sound die geen begin en einde meer heeft. Die ook niet van plan is ergens heen te gaan. Voigt heeft destijds grote plannen, vertelt hij in 2008 aan Rob Young van The Wire: popgeschiedenis van Wagner, over Schönberg naar glamrock met elkaar verbinden. Of hem dat met Kompakt is gelukt?
Schlagertechno
In 2005 sprak ik Voigt voor het eerst. Zijn liefde voor de stad Keulen stak hij niet onder stoelen of banken. De afgelopen jaren heb ik veel kennissen en vrienden naar Berlijn zien trekken, maar dat is voor mij geen optie. Ik houd van deze stad. Ja, Keulen is kleiner en provinciaals, maar er wordt hier veel meer gelachen. De muziek is lichter, speelser en heeft meer humor. Het is de vierde grootste stad van Duitsland, terwijl het centrum relatief klein en duur is. Daarom zijn er niet zoveel clubs. De architectuur van de stad laat dat niet toe. Als je met zoveel mensen die bezig zijn met muziek in een kleine ruimte zit, dan ontstaan er vanzelf samenwerkingen en uiteindelijk nieuwe dingen. Dat is de essentie van Keulen.
Kompakt is daar een goed voorbeeld van. Het label ontwikkelde een eigen geluid dat significant anders klinkt dan dat van andere labels. Kompakt is niet ht geluid van Keulen, maar is inmiddels wel een merk geworden dat met de elektronische muziekscene van de stad wordt geassocieerd. Microhouse wordt de melancholische en dromerige vorm van minimal genoemd die het label aan het begin van deze eeuw introduceert.
Ook is er nog de mengeling van house, techno en schlagers, de traditionele volksmuziek in Duitsland. Dat is een verhaal apart, grinnikt Voigt. Iedereen vond dat een volstrekt belachelijk idee. Toch hebben we onze zin doorgedreven en zijn er meer mee weggekomen. Inmiddels is schlagertechno een begrip. Ik denk dat de meeste mensen de muziek nog steeds zien als gimmick, als grap. Dat is dus helemaal niet zo bedoeld.
Schlagertechno is bloedserieus. Dan komt één van zijn belangrijkste stokpaardjes: ‘Het is belangrijk om het verleden te kennen en het verleden te verbinden met het nu. Niet uit nostalgische overwegen, maar omdat het verleden het heden heeft gevormd. Iets nieuws is per definitie verbonden aan iets ouds.’
Mythologie
Die connectie met het verleden is er ook bij GAS dat in esthetiek teruggrijpt naar de oude Duitse mythologie. Voigt werd geboren in Keulen en groeide op in de jaren 1970 waarin Duitsland sterk veranderde. Het juk van de Tweede Wereldoorlog werd langzaam afgeschud en het land ontworstelde zich van de Amerikaanse invloeden. Zo ontstond er een Duitse popcultuur die nu eens niet geworteld was in de Anglo-Amerikaanse traditie.
De jonge Voigt trok graag naar de uitgestrekte Knigforst in het oosten van Keulen. Daar droomde hij van een carrière als popart-kunstenaar één nam hij LSD. Het idee dat de wereld te veranderen is, heeft mee altijd vooruit gedreven, zegt Voigt. Dat kan alleen wanneer je het bestaande niet kapot wil maken. In The Wire legt Voigt indirect de connectie tussen GAS en de Duitse oerbossen: Ik probeer het materiaal terug te brengen naar de basis-esthetische structuren door in te zoomen, loops te gebruiken en vervreemdende technieken toe te passen om het van de oorspronkelijke betekenis en context weg te halen. Mijn focus is om een soort van esthetische essentie te creëren, een grot […] waar je kunt verdwalen.
In het oerbos kun je ook verdwalen. Niet alleen in de eindeloosheid van bomen die komen en gaan, maar ook in de mythologie van de plek. Dat is, misschien, typisch Duits. Die lopen niet zomaar door een bos, maar wandern. Het recente verleden is nog steeds een gevoelig onderwerp in Duitsland. Dat maakt het teruggrijpen op oude tradities er niet gemakkelijker op. Voigt is voorzichtig: Tradities en mythes zijn onderdeel van een samenleving. Zonder is ze ten dode opgeschreven of overgeleverd aan krachten zonder doel en richting. Kennis van vroeger is noodzakelijk om iets nieuws te maken dat van waarde is. Dat geldt niet alleen voor muziek, maar voor alle cultuur.
Zeitlupen techno
Niet bij iedereen valt de manier waarop Voigt tradities omarmt in goede orde. Zo zijn er de fotos waarop hij met een traditioneel Duits blaasinstrument voorgebonden poseert. Achter Voigt een wand waarop het logo van Kompakt tegen een achtergrond van ouderwetse ruitjes staat afgebeeld. Het zorgt voor scheve blikken. Wil Voigt provoceren? Helemaal niet! Er zit geen enkele ironische boodschap in de fotos, net als die niet aanwezig is in de schlagertechno die Kompakt uitbrengt.
Dat is lastig te geloven, maar wie Voigt wat langer meemaakt, merkt dat hij ondanks zijn uitgesproken gedrag uiterst genuanceerd is. Nou ja, genuanceerd? In de uitleg van zijn gedrag dan. Trots toont hij, tijdens de rondleiding door het Kompakt-pand, de kelderverdieping waar zich vier studios bevinden. Die zijn dag en nacht open voor bands die tot onze familie behoren.
Zo is Jrg Burger er vaak te vinden. Ooit n van de mede-oprichters, nu producer op de achtergrond. Burger laat het liefst zijn muziek voor zich spreken. Onder zijn bekendste aliassen – het zijn er een paar handen vol – Bionaut en The Modernist maakt hij diepe, melodieuze dansmuziek voor de Keulse dansvloer: niet te snel, niet te traag en altijd garant voor een brede glimlach. Zijn releases met Voigt zijn echter de beste. Las Vegas, in 1996 uitgebracht als Burger/Ink, is een klassieker. Burger en Voigt maken er een soort vertraagde techno die eigenlijk geen begin en einde heeft.
Eerder dit jaar verscheen eindelijk het tweede album van het duo, niet als Burger/Ink maar als Mohn. Ook daar is zeitlupen techno het handelsmerk van de heren: vertraagde muziek die de luisteraar op het verkeerde been zet door klankkleur, context en betekenis te ontmantelen. Wij voelen elkaar blindelings aan. De verschillen in onze manier van benaderen zorgt er voor dat we niet veel samenwerken, maar als we het doen, dan vullen we elkaar perfect aan.
Narcoticum
Die verschillen maakt de muziek van Burger/Ink en Mohn zo speciaal. Er lijkt altijd iets te wringen, ergens op de achtergrond, en toch klinkt het resultaat best toegankelijk. Jrg is rationeel, concreet en gaat mathematisch te werk. Ik ben precies het tegenovergestelde: abstract, emotioneel en gevoelig voor esthetiek. Jörg maakt de structuren, ik kleur ze in, daarna gaat Jörg er nog eens mee aan de slag. Zo ontstaat het beste van twee werelden.
Het Mohn-album is een bevrijdende plaat, beweert Voigt. We lopen beiden tegen de vijftig en hebben inmiddels een reputatie opgebouwd. We hoeven ons niet meer te bewijzen en kunnen meer afstand nemen van de standaarden. Dat was ten tijde van Las Vegas zeker niet het geval. Dat album heeft genoeg hedonistische trekken die passen bij de tijd waarin we het maakten. Daar is bij Mohn geen sprake meer van. Het hedonisme, het extatische van rave in de jaren 1990, heeft plaatsgemaakt voor een meer beschouwend, transcendentaal geluid. Beelden spelen daarin ook een belangrijke rol. Live versmelt het geluid met de visuals die we gebruiken. Mohn is bedoeld als fysieke ervaring.
Het nummer Eberplatz 2020 – dat op de Mind The Gap-compilatie bij deze Gonzo (circus) staat – is daar een uitstekend voorbeeld van. Langzaam en narcotisch trekt het nummer, dat vernoemd is naar n van de meest desolate plekken in de binnenstad van Keulen, in een roes voorbij. Mohn betekent papaver in het Nederlands. De drugsreferentie is dus niet zo gek. Voigt: Dat is een essentieel aspect van Mohn: het idee dat de muziek werkt als een narcoticum dat de werkelijkheid doet overstijgen, maar ook vatbaar maakt voor diepere lagen van context. Dat geworteld blijven in traditie speelt een belangrijke rol.
Icoon
In Eberplatz 2020 worden verleden, werkelijkheid en wensdroom met elkaar vervlochten. Het plein zou ooit het economische hart van de stad gaan vormen, maar is nu een non-place, met veel beton, lege kantoorgebouwen en donkere hoeken en gaten. De teloorgang van de westerse maatschappij klinkt erin door. Voigt moet om de analyse lachen: Dat klinkt behoorlijk pretentieus. Bij het maken van de muziek staan we stil bij het verhaal dat we willen vertellen, maar onbewust spelen bepaalde onderwerpen natuurlijk wel een rol. Je zit niet ver van de waarheid, denk ik. Het maakt de plek ook zo fascinerend. Ooit bedoeld als icoon van de vooruitgang, nu juist van de achteruitgang. Daarom vind ik het ook zo belangrijk om op de hoogte te zijn van de historie. Zonder context zijn zulke verandering niet te begrijpen, is de huidige werkelijkheid niet te begrijpen.
Ziedaar de essentie van het werk dat Voigt tegenwoordig maakt: het begrijpen van de werkelijkheid en ze daarna veranderen. Nu hij zelf een icoon is – zijn eigen woorden – kan hij doen en laten wat hij wil. Dat is een groot voordeel. Ik maal er niet om, om in de belangstelling te staan. Mijn bekendheid is inmiddels zo groot dat alles wat ik maak met grote gebaren wordt verwelkomd. Vroeger moest ik me altijd voor mijn rare keuzes verantwoorden. Nu niet meer. Dat heeft me bevrijd.
Daarom doet Voigt tegenwoordig alles dus zelf: de muziek, het artwork voor de hoezen n zijn eigen videoclips. Zijn meest ambitieuze project is zonder twijfel Rückverzauberung (letterlijk vertaald: terug toveren), een reeks muzikale interpretaties waarvan elke uitgave verschijnt bij een ander platenlabel. Voigt laat zich er beïnvloeden door Wagner, Schönberg, volksmuziek, ambient, avant-garde en dada. Dat is toch eigenlijk best pretentieus? lacht hij. Dan serieus: Voor mij is er geen verschil tussen hoge en lage cultuur. Dat onderscheid is volstrekt zinloos.
Microkosmos
Het boek Werkschau waar Voigt momenteel aan werkt, zal meer inzicht verschaffen in zijn ideen en drijfveren. Een rondleiding door het Kompakt-gebouw is een eerste stap. Voigt zelf woont op de bovenste etage. In de kelder bevinden zich de studios, op de begane grond is de platenzaak gevestigd en op de eerste verdieping liggen de kantoren. Een soort microkosmos, grapt Voigt.
De keukenruimte op de eerste verdieping doet inmiddels enkel nog dienst als waterpomp; de geur van eten dat werd klaargemaakt bleef te lang hangen. Goed eten is belangrijk, benadrukt Voigt. Op een van de deuren prijkt een meat is murder-sticker, in de hoek staat een grote tas van de biologische supermarkt die om de hoek aan de Venloer Strasse is gevestigd: Daar kopen we alle voedsel, ik wil dat bij Kompakt bewust wordt geleefd en gegeten. In de vergaderruimte op de tweede etage staat een lange houten tafel met ouderwets kleed. Voigt: Als het mogelijk is, eten we hier samen.
Traditie, duurzaamheid, vriendschap, eerlijkheid. Het zijn de kernwaarden die belangrijk zijn voor Voigt. Voor hem is Kompakt misschien wel meer dan een familie, het is een poging om een mini-samenleving te creren, afgesloten van de buitenwereld. Het is geen geheim dat Voigt The Factory van Andy Warhol als voorbeeld ziet voor Kompakt. Ook daar toont Voigt zich alles behalve nostalgisch. Kompakt is het resultaat van een eigentijdse invulling van universele tradities die door de post-industriële samenleving verloren zijn gegaan. Hier kan ik oud worden. verzucht hij na de rondleiding. Voigt bouwt z’n eigen utopie.