De Nederlandse hoofdstad is de laatste jaren aan het ‘opruimen’: de Wallen worden ontmanteld, kraakpanden verdwijnen. Nu lijkt het erop dat ook van de kunst en cultuur in Amsterdam het scherpe randje verdwijnt.
De vraag hangt al een tijdje in de lucht: hoe spannend is Amsterdam nog? Was er in de jaren 1960 tot 1980 nog een redelijke concensus dat je voor je broodnodige shot aan trendsettende kunst en baanbrekende tegencultuur goed terecht kon in Amsterdam, tegenwoordig is dat niet meer zo evident. Natuurlijk zijn er evenementen, clubs, zaaltjes, maar is het genoeg voor een stad met een status, een geschiedenis en pretenties als die van Amsterdam? En valt het tij nog te keren?
Beelden
Het stadsbestuur van Amsterdam heeft het er zelf ook wat moeilijk mee. Het imago van een stad voor creatievelingen was altijd de kracht van de stad, en dit beeld wordt door velen in het stadsbestuur nog altijd gekoesterd. Met het imago van drugs- en prostitutiestad is men dan weer minder blij. Het Amsterdamse stadsbestuur mag dan nog zo graag terugdenken aan haar oude, anarchistische karakter, er is natuurlijk nog een andere machtsfactor in het spel: geld. Het is een gegeven dat er nog maar weinig oorspronkelijke Amsterdammers in Amsterdam wonen, doordat ze door stijgende huurprijzen en door het langzaam verdwijnen van sociale huurwoningen zijn verdreven naar de buitenwijken en naar steden als Almere, Lelystad en Purmerend. De meeste huurwoningen die leeg komen te staan, worden koopwoningen (althans tot aan de crisis, red.), verkocht tegen prijzen die alleen rijke tweeverdieners kunnen betalen. Deze veryupping lijkt moeilijk tegen te gaan, want wat kun je tegenover het geld van de yuppen in de weegschaal leggen? DIY-kunst?
Rafelranden
Tijdens een debat in SMART Project Space in november 2009 werd de ontwikkeling van Amsterdam vergeleken met die van New York, waar een bruisende, creatieve, maar zeer arme wijk als de Lower East Side werd omgevormd tot een rijke, saaie maar uiteindelijk voor de onder- en middenklasse volstrekt ontoegankelijke wijk. De vergelijking werd gellustreerd met de film ‘Captured’ van de Amerikaanse filmmakers Daniel Levin en Ben Solomon. Toen hen werd gewezen op hoe opmerkelijk het was dat de Lower East Side zo bruisend en creatief was juist toen het zo arm was, verklaarden ze dat het in hun ogen bij elkaar hoort: “de armoede en de vrijheid die daaruit voorkomt.”
Hoogleraar in de sociale- en cultuurfilosofie Ren Boomkens, die ook aan het debat meedeed, ving het in de term ‘rafelranden’, die een essentieel onderdeel zijn van iedere vitale stad. Die rafelranden kunnen worden gezien als de creatieve onderstroom en de zelfkant, maar vooral ook als een flexibiliteit in regelgeving en beleid aan de kant van bestuur. Het besef dat voor een vitale stad, soms regels moeten worden opgerekt en dingen door de vingers moeten worden gezien. Maar de belangen van de yuppen en de multinationals die langzaam de hoofdinwoners van de stad zijn geworden, stroken niet met de belangen van hen die zich aan die rafelranden bevinden.
Het gevolg is dat alle horeca en openbare evenementen aan strenge regels zijn gebonden, en dat vooraf over activiteiten moet worden overlegd en dat zowel horeca als evenementen een stapel vergunningen moeten aanvragen. Dit smoort onvermijdelijk de spontaniteit en haalt de scherpe kantjes eraf. Juist dat wat de stad zo aantrekkelijk maakte – het creatieve, het spontane – verdwijnt, eenvoudigweg omdat de initiatiefnemers, de mensen die de stad maakten tot wat hij was, worden verdreven. Zij zijn niet langer gewenst door de nieuwe bewoners.
Broedplaatsen
De voorbeelden van de culturele plekken die de afgelopen jaren verdwenen of met sluiting worden bedreigd zijn legio. Stubnitz, een boot die aangemeerd lag aan de NDSM-werf waar feesten en optredens werden georganiseerd, moest met de evenementen stoppen omdat er door sommige gebruikers drugs werd gebruikt. Voor het industrial art festival Robodock is geen plek in meer Amsterdam, omdat de loods die ze als locatie gebruikten asbest bleek te bevatten en daarom dicht moest – een andere locatie die voldoet, is er niet. Culturele vrijhaven ADM moest in 2006 bijna sluiten omdat de locatie door het Havenbedrijf Amsterdam werd opgekocht. Vrijplaatsen als De Silo, Vrieshhuis Amerika, de Kalenderpanden en NL Centrum moesten eerder al sluiten. Het BIM-huis veranderde van een bruisende plek in de binnenstad in een institutie die is ingekapseld door het chique, statische en veel minder toegankelijke Muziekgebouw aan het IJ.
De ironie is dat eind jaren 1990 het stadsbestuur van Amsterdam zelf aangaf zeer goed in ziet wat de waarde van de creatieve broedplaatsen voor de stad zijn. “Geen cultuur zonder subcultuur!”, was de leus. Het antwoord dat ze daarop formuleerden was echter niet dat ze de kunstenaars en organisatoren achter deze plekken hun vrijheid (terug) gaven, maar dat ze startten met een beleid waarin promotiebedrijf iAmsterdam zelf broedplaatsen ging aanwijzen. In die broedplaatsen werd het creatievelingen vervolgens toegestaan hun activiteiten te ontplooien. Misschien sympathiek en nog goed bedoeld ook, maar met subcultuur hebben deze broedplaatsen natuurlijk niet zoveel te maken- ook al zal het dan nu en dan ongetwijfeld tot interessante dingen leiden.
Initiatieven zoals de broedplaatsen leiden maar al te gemakkelijk tot luiheid en een soort vrijwillige zelfcensuur bij de gebruikers, omdat vooraf is afgesproken wat deze er wel en niet mogen doen. Kunst leeft natuurlijk voornamelijk bij de gratie van vrijheid om buiten de paden te treden – en niet bij de gratie van de vrijheid om eens lekker gek te mogen doen binnen de door de overheid aangegeven paden. Wie het aanbod vergelijkt met een bruisende stad als Berlijn – toegegeven: schaal en omstandigheden zijn niet helemaal vergelijkbaar – moet constateren dat Amsterdam echt heel veel heeft ingeleverd. En het gemeentebestuur is daar zelf grotendeels schuld aan: “Geen subcultuur via mainstreamcultuur”.
Regel het zelf
Natuurlijk hebben echte creatievelingen geen overheid nodig die hen faciliteert en wacht geen enkele kunstenaar met het maken van kunst totdat iemand hem daarvoor het geld en de middelen komt geven. Wat creatievelingen wel nodig hebben, is een plek om hun ding te doen, zonder rigide regels of randvoorwaarden vooraf. Maar ondanks het gemeentelijke afbraakbeleid, zijn er in Amsterdam nog altijd een flink aantal inspirerende plekken te vinden, met name door de koppigheid, de zelfwerkzaamheid en de tomeloze inzet van de vaak vrijwillig werkende organisatoren, barmensen, dj’s, etc. Als je graag een Gonzo (circus)-medewerker in levende lijve ontmoet of gewoon zoekt naar vernieuwende muziek en cultuur, spoed je dan naar een van de hiernaast genoemde oorden van kunst ende vermaak.
De Gonzoist als toerist
Eten en drinken
Aan eetgelegenheden geen gebrek, maar de kwaliteit-prijsverhouding is niet altijd even koosjer. OT301, De Ruimte en Zaal100 bieden ook goedkope en zelfs best smakelijke volkskeuken aan. Check websites voor reservaties.Cultuur
Sommige culturele plekken overleven al decennia hardnekkig het hiernaast geschetste proces. Even buiten Amsterdam diende ooit het dorp Ruigoord te verdwijnen voor containeroverslag. De containerhaven krijgt slechts zeer sporadisch bezoek, maar in het restantje Ruigoord worden geregeld nog interessante activiteiten georganiseerd.
De leukste plek in Amsterdam zelf is OCCII: immer trouw aan hun eigen missie bevat de agenda zowel uitverkochte Lightning Bolt-concerten als obscure avondjes. Collectieven als Rebel-Up!Soundclash en MKM! vullen de eigenzinnige programmatie uitstekend aan met respectievelijk ‘ruwe wereldmuziek’ en ‘experimentele muziek’ (denk Ignatz of Aids Wolf).
Vlakbij vind je OT301 dat zich de afgelopen jaren van een kraakcommunity in de oude filmacademie heeft ontwikkeld tot een dynamische plek voor concerten, film en relaxte feestjes. Filmliefhebbers kunnen terecht in het meest charmante filmhuis van Amsterdam: Cavia. De programmering en de temperatuur zijn er in gelijke mate onvoorspelbaar maar dat mag de pret niet drukken (en de prijzen net wel). Het levendige West biedt ten slotte nog twee plekken met een Berlijnse touch: De Nieuwe Anita voelt als een huiskamer waar geregeld filmvertoningen, concerten en feestjes plaatsvinden, terwijl Kulter een combinatie is van galerie, ontmoetingsplek en werkplaats, grotendeels met eigen middelen opgezet.
‘Noord Gestoord’ is nog steeds een gevleugelde uitdrukking, maar dat zal de komende jaren snel veranderen. En een vrijhaven voor noord is Tolhuistuin in de voormalige, zeer bijzondere Shellkantine en tuin.
Naast al deze ‘vrijhavens’ vind je in het centrum van Amsterdam nog enkele instellingen die een uitstekende reputatie hebben opgebouwd in vernieuwende muziek en kunst en daarbij ook de link leggen met discussie en presentaties. De Balie gelegen nabij het Leidseplein biedt discussies, film, theater, nieuwe media en thema-avonden. En voor Vlamingen die heimwee hebben is er nog het Vlaams Cultuurhuis De Brakke Grond. En er is nog veel meer… daarover berichten we regelmatig in Gonzo (circus).
Shoppen
Amsterdam is de laatste jaren een aantal iconen kwijtgeraakt zoals Boudisque en Get Records, maar vooral de vinylliefhebber komt nog flink aan zijn trekken bij het huis van vertrouwen Distortion (Westermarkt) en bij het meer recent geopende en intussen ook uit z’n voegen barstende Record Friend(Nieuwmarkt). Bijzonder en net geopend is de gallerie-annex-shop Sugar And Spice(Gasthuismolensteeg): vinyljunkies (van world tot indie, soul, Americana, alt.country, blues, punk en garage/sixties) worden er ook verleid met dvd’s, een mooie selectie importboeken over skate en streetart en kunst. De winkel biedt ook een uitgebreide mailorder aan. De buren zijn Wax Records, waar je net als bij Rush Hour terecht kunt voor dance en aanverwanten. Voor liefhebbers van Americana, indie en aanverwanten ligt op een boogscheut ook Velvet dat garant staat voor urenlang snuffelplezier. Ten slotte: in Fort van Sjako(Centrum) koop je niet alleen Gonzo (circus), maar ook andere tijdschriften, moeilijk te vinden publicaties, tapes en veel meer.