Wat is een componist? Volgens Van Dale veelzeggend een ‘schepper van muziekstukken.’ Schrijven we Schepper kapitaal dan vergroten we de componist uit tot de musicus van de hoogste rang. Tot een autonome kunstenaar verscholen in zijn ivoren toren. Of nog subliemer, als Heilsprofeet van een negentiende-eeuwse Kunstreligion.
Toch, deze uitvergroting is tegelijkertijd een reductie van dezelfde componist. Alsof hij geen onderdeel is van de muziekwereld, zijn werk uit handen geeft en daarmee zijn eigen noten van veraf aanhoort. De componist als afgezonderde kunstenaar is – en was altijd al – een fictie.
Hij is uitvoerder, maker, pr-medewerker, producent en met de heersende kunstpolitieke tendens indachtig: een ondernemer. Hoe krijg je publiek in de zaak? Hoe je product aan de man? En bovenal, hoe genereer je eigen inkomsten?
Collectief
De componist als eenmanszaak is een hele onderneming. Tien componisten – Natalia Domínguez Rangel, Anat Spiegel, Bart de Vrees, Henry Vega, Eric de Clercq, Ivo Bol, Thomas Myrmel, Paul Glazier, Wilbert Bulsink en Dirk Bruinsma – richten daarom in 2012 het internationale collectief Monoták op. Ze organiseren concerten en gaan samenwerkingen aan met bijvoorbeeld schrijvers, ensembles en dansers. Het collectief initieert nieuwe projecten en treedt op als promotor en uitvoerder van eigen werk. Naast het componeren nemen de musici een actieve houding aan om hun muziek te spelen en te verspreiden.
Maar ook op het artistieke vlak beweegt de hedendaagse componist zich binnen een onbegrensd gebied dat vele meters verder reikt dan het genre ‘modern klassiek.’ Naast klassieke notenschrijvers en uitvoerders omvat het collectief improvisatoren, popmusici en een beeldend kunstenaar. Binnen Monoták verenigt deze diversiteit zich in vaak in een enkele persoon. Neem Wilbert Bulsink. Met Bart de Vrees en Florian de Backere vormt hij het pop-trio fSTARand; in het PsychoJive-kwintet Pumporgan van Dirk Bruinsma speelt hij toetsen; en als componist schrijft hij weer heel andere noten voor ensembles en orkesten. Bulsink is slechts een voorbeeld van een componist die deze verscheidenheid combineert. Steeds vaker beweegt de hedendaagse componist van muzieksoort naar muzieksoort zonder zich te committeren aan een bepaalde traditie. Een hokje is niet meer genoeg.
Zo remixte Monoták onlangs live de plaat LP5 van Autechre. Iedere componist nam een nummer onder handen. Het materiaal – een klank, een ritme, een structuur, etc. – werd gebruikt als objet trouvé, waardoor een intrigerende on- of herkenbare variant ontstond van het origineel. De musici zelf traden op als uitvoerders. Zo deconstrueerde zij het album tot een live-concert.
De nieuwe muziekwereld staat op losse schroeven. Subsidiepotten krimpen en het Muziekgebouw aan ‘t IJ – ooit bedoeld voor nieuwe muziek – programmeert steeds meer op safe. Er lijkt steeds minder ruimte voor nieuwe muziek en experiment. Als alternatief bedacht een groep van vijftig muzikanten Splendor: concertzaal en laboratorium ineen. Het is een vrijplaats waar ideeën ontstaan door de mogelijkheid tot experiment.
Zowel Splendor als Monoták zijn een reflectie, of beter resonantie, van nieuwe ontwikkelingen binnen de muziek. Het dogmatisme en de navelstaarderij van cerebrale componisten behoort tot het verleden. Popmuziek, improvisatie en hardcore elektronica hebben al lang en breed hun intrede gedaan in wat nieuwe muziek heet.
Monoták is ensemble, productiehuis, organisatie, een collectief. Er heerst besef dat de getrouwe mogelijkheden wegvallen en dat er andere gevonden kunnen worden. Een nieuwe muziek vraagt om nieuwe speelplekken, nieuwe manieren van uitvoeren en een betere zichtbaarheid. Voor ieder concert bijvoorbeeld, zoekt Monoták een andere zaal. Van OT301, Mediamatic en Splendor tot DATE – a Tinder Opera in een hotelkamer van het Lloyd Hotel. Op die manier bereikt Monoták publiek, dat uit zichzelf niet zomaar naar nieuwe muziek luistert maar wél prettig wordt verrast door hun veelkleurige concerten op uitdagende locaties.
De noten zijn niet meer genoeg. Zoveel is duidelijk. De organisatie erachter is voor de componist net zo belangrijk. Monoták schept daarom zelf de voorwaarden. Van een autonoom voetstuk is geen sprake. Samenwerking is hier noodzaak tot slagen.
Een overzicht van de geplande concerten is te vinden op www.monotak.nl.