Oval in het Bimhuis. Ondansbare muziek tijdensw het Amsterdam Dance Event; altijd leuk! En begin september verscheen z’n nieuwe album, ‘0’. Dubbel-cd nota bene. Zijn eerste nieuwe werk in negen jaar. En compleet anders dan al het voorgaanse laat hij niet na te zeggen in interviews en de persberichten van zijn platenlabel. Een nieuwe start. Weer bij ‘nul’ beginnen. Zoiets. En ja. ‘0’ klinkt anders dan zijn werk uit de jaren 1990. Maar ook weer niet zo ontzettend veel anders.
- Markus Popp
Markus Popp, zoals hij eigenlijk heet, de man achter Oval – in een heel ver verleden nog een trio, maar nu dus een soloproject – geldt als een pionier van de ‘glitch’. De stroming binnen de elektronische muziek die in de jaren negentig ontstond en die – wat populistisch gezegd – afvalgeluiden van elektronische apparatuur als basis nam waarmee verder werd gewerkt. Geknetter van haperende filters, ruis, maar ook het craquelé dat je hoort in de uitloopgroef van oude vinylplaten.
Je kunt de glitches ook forceren, zoals Thomas Brinkmann deed door vinylplaten met Stanleymesjes te bewerken, of Philip Jeck door sticker op 7”-singletjes van de vlooienmarkt te plakken. Markus Popp bewerkte in de jaren 1990 cd’s. Met viltstiften, plakband en wat al niet meer. In alle gevallen staat de musicus een een forse ‘toevalsfactor’ toe. Hij of zij laat als het ware gods water over gods akker lopen. Het componeren/musiceren komt dan – kort door de bocht gesteld – neer op het relatief beheersen van dat toeval.
Maar op het nieuwe Oval-album ‘O’ is dat anders. De glitches zijn er nog wel, maar slechts als één partij tussen het volle, ronde geluid van snaarinstrumenten en koortsachtige drumpartijen. Gesampled, verknipt en geplakt, uiteraard. Maar toch aanzienlijk vertrouwder klinkend dan alleen de glitches. Markus pop is véél meer ‘componist’ geworden in de traditionele zin van het woord, voor wie de knetters en het gekraak slechts één van de materialen is waarmee hij werkt.
Het gaat misschien te ver om te stellen dat die ontwikkeling noodzakelijk is, maar begrijpelijk is het zeker. ‘Glitch’ op zich is en grondstof, een muzikale taal, maar daarom nog geen compositie. In eerste instantie was vrijwel alles wat de glitchpioniers met hun materiaal deden nog boeiend. Al snel onderscheidden zich de beteren van de minderen. Maar ook de beteren liepen op een gegeven moment tegen de – voorlopige – beperkingen van hun nieuw ontwikkelde taal op. Dan kan de vorm alleen niet langer overtuigen en gaat de inhoud het zwaarste wegen. Het medium mag geen zichzelf alleen maar herhalende ‘message’ worden.
Pole is een mooi voorbeeld.
- Pole 1, 2 en 3
Hij perfectioneerde zijn halverwege de jaren negentig ontwikkelde glitch-ambiënt aan het eind van dat decennium op de albums ‘1’, ‘2’ en ‘3’ – de ‘blauwe’, de ‘rode’ en de ‘gele’ – en leek daarmee zijn kruit verschoten te hebben. Hij probeerde het nog met een rapper en allerhande remixes, maar het waren op z’n best herhalingen van z’n sterke momenten.
De Oostenrijker Fennesz wist een dergelijk dood punt te overbruggen. Met zijn albums ‘Hotel Paral.lel’ (1997) en vooral ‘Endless Summer’ (2001) – dat zelfs het poppubliek bereikte – had hij zijn persoonlijke muzikale taal als het ware vervolmaakt.
- Fennesz – Endless Summer
Fennesz is echter een ‘ensemblespeler’ die afgelopen decennium met ongelofelijk veel mensen heeft samengewerkt. Van de elektro-improbigband MIMEO tot – en vooral! – David Sylvian. En al die collaboraties hebben hem ook weer zoveel impulsen opgeleverd dat zijn solo-albums boeiend blijven en zijn muzikale vocabulaire zich woordje voor woordje blijft uitbereiden. Hoogtepunt zijn de de glitches waarmee hij de recente albums van David Sylvian heeft ingekleurd – maar omgekeerd ook de vocale partijen die Sylvian aan het werk van Fennesz heeft toegevoegd.
Voor Philip Jeck geldt iets overeenkomstigs. Van beeldend kunstenaar die in de vroege jaren 1990 installaties met draaitafels bouwde, ontwikkelde hij zich tot een eigenzinnig muzikant, een ‘turntablist’.
- Philip Jeck
Het album ‘Surf’ uit 1999 is het visitekaartje van zijn unieke ‘glitch’-geluid. Daarna kan hij nog het een en ander bijschaven en perfectioneren, maar de werkelijke grote stap voorwaarts volgt pas als hij zijn draaitafel inzet bij een remake van Gavin Bryers stuk ‘The Sinkin of the Titanic’ uit 2007. Die symfonische aanpak lijkt weer van invloed te zijn geweest op Jecks nieuwe solo-album ‘An Ark for the Listener’, waarop hij hoorbaar nieuwe terreinen verkent en Jeck zijn vinylschijven meer dan voorheen als ‘ensemble’ laat klinken.
Het mooiste voorbeeld van glitch-evolutie is misschien wel ‘Mimikry’ het onlangs verschenen album van alva noto en Blixa Bargeld – anbb.
Toen ik hem afgelopen zomer sprak zei Carsten Nicolai – de man achter alva noto en in de eerste plaats beeldend kunstenaar – nog dat hij houdt van materiaal dat zich niet volledig laat reguleren. Zoals de vorming van sneeuwkristallen zich niet laat reguleren. Geen twee zijn precies hetzelfde. De hyperactieve en creatieve Nic0lai leek nog lang niet aan het eind van zijn in de jaren 1990 begonnen glitch-onderzoek. Toch werkt hij steeds vaker samen met mensen die een meer specifiek muzikale achtergrond hebben andere musici. Zoals in het verleden met pianist Ryuichi Sakamoto. Dat was echter nog extreem abstract vergeleken met wat hij nu met Einstürzende Neubauten-voorman Bargeld doet. Daar praten we concreet over ‘songs’. En Bargeld op zijn beurt zag de nadruk bij zijn groep de afgelopen jaren ook steeds meer van slagwerk richting vocalen schuiven. Tot de twee elkaar zo dicht genaderd waren dat ze als elementaire deeltjes om elkaar heen begonnen te draaien. Bargelds vocalen worden nu omlijst en gestut door de glitches van alva noto zoals Fennesz dat op een aantal tracks bij Sylvian doet.
- Anbb – Mimikry
Dergelijke ontmoetingen vormen misschien wel de belangrijkste ontwikkeling in de muziek van deze tijd. We beleven op dit moment geen doorbraak van een volstrekt nieuwe muziekstijl – zoals de punk, de hiphop, de techno en misschien zelfs de glitches, hoe bescheiden ook, dat waren. De vooruitgang en vernieuwing zit ‘m in ontmoetingen tussen stijlen die lange tijd nauwelijks raakvlakken leken te hebben. Er gebeurt bijvoorbeeld veel in het gebied tussen ‘wereldmuziek’ en jazz. Maar ook de glitch enerzijds en de pop en rock aan de andere kant kunnen nog veel aan elkaar hebben en vooral elkaar voeden. De al genoemde combi’s Sylvian/Fennesz en Bargeld/Nicolai zijn wat dat betreft voorposten. Laatstgenoemden coveren op hun album Mimikry nota bene een song van Harry Nilsson.
Markus Popp gaat nog niet zo ver op zijn nieuwe Oval-album – al heeft hij in het verleden weldegelijk met vocalisten samengewerkt. Zoals in zijn project So, hoewel de zang van Eriko Toyean daarbij ook we heel drastisch door de mangel gehaald werd. Maar ‘0’ staat vol miniatuurtjes waarbinnen de glitches trios aangaan met bewerkte snaarsamples en haakse drums.
- Oval – 0
Op de tweede cd zijn het er zelfs vijftig met een lengte van een halve tot anderhalve minuut. ‘Een soort ringtones’ noemt Popp het zelf. Stukjes die qua klankkleur zo overeen komen dat je ze in de ‘random’ stand van de cd-speler zou kunnen afspelen en daarmee iedere keer een nieuwe compositie creëren. No-imput mixer componist Marco Ciciliani beveelt dat zelfs heel concreet aan voor diens recente, eenentachtig miniatuurtjes tellende album ’81 Matters in elemental Order’. Ook een aanrader – maar dat terzijde.
“Mmm, dat zou kunnen, maar dat was ook weer niet per se mijn bedoeling,” reageert Popp op de random-suggestie. Op het podium, als laptopper, ontpopt hij zich als een typische ‘aagjesschuiver’. Een eigen geluid heeft zijn muziek weldegelijk. Een handschrift, waarin de glitches met andere klanken verweven zijn. Niet Popps volgende grote glitch-revolte. Maar dat kan nog komen. Als Oval gevraagd wordt om het instrumentale fundament te leggen voor het nieuwe album van Robert Wyatt, Duffy of van mijn part Belle & Sebastian. Of wanneer Popp hen als vocalisten voor zijn volgende Oval-plaat uitnodigt, natuurlijk.
Meer info
Hyperrhythm festival met o.a. Oval, do 21 oktober 2010, Bimhuis, Amsterdam.
Oval – O (Thrill Jockey / Konkurrent)
Philip Jeck – An Ark for the Listen (Touch / Konkurrent)
anbb – Mimikry (raster-noton / N.E.W.S.)
Marco Ciciliani – 81 Matters in elemental Order (Evil Rabbit Rcords)