Het album ‘Divergence’ betekent een nieuwe stap in het werk van elektronisch componist en beeldend kunstenaar Zeno van den Broek. Het album wordt 24 mei gepresenteerd in Vechtclub XL in Utrecht. De performance is op 16 mei al te zien tijdens het Fiber-festival in Amsterdam.
Nog steeds staat de ervaring van ruimte centraal in zijn muziek. Eerder benaderde hij ruimte van een afstand, zegt hij, als een toeschouwer. Nu gaat hij er ‘brutaler’ mee om, speelt hij ermee. Hij heeft meteen zijn alias Machinist vaarwel gezegd. “Het voelde steeds meer aan als een kunstmatig onderscheid”, zegt Van den Broek. “Alsof mijn beeldende werk en mijn installaties wezenlijk verschillen van wat ik op de plaat doe. Het verschijnen van Divergence leek me een goed moment om dat onderscheid op te heffen. De plaat markeert een grote stap die ik op het gebied van muziek gezet heb. En die komt nu dus uit onder mijn eigen naam.”
Vide
Het eerste dat opvalt in de woonkamer van Zeno van den Broek zijn abstracte schilderijen. Een daarvan, met als titel Vide, is van zijn hand. Het bestaat uit geometrische vormen, voornamelijk in donkerblauwe schakeringen, waar op sommige plaatsen vlekken met een purperen schijnsel oplichten. In het midden bevindt zich een matzwart parallellogram. Dat lijkt alle kleuren naar zich toe te trekken, als een zwart gat, maar wekt tegelijkertijd de indruk buiten de afbeelding te zweven. Wanneer je langs het schilderij loopt, krijgt het diepte. Tussen de verschillende onderdelen ontstaan andere samenhangen, waardoor ze nieuwe beelden vormen.
Schuurpapier
Zo is ook de muziek op Divergence een spel met ruimte. Van den Broek heeft ruimte gecreëerd door cassettebandjes met opnamen van sinusgolven en witte ruis op allerlei manieren te manipuleren: “Een bandje is met schuurpapier opgeruwd, een ander heb ik een week in cola gelegd en daarna door een Walkman gehaald. Vervolgens steeds opnieuw over elkaar opgenomen. Door die bewerkingen zijn ritmes, stotteringen in het geluid ontstaan, en interferenties die dieptewerking suggereren. Fictieve ruimte. De kracht van de interferentie verandert de digitaal geconstrueerde ruimte. En die gaat weer een wisselwerking aan met de ruimte waar je de muziek beluistert.”
Rammelen
De ruimte in de muziek komt inderdaad werkelijk tot leven wanneer je de vier stukken afspeelt met luidsprekers. Het spectrum van het geluid blijkt heel breed. Bassen doen objecten die niet verankerd zijn trillen en rammelen. Op zich wekt de gelaagdheid van de klanken al een illusie van ruimtelijkheid. De manier waarop de muziek zich in de omgeving beweegt geeft er een extra dimensie aan. Het resultaat is complex, een drie-dimensionale projectie van golvingen en pulseringen.
Divergence
“Het is een stuk beweeglijker en heftiger dan mijn eerdere werk, zoals dat op de cd Convergence staat”, zegt Van den Broek. “Daarin was ik gericht op lange lijnen en drones, je zou kunnen zeggen op een punt waar alles samen kwam. Lange pianotonen waarvan de aanslag verdwijnt. Op Divergence trek ik alles uit elkaar. Ik heb een tussenstap nodig gehad om van Convergence bij Divergence uit te komen. Ik was in het najaar van 2013 aan het album begonnen, maar ik liep helemaal vast. Mooie klanken, een mooie melodie, een prettig ritme – het is zonder enige twijfel heel fraai, maar wat eraan ontbreekt is een gevoel van noodzaak. Het is niet genoeg. Ik had in feite genoeg voor een heel album. Dat heb ik allemaal in de prullenbak gegooid. Vervolgens heb ik mezelf gedwongen om andere kanten op te gaan.”
UtrechtDownUnder
Deze nieuwe kanten kwamen voort uit de experimenten met de cassettebandjes en het ontwikkelen van installaties als Pulse Interval, waarin hij pulsen ging gebruiken om de akoestische eigenschappen van ruimten te analyseren. Het gevolg was dat hij meer nadrukkelijk dan voorheen pulsen en ritmes als elementen toevoegde aan de lange lijnen in zijn muziek. Hij heeft een locatie-specifieke versie van die installatie gemaakt voor UtrechtDownUnder, in een voormalige gevangenis aan het Wolvenplein.
Alvin Lucier
In één cel laat hij met de Pulse Interval installatie pulsgeluiden door de ruimte kaatsen. “Ik neem waar hoe de ruimte daarop reageert. Zo analyseer ik die ruimte, maar ik manipuleer die ook. Op die manier eigen ik me die ruimte toe. Voor een andere cel heb ik Pulse to Wave gemaakt, waarbij enkele pulsen afkomstig uit Pulse Interval zijn afgespeeld in de ruimte van de cel, dat opgenomen en weer afgespeeld, in een proces dat ik steeds opnieuw herhaald heb. Zoals Alvin Lucier doet bij I’m sitting in a room. De pulsen zijn door dit proces ontwikkeld tot lange resonerende golven op de eigenfrequentie van de ruimte. Dat spel met ruimte was ook de aanzet voor Divergence. Zoals de veranderingen in Vide afhankelijk zijn van de stand van de zon, van je positie ten opzichte van het schilderij, zo werkt het ook in Divergence. Wat je waarneemt is een extrapolatie van het oorspronkelijke beeld: een sprong in het ongewisse op basis van wat je ziet en hoort, een projectie van dat beeld in de ruimte. Het bloeit op tot iets nieuws. Maar het is steeds terug te herleiden tot die oorsprong.”
Presentatie Divergence (en andere platen) op Moving Furniture Records: Zondag 24 mei in Vechtclub XL, Europalaan 2B in Utrecht. Vanaf 14.00 uur. Check het facebook-event hier: https://www.facebook.com/events/1444721035825059/
Op zaterdag 16 mei verzorgt Zeno van den Broek in Radion de première van de Divergence performance in het Fiber festival. Louwesweg 1, Amsterdam. Vanaf 21.00 uur. http://2015.fiberfestival.nl/ en https://www.facebook.com/events/1420273551607179/
De expo in UtrechtDownUnder met veertig deelnemende kunstenaars is nog te zien tot en met 31 mei. Adres: Wolvenplein 27 in Utrecht. Voor info en openingstijden: http://www.utrechtdownunder.nl
Voorbeluister hier: