Van woensdag 8 tot en met zondag 26 maart vindt in Brussel het Off Screen Film Festival plaats, met een focus op cult en andere ongewone cinema. In een uitzonderlijk programma eert het festival dit jaar de erotische cinema van Stephen Sayadian. Een longread van Hugo Emmerzael over ‘Ring of Fire’ en lekkende kranen in de avant-gardistische porno van Stephen Sayadian.

De regisseur vliegt over vanuit Los Angeles om bovenstaande films in Brussel van inleiding te voorzien. Er is ook een lange q&a gepland waarin Sayadian terugblikt op zijn bescheiden, maar bijzondere oeuvre. Zijn erotische films combineren genreconventies, avant-gardistische filmtechnieken en experimenteel geluid om zijn publiek af te stoten, te vervreemden en desoriënteren. Dat levert (bewust) niet de meest opwindende pornografie op, maar wel de meest onvergetelijke. 

In een pornofilm blijft de geluidsband een merkwaardige functie vervullen.

Gekreun

Wie heeft er niet al met gêne naar een porno zitten kijken waarin alle plezier en genot vakkundig werd genekt door het luide gekreun en gehijg van de acteurs? Wie is nooit ongemakkelijk geworden van overdreven dirty talk die oorspronkelijk de bedoeling had om luisteraars op te winden? Wie knapt niet af op smakeloze en melige muziek in de soundtrack? Een essentiële functie is het benadrukken van het genot van de pornoacteurs. Geluid kan op deze manier immersief werken door kijkers in de beleveniswereld van de acteurs te betrekken. Toch wordt geluid vaak een element dat de kijker net doet afknappen, wanneer het de porno artificieel in plaats van intiem doet aanvoelen.

Maar wat gebeurt er als pornografie niet meer opwindend hoeft te zijn? Dan wordt geluid opeens een facet waarover je radicale beslissingen kan nemen. Als pornokijkers zo gevoelig zijn voor geluid, kan je ze via de geluidsband op elke mogelijke manier beïnvloeden. Nog gemakkelijker (en goedkoper) dan met beeld kan je ze via geluid laten schrikken, walgen, afstoten en vervreemden. Dat schept perspectieven voor experimentele filmmakers, want mainstream pornografie is doorspekt van sonische conventies die erom vragen ondermijnd te worden.

Cultklassiekers

“We wilden het publiek afstoten. Het is niet dat we pornografie wilden maken.” Ondanks deze terugblikkende woorden is producent Jerry Stahl mede verantwoordelijk geweest voor een paar van de meest innovatieve pornofilms uit de jaren tachtig. Eerder verzorgde hij met zijn vriend Stephen Sayadian (die toen bekend stond onder zijn artiestennaam ‘Rinse Dream’) de pikante, absurde en choquerende vormgeving van Larry Flynt’s erotische tijdschrift Hustler. Toen verkoopcijfers van dat tijdschrift een hoge vlucht namen, verhuisden ze naar Los Angeles waar ze besloten films te gaan maken. Producent Stahl en regisseur Sayadian lapten daarbij zo veel mogelijk pornoconventies aan de laars, wat films opleverde die de tand des tijds veel beter hebben doorstaan dan hun mainstream tegenhangers. Zo zijn hun Night Dreams en Café Flesh buiten het pornocircuit uitgegroeid tot geliefde cultklassiekers; ze zijn het unieke soort erotische film dat je zonder problemen kan bekijken met de broek aan, maar waar je toch een beetje opgewonden van wordt.



Voyeuristische schouwspel

Night Dreams (1981) begint in een psychiatrische kliniek. De camera observeert Miss van Houten, een jonge vrouw met medische meetapparatuur aangesloten op haar hoofd. Ze richt zich tot de camera en spreekt de kijker aan alsof ze hem of haar betrapt: “Ik weet dat je naar me kijkt. Je ogen voelen als vingers die me op bepaalde plekken aanraken.” Het perspectief wisselt. Aan de andere kant van de camera staan twee artsen die Van Houtens seksuele fantasieën observeren en registreren. Vanaf de eerste scene wordt de relatie tussen de voyeur en wat bekeken wordt op scherp gezet: Van Houten observeert op haar beurt de artsen die haar observeren. En de kijker? Die zit als het ware tussen twee vuren en wordt steeds gedwongen na te denken over zijn eigen rol binnen dit voyeuristische schouwspel. Het is door middel van de geluidstrack dat Sayadian deze desoriënterende positie benadrukt.

‘Ring of Fire’

Druppelende kranen galmen door de kille ruimtes, dreunende industriële klanken en texturen lijken uit het niets te ontstaan, lachende en fluisterende mensen op de achtergrond suggereren dat je niet die enige bent die op dat moment naar Sayadian’s porno is aan’t kijken. Het geluidsspoor van Night Dreams is roept constant ruimtes, apparaten en personages op die je niet kan zien. Night Dreams laat zich daardoor bekijken als een erotische variant op de surrealistische nachtmerries van David Lynch’ Eraserhead.
Al lijkt Stephen Sayadian minder ernstig dan Lynch om te gaan met de constant aanwezige cognitieve dissonantie. In een door westerns geïnspireerde scène filmt hij een lesbisch trio terwijl de in Los Angeles ontstane new wave-band Wall of Voodoo een cover van Johhny Cash’ ‘Ring of Fire’ speelt. Synthesizers en gitaren krijsen over de soundtrack, Van Houten haalt een dildo uit haar holster en gebruikt die om twee vrouwen rond een kampvuur te nemen. Dan breekt de nasale stem van Wall of Voodoo-frontman Stan Ridgway los: “The taste of love is sweet.” 

De ‘Ring of Fire’-scène uit Night Dreams blijkt een interessante voorbode te zijn voor wat nog komen zou.
Café Flesh (1983), Sayadian’s tweede film, situeert zich ergens tussen musical, post-apocalyptische cultuurkritiek en experimentele pornografie. Na de “Atomic Kiss” is 99% van de wereldbevolking “sex negative” geraakt. De 1% die wél nog kan vrijen wordt gedwongen om in cafés op te treden als sekswerker. Het Café Flesh uit de titel is zo’n arena, waar de “sex positives” als gladiatoren op het podium hun lichamen vertonen aan de ‘seksuele slachtoffers’ van de atoomramp.



Waanzin

Night Dreams is al rare porno, maar met zijn dissonante new wave muziek, een overdaad aan industriële klanken en een caleidoscopische geluidsmontage weet Café Flesh de uitzinnigheid naar een nog hoger niveau te tillen. Het is de wild erotische evenknie van The Rocky Horror Picture Show met extravagante kostuums en gestileerde decors, geschoten met een expressionistische belichting. Begeleid door de galmende synthesizermuziek van Mitchell Froom passeren de meest waanzinnige seksperformances de revue. Een vrouw wordt genomen door een figuur in een rattenpak, terwijl haar baby’s (gespeeld door drie bebaarde mannen) op tafel slaan op het ritme van de muziek. In een andere performance neukt een man met een potlood als bovenlichaam een vrouw op de tafel van zijn kantoor. Op de achtergrond stoten een stel heipalen op en neer, op de voorgrond zit een naakte secretaresse achter een typemachine. In close-ups spreekt ze meerdere malen tot de kijker: “Would you like me to type a memo?”

Fantasie en hoop

De secretaresse adresseert niet alleen de kijker, maar ook een zaal vol ‘sex negatives’ in het café. Sayadian plaatst je opzettelijk tussen deze seksuele slachtoffers om de voyeur wederom in een ongemakkelijke positie te dwingen en met zichzelf te confronteren. Ben jij ook ‘sex negative’ als je op dat moment naar porno bent aan’t kijken? Op satirische wijze weet Sayadian met beeld en geluid zijn publiek zo te plagen en vernederen. Tegelijkertijd geeft hij zijn vernederde voyeurs en geplaagde luisteraar zo veel terug. Net als de post-apocalyptische biker goths die in het publiek van Cafe Flesh zitten, kijken ze vol verwording naar de bizarre seksuele taferelen die zich voor hun ogen voltrekken. Ze luisteren naar avant-gardistische muziek die voordien nooit onder pornografie werd gezet, en bevinden zich even in dat magische schemergebied tussen fantasie en hoop dat het domein is van de pornografie . 

Als aan het einde van een performance een ‘sex positive’ klaarkomt, laat een man in het publiek van Café Flesh een enkele traan. Zo’n uitzonderlijke fysieke reactie heeft een filmpubliek niet snel, maar de reactie van de man is zeker niet misplaatst. Dit is immers een film om te koesteren, zoals we Eraserhead of The Rocky Horror Picture Show ook koesteren. Het mag dan niet de meest opwindende porno ooit zijn, het is wél de mooiste en de meest onvergetelijke. Is dat ook binnen pornografie niet het hoogste streven?

Win tickets voor Offscreen Festival!