Op 8 en 9 november organiseert Concertgebouw Brugge het kunstenfestival SLOW (36h), met 36 uren vol prachtige, langzame en onthaastende kunst. Maar hoe traag is eigenlijk traagheid? Hoe lang duurt langzaam? En hoe gewichtig is zwaar?
Wie het over ‘trage muziek’ heeft, zal vaak doelen op muziek waarbij het tempo heel laag ligt. Dan is ‘traag’ een synoniem van ‘langzaam’. Of misschien wel van laks, lamlendig, lijzig, log; van loom of lui; van slepend, suf of sloom. We kennen allemaal genoeg voorbeelden van muziek die we graag van zo’n weinig vleiend label zouden voorzien. Daar ga ik het in Gonzo (circus) niet over hebben.
Wel over het scheepsorkestje van de Titanic onder leiding van de drieëndertigjarige violist Wallace Hartley dat – zo gaan de verhalen – maar dóór bleef spelen terwijl het in de vroege ochtend van 15 april 1912 rond twintig minuten over tweeën ergens ten zuiden van Newfoundland onder het watervlak van de Noord-Atlantische Oceaan verdween, samen met het overmaatse luxe passagiersschip dat er een paar uur eerder op een ijsberg was gelopen. Die band volgde de wetten der traagheid.
Zwaarheid is traagheid
Want iets een andere snelheid of een andere richting geven kan niet zonder kracht. Is er geen kracht werkzaam, dan blijft wat stilstond gewoon stilstaan; wat al bewoog volhardt op het rechte pad en zet daar door met een constante snelheid waar verder niks aan verandert. (Op een rechte lijn eenparig doorgaan is niet heel anders dan stilstaan.)
Sinds de dagen van Galileo en Newton is een goed begrip van al wat beweegt ondenkbaar zonder het principe van de traagheid. Traagheid speelt een centrale rol in onze grip op ruimte en op tijd. En ook in hoe wij muziek horen en ervaren: een toon die is uitgeklonken blijft toch voor ons leven. Als een klankverleden, als een in de tijd verschoven klank. Was dat niet het geval, dan konden we bijvoorbeeld nooit een melodie als een ‘ding’, als een geheel van aan elkaar gerelateerde klanken ervaren. Onze beleving van muziek is in die zin het directe gevolg van een traagheid, van de inertie van klank.
Einstein bedacht daar bijna een eeuw geleden nog eens bovenop dat ook gewicht een vorm van inertie is. Zwaarheid is traagheid. Ons universum blijkt er letterlijk van krom te trekken. Niet zo vreemd dus dat in veel trage muziek gewicht en zwaarheid onlosmakelijk met tragiek en traagheid zijn verbonden. Denk maar aan Wagners opera’s of de oorverdovende en darmschuddend laag gestemde gitaardrones van een band als Sunn O))).
Lees het volledige essay in Gonzo (circus) #124