Het muziekprogramma van CTM 2015 kan worden samengevat in vier woorden: donker, luid, bas en rookmachine. We voelden de prettigste ‘ontstemming’ bij Marcus Schmickler, Frank Bretschneider & Pierce Warnecke en E.E.K. feat. Islam Chipsy.
Wegens andere verplichtingen sloegen we het eerste weekend van CTM over. Jammer, want we hadden Thomas Ankersmit graag opnieuw aan het werk gezien, en de oude helden van Electric Wizard. Het was luid en goed, zei onze man in Berlijn. Alleen doodzonde dat de Astra – een grote concertzaal in Friedrichshain – als een blikken doos klonk.
Verder misten we Craig Leons ‘Nommos’ (die zijn lezing wel erg vroeg op zaterdagochtend hield), alsook Senyawa, Gajek (zijn springerige deuntjes op ‘Restless Shapes’ draaien al een tijdje mee in onze iTunes),Totally Enormous Extinct Dinosaurs (die naam!), TeZ (naar verluidt subliem), Powell, Prostitutes en GJ Prins & Martijn van Boven (GJ Prins is wel te horen op donderdag 26 februari 2015 in het Stedelijk Museum tijdens de opening van Sonic Acts).
Wat we wél zagen, lees je hier: een verslag dat niet per se de chronologie, maar wel positieve en negatieve ‘ontstemming’ en ‘ontregeling’ van zeven dagen CTM.
Stem-kunst (26/01)
Donker was Sol Rezza’s performance ‘In The Darkness Of The World’ zeker. De Argentijnse geluidskunstkunstenares en radio-artieste gaf een nieuwe twist aan het begrip hoorspel en aan ‘20.000 mijl onder zee’ van Jules Verne met behulp van soundscapes, hydrofonen en traditionele opnames. Dit project was een uitloper van het Radio Lab op CTM 2014. Wie nieuwsgierig is geworden naar de werkwijze van Sol Rezza kan terecht op haar website waar het hele proces is gedocumenteerd. Tijdens de performance zag je haar vooral in de weer met de laptop. Het geheel was meer dromerig dan griezelig, een passage over dode zeemannen daargelaten. Het uitdagende zat vooral in de ellips en loops bij de montage.
Daarna bleven we in het donker op onze comfortabele kussens liggen voor Pierre Alexandre Tremblay, tegenwoordig professor aan de Technische Universiteit Berlijn. De uitgaven van deze van oorsprong Canadese professor/componist/performer – en soms ook hiphopproducer – op Empreintes Digitales konden ons wel bekoren, maar dit concert bleef een beetje op de vlakte. Tremblay bouwde zoals gewoonlijk prachtige lagen op met gitaar en loops, maar de samenwerking met twee studenten voegde weinig toe. Tremblay en de saxofonist reageerden subtiel op elkaar, maar het stemkunstgedeelte maakte ons een beetje korzelig. In een performance komt de menselijke stem heel dichtbij en dat kan je in of uit je ‘hum’ brengen. De theatrale en te luide David Moss-imitatie trok alle aandacht naar zich toe. Jammer voor Tremblay, maar wel geslaagd voor het onderdeel durf.
Toverlantaarn (27/01 en 30/01)
We zijn altijd benieuwd naar Pierce Warneckes werk, zeker als hij samenwerkt met Matthew Biederman. Die laatste maakte in 2013 het prachtige ‘Event Horizon’ voor Sonic Acts. ‘Perspection’ is hun gloednieuwe audiovisuele ontdekkingsreis door onze fysieke en visuele ruimte. Tijdens de wereldpremière bleek perspectief belangrijk: in een bomvolle HAU2 had slechts een deel van het publiek een perfect zicht op het scherm dat stond opgesteld als een opengeslagen boek. Daarop waren rozerode en blauwe kleurvlakken te zien, die elkaar al dan niet synchroon of volgens een abstract patroon afwisselden. Het geheel deed denken aan Paul Sharits of Michael Snows werk. De ritmische muziek – af en toe flink verstoord door noise en drones – van Warnecke versterkten dat gevoel. Sommige beelden en geluiden bleven – door de snelle montage – voor altijd een mysterie voor de toeschouwer. Een bijzonder schouwspel dat nog wat routine nodig heeft om het volle potentieel te ontsluieren.
Hetzelfde geldt voor de performance ‘Sinn+Form’ die Warnecke enkele dagen later in de grote zaal van Haus der Kulturen der Welt bracht samen met raster-noton icoon Frank Bretschneider. Het is tevens de titel van Bretschneiders nieuwste album, waarmee hij een nieuwe weg is inslaat. Kennen we hem vooral van zijn ‘mathematische elektronica’ en hypernerveuze klanken, dan is dit album – met ook meer ruimte voor menselijk gecreëerde chaos – veel warmer. Niet verwonderlijk, want het materiaal nam hij op in de Zweedse EMS-studios op Buchla en Serge. Het typische geluid van deze twee analoge synthesizers vormde de perfecte soundtrack bij de ‘live cinema’-performance van Warnecke. Met behulp van een zelfgebouwd ‘apparaat’ en geprinte stills toverde hij patronen op het scherm. En niet geheel toevallig deden de prachtige geometrische en figuratieve patronen samen met de warme, klanken denken aan de recent gerestaureerde film ‘Spindrift’ van de Finse kunstenaar/muzikant Erkki Kurenniemi uit 1966. Met de daarbij horende charme van het oorspronkelijke analoge materiaal, dat ook deels in de EMS-studios is opgenomen.
Sneeuw (30/01)
Op ATOMtm’s werk daarentegen zijn we een beetje uitgekeken. Na Warnecke & Bretschneider bracht Uwe Schmidt samen met Robin Foxx als onderdeel van het CTM/Transmediale Colleborative Concert ‘Double Vision’. Als het de bedoeling was om negatief te un-tunen met oude helden, dan was dit het geslaagde moment. De show met weinig indrukwekkende visuals (een cursus typografie, en daarnaast voornamelijk voorheen vertoonde beelden in een ongetwijfeld vernuftige lasershow met als achterliggende idee oldskool RGB) duurde eindeloos lang, en de genialiteit en/of de ironie ervan ontging ons en een groot deel van het publiek volledig.
Gelukkig was er aan de andere kant van de stad in underground club West Germany een concert van het onuitgegeven trio Andrea Belfi, Alexander Rishaug en James Welburn (lees binnenkort het interview in Gonzo (circus) #127). Het begon met een haperende computer en veel gevloek van Welburn terwijl Belfi onverstoorbaar bleef door drummen. Uiteindelijk vonden ze elkaar terug in een prachtige en warme psychedelische improv set. Intussen stopte de sneeuw Berlijn onder.
Helium (27/01 en 28/01)
Na Warnecke & Biedermann op dinsdag was het de beurt aan de Argentijn Lucio Capece. Een pechvogel. Afgelopen zaterdag in de Amsterdamse W139 weigerden de heliumballonnen met ‘flying speakers’ dienst, maar konden we genieten van zijn prachtige subtiele elektro-akoestische performance. In Berlijn daarentegen konden we mee wiegen met de ballons (acht in plaats van drie in Amsterdam), die sprookjesachtig verlicht rondjes zweefden door HAU2. Echter het geluid stond zo hard dat alle kleine geluidjes die Capece laat horen met zijn drumcomputers, werden kapot geknald.
Helemaal strak daarentegen was Marcus Schmicklers ‘Fortuna Ribbon’. Stoïcijns gezeten op een hoge stoel achter zijn laptop, spon Schmickler – ook bekend als Pluramon- een duizelingwekkend web van binaural beats door psycho-akoestisch spelletjes met ons hoofd en onze oren te horen. Snerpend, un tuned, maar ook betoverend eens je jezelf over gaf aan het geluid. Deze performance was gebaseerd op de ‘Shepard Tone’ – ontdekt in de jaren 1960, waarover Schmickler tijdens de conferentie zeer boeiend vertelde. Hopelijk komt deze lezing binnenkort online ergens.
IJsregen (29/01 en 31/01)
Heel veel hype was er rond de nog erg jonge Noor Lars TCF Holdhus. Aanstekelijk was zijn gelikte presentatie over ‘Future Scenarios for Artificial Intelligence and Music Production’. Komt het ooit zo ver dat de beste muziek door AI tot stand komt? Na een beetje doorvragen bleek dat vooralsnog algoritmes die de mens in de computer steekt, bepalend zijn. Even onbesuisd was zijn set op donderdag na TeZ, maar het publiek kwam hoofdschuddend naar buiten. We hoorden allerlei dingen maar zonder opbouw; stukjes en brokjes geluiden, flarden dance-geschiedenis en veel breaks verzuipend in een een loeiharde set waarmee hij elke aanzet tot samenhang zelf torpedeerde. Teleurstellend eerder dan prettig ontstemmend.
Veel breaks ook in de set van Lorenzo Senni op zaterdag, maar bij hem was er wel een idee en een doel. Senni – wiens werk ook verscheen op eMego en op Presto, zijn eigen label waarop ook Gabor Lazar, die te zien was in Berghain – houdt zich bezig met het ontrafelen van trance en rave om daarna weer in elkaar te zetten, een beetje zoals Picasso zijn kubistische schilderijen maakte. Het euforische van de dance vervormt hij op die manier tot een duistere ervaring vol dreunende bassen die ons ratelende ribben gaven en waarbij het fysieke fijne ‘ongemak’ nog werd versterkt door de rookmachine die ook nevel en tijdens de climax van zijn set zelfs ijsregen verspreidde over het in het duister liggende publiek. Zo waren we meteen un tuned.
Misthoorns (27/01)
Terug naar Berghain in dinsdag, waar zowel JK Flesh en The Bug hun nieuwe werk voorstelden. En ook met deze oude helden was het interessant ontstemmen. Kevin Martin aka The Bug staat zowat synoniem met politieke vibraties (zie verder), maar met zijn nieuwe project ‘Sirens’ slaat hij een compleet andere richting in. Nog steeds duister en dreigend met heel veel bas, drones, maar dit keer ook stevige lagen ambient opgebouwd uit sirenes en misthoorns. Zware mistige klanken kwamen aangedreven, omringden ons en trokken weer zachtjes weg. Het was even wennen, die andere Kevin Martin. We kijken dan ook naar zijn samenwerking met Fennesz.
Een andere held is Justin Broadrick. Ooit maatje van Kevin Martin in Techno Animal en ook bekend van zijn werk met Jesu en Godflesh. Wat hij die avond bracht leek evenwel erg op ‘soothing sounds for adults’. Lome beats, dubby bassen en duistere soundscapes die perfect bij de donkere januarimaand pasten. Zijn bekende gitaarnoise liet hij achterwege. O ja en ook rook. Allebei goed.
Dolfijnen (28/01)
Lawrence English staat al vijftien jaar aan het hoofd van het succesvolle Room40-label, reist onvermoeibaar de wereld rond op zoek naar geluiden (check zijn instagram) en releaset ook nog geregeld albums (heeft een eigen hoekje in onze platenkast). Maar bovenal: druk op het knopje en hij begint te praten, over wat geluid voor hem betekent, waar hij dat zoekt, over politiek en de politiek van geluid. Je leest er alles over in Gonzo (circus) #126, waarvoor hij Robert Muis de oren van het hoofd kletste. Op woensdagavond speelde hij grotendeels dezelfde set als op Madeiradig -gebaseerd op zijn nieuwe album ‘Wilderness of Mirrors’ – maar dan op het nog veel betere geluidssysteem van Berghain en met krachtigere rookmachines.
Hierna was het de beurt aan Alec Empire & Zen Lyons. Alec Empire is vooral bekend van Atari Teenage Riot, ook al voormalige helden. In zijn lezing – op zaterdag – verwees Marcus Boon naar het concert van Alec Empire eerder op de week. Deze new age/triphop set met dolfijngeluiden was voor hem de muzikale toekomst, ook al hoorden we hier echo’s van oud werk. Of we het daar mee eens waren? De ene helft van het Gonzo (circus) team was het daarmee eens, het andere deel kreeg er de kriebels van
Rollende rook(29/01)
Onze thuisgebleven collega’s waren stikjaloers: Evian Christ, Gazelle Twin en Suicideyear op één avond in Berghain. Zouden we hier dan de echte toekomst van de muziek gaan meemaken? Evian Christ mocht met de trofee voor de beste visuals mee naar huis nemen – intiem, warm en toch dwingend – maar verder hadden we het eerste deel van de set het gevoel dat we naar The Gathering luisterden.
In het tweede deel ging het verder zoals we het die avond ook hoorden bij Gazelle Twin – waarvan de zang klonk als M.I.A. op valium door een vocoder – en Suicideyear: trage zware bassen die over het publiek kwamen aanrollen, keer op keer, net zoals de overvloedige rook uit de rookmachines, maar die op geen enkel moment aangesterkt werden met een dansbaar ritme zodat we op onze honger bleven zitten. Meer muziek om thuis te beluisteren, al heeft het geluidssysteem van Berghain zo zijn voordelen. Gelukkig gooide Errorsmith er in de Panoramabar een flinke dosis Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse elektronische dansmuziek…met bas.
Proporties (28/01)
Vorig jaar was er flink wat kritiek op het feit dat vrouwen bijna volledig ontbraken in het CTM-programma. De organisatie had zich dat aangetrokken want alle vrouwelijke artiesten die er op dit moment toe doen en op toer waren, stonden er. Zoals Klara Lewis op dinsdag in Berghain die we vorig jaar op Rewire aan het werk zagen. Visueel en muzikaal week haar set niet veel af van de Rewire-set. Haar album op eMego – huisleveranciers van CTM – is geniaal, maar live is ze nog zoekende, al zat er duidelijk progressie in. En plots viel ons op dat het scherm in Berghain belachelijk klein is in verhouding tot de monumentale ruimte.
In HAU2 was het Lucretia Dalt, die met haar bass-gitaar, Moog, wat effecten en stem het publiek wist mee te voeren in haar dromerige en filmistische ritmes en klanken. Ideaal om de ogen te sluiten en je te laten meevoeren in een wereld waarin bizarre maar immer vriendelijke creaturen je mee op stap nemen naar die onontgonnen gebieden in je diepe zelf. In mei verschijnt haar nieuwe LP, waarover later meer in Gonzo (circus).
Get banged (31/01)
Op zaterdagavond nestelden we ons comfortabel in het sfeervolle theater HAU1 voor Lydia Ainsworth en Jenny Hval & Sussanna voor ‘Meshes of Voices’ (vrij naar Maya Derens ‘Meshes of the Afternoon’). En eerlijk, vrouwen kunnen onaardig zijn voor elkaar, maar we konden ons niet van de indruk ontdoen dat componiste Lydia Ainsworth zich niet erg comfortabel voelde in haar historische plunje met gouden franjes en gek hoedje. Bovendien was het het eerste concert van haar tour. Dat gebrek aan bewegingsvrijheid zorgde voor een vrij statische en monotone set, waarbij de nummers van ‘Right from Real’ fantasieloos werden afgehaspeld. Het was blijkbaar niet de juiste tijd en plaats voor de timide en zenuwachtige Ainsworth. En ten slotte kreeg ze ook nog flinke pech: net toen er een beetje vaart in begon te komen, verdwenen de hypnotische visuals en verscheen de apple-reclameslogan ‘Get Banged’ in beeld. Au.
Dan Jenny Hval & Susanna. Voor vele bezoekers was deze eigentijdse versie van múm meets een dozijn andere Scandinavische bands één van de hoogtepunten van het festival. We weten niet waaraan het te wijten was – niet aan het mooie ensemble op het podium en de vakkundig uitgevoerde gelaagde muziek – maar we misten echt het dissonante wat normaal in deze muziek is verweven. Onze collega van Berliner Zeitung – een man met onberispelijke smaak die unverfroren woorden als Kirchentagsmusikgeprägter in de mond neemt – vond het een uitstekend concert, dus we laten het positieve eindoordeel aan hem.
Politieke vibraties (31/01)
Op een positieve en warme manier un tuned geraken: op zaterdagavond trokken we naar YAAM om de contemporaine Berlijnse scene te ontdekken. Diep in de nacht leek dit doolhof aan de Spree steeds meer op het Freggel-hol. Zwervend van het ene podium naar het andere en beneveld door rook van sigaretten en rookmachines pikten we een flard Ketev – wilskrachtig, duister en minimaal – mee.
Het publiek was echter vooral gekomen voor E.E.K. feat. Islam Chipsy. In zijn lezing ‘Between Love and Violence: The Politics of Vibration’ had cultuurtheoreticus Marcus Boon eerder die dag al de context van de Egyptische muziekscene geschetst en hoe deze zich verhoudt tot de politieke ontwikkelingen in het Midden-Oosten: vibratie als expressie van maatschappelijke ongehoorzaamheid. En dat kan heel goed samen gaan met een feestje. Deze mash-up van chaabi, pseudo-batucada en andere botte bassen – voortgebracht door twee drummers en een keyboard-speler die de neefjes van Omar Souleyman leken – was eigenlijk te simpel en het deuntje was telkens hetzelfde, maar de interactie met publiek leidde tot een zinderend concert.
Signaal (01/02)
Na een wilde nacht in YAAM hadden we ons voorgenomen om het op zondag rustig aan te doen, maar ja, elke festivalbezoeker weet hoe dat gaat. In de late namiddag liep HAU1 vol voor ‘Signal’ van Emptyset. Het Britse duo ontwikkelde in opdracht van de Duitse radio en CTM een installatie/performance/hoorspel op basis van radiogolven van radiostations in Frankrijk en Duitsland. Omdat de atmosfeer – ondanks het lentezonnetje boven Berlijn – niet helemaal optimaal bleek, werd de performance een uurtje verlaat. En baalde het publiek want er vonden nu niet minder dan drie interessante events tegelijk plaats, onder andere een debat over media-archeologie en de presentatie van het het music makers hacklab.
Emptyset nam plaats achter een muur van analoge en digitale gear. Ze verwerkten de geluiden die over lange afstand via radiogolven werden verzonden en die op de atmosfeer botsten en de vervuiling die bij dat proces komt kijken in hun compositie. Vooraan op het podium stonden twee kleine schermen waarop het radiofrequentiespectrum werd gevisualiseerd, en ook nog eens dubbelop op het grote scherm achter Emptyset. Minder is soms meer. Vooraf werden oordopjes uitgedeeld, maar na een vrij heftig begin konden we zalig wegsoezen bij uit de ether geplukte ambientklanken.
Fade Out
De finale vond plaats in onze minst favoriete plek, Astra. Het zou ons natuurlijk niet verwonderen als de sponsor daar voor iets tussen zat.
Nissennemondai, wellicht het hoogtepunt van de avond, bestaat uit drie Japanse dames die met hun lieflijke en stijlvolle voorkomen een extreem strakke, repetitieve set neerzette met drums, bas en elektronica. Het geluid an sich was abstract en opzwepend, waar het muzikale vooral zat in de minimale verschuivingen in de elektronische hoogfrequente klanken. Dat alles met een bijna theatrale verlichte achtergrond en plaatsing van het instrumentarium. We zijn helemaal overtuigd.
Dan onze oude en nieuwe helden: Carter/Tutti/Void. De helft van Throbbing Gristle met de helft van Factory Floor. We kregen een minimal techno set met weinig variatie en uiteraard harde bassen. Bij vlagen was het aanstekelijk, maar het geheel boeide te weinig. Ook visueel was het een beetje inspiratieloos. Het einde van de nieuwe performance van Mumdance, Logos en Shapednoise haalden we niet want onze oren waren intussen te zeer geteisterd door het abominabele geluid. Die kunnen we echter mooi komend weekend aan het werk zien op Sonic Acts.
De afterparty van CTM heette heel toepasselijk ‘fade out’. Dankzij onze man in Berlijn namen we de afslag naar de vip room en werd het nog een lange nacht. De volgende ochtend om 10u stapten we geheel en al ‘consciously un tuned’ op de trein huiswaarts.
Gezien: CTM 2015, diverse locaties, Berlijn, 26/01-01/02
Tekst: Kim Laugs en Ruth Timmermans met dank aan Sanne Huysmans, Gilke Vanuytsel en Zeno van den Broek.
Beeld: CTM