Steve Ignorant zag er vrijdagavond in De Melkweg een beetje uit als Phil Collins. Een punk-Phil Collins. Hoewel punk? Het zwarte poloshirt met het kleine Crass-logo’tje dat hij droeg riep ook wel associaties op met zo’n Britse darter. En de muzikanten die hem begeleidden hadden ook wel darters kunnen zijn. Behalve dan de gitarist die Gizz Butt heette en met de rode vlokken in zijn piekhaar een soort design-variant op Sid Vicious was.
Ik heb altijd sympathie voor Crass gevoeld. Die band stond ergens voor. Iets waar ik ook voor stond. ‘Fight war, not wars. Destroy power, not people’. Dat waren slogans waar ik iets mee kon in de late jaren zeventig. Dat motiveerde mij destijds ook om platen van de Britse Anarchopunkers aan te schaffen. Het enige probleem was dat ik de muziek op die platen eigenlijk nooit echt leuk vond. Hoewel, ‘leuk’ is niet het juiste woord hier. Muziek hoeft natuurlijk niet leuk te zijn. Maar ik vond de punk van Crass eigenlijk drammerig, humorloos en muzikaal oninteressant. Die humorloosheid zou ook met mijn gebrekkige kennis van de Engelse taal te maken gehad kunnen hebben. Maar muzikaal interessant vind ik die oude Crassplaten nog steeds niet. Ik koesterde eigenlijk vooral – en nog altijd – die hoezen die zo’n schitterende DIY punkmentaliteit uitstralen. En dat geldt met name voor een aantal singletjes van de Crass-familie dat ik ooit op de kop tikte, gebonden in een boekje met een hard kartonnen kaftje. En altijd die Helvetica-typletters en die fotocollages waar weer van alles ingeschreven stond…
Crass heb ik nooit zien spelen in de jaren zeventig of tachtig. Dus toen zanger Steve Ignorent aankondigde met een gelegenheidsband in De Melkweg zijn favoriete Crass-klassiekers te komen zingen, zag ik mijn kans. Nota bene op dezelfde avond dat zijn generatiegenoten Einstürzende Neubauten in de Max speelden.
Ik kan er kort over zijn. Alles wat mij er gevoelsmatig altijd al van weerhield om Crass werkelijk in mijn armen te sluiten zat mij in de oude Mekwegzaal wederom in de weg. En juist het concert van Neubauten, vijfentwintig meter verderop in hetzelfde pand, versterkte dat gevoel. Op basis van een handvol basale punkriffs riep de nu tweeënvijftigjarige Ignorant wat er allemaal mis was met de wereld en hoe het beter kan. En ik was het helemaal met hem eens, daar niet van. De rest van het publiek trouwens ook. Al vrijwel direct kwamen ‘Punk is Dead’, ‘Mother Earth’ en ‘White Punks on Hope’ voorbij. Een paar onvervalste punks met leren jacks vol badges, hanenkammen en neusringen zongen alles woordelijk mee en spuwden bier. Authentiek heet dat.
Maar het concert was ook gewoon saai. Nauwkeuriger gezegd: het prikkelde op geen enkele wijze de verbeelding. En wat een wereld van verschil als ik na ruim een half uur oversteek naar de Max, waar Neubauten speelt. De Berlijners bewonderde ik ook al in de vroege jaren tachtig. Maar werkelijk begrijpen of doorgronden deed ik hen niet, in tegenstelling tot de kraakheldere standpunten van Crass.
Ik schreef onlangs al uitgebreid over Einstürzende Neubauten hier, hier en hier.
En ik moet de groep toch zeker meer dan tien keer hebben zien spelen in de loop der jaren. Toch slaagden de tegenwoordig volslanke, in een zwart kostuum geperste Blixa en zijn mannen er weer in om mij van de ene verbazing in de andere te laten vallen door hun bekende werk intrigerende nieuwe wendingen te geven.
Een kwart eeuw oude songs als ‘Halber Mensch’, ‘Seele Brennt’ en ‘Sehnsucht’ worden gespeeld en doen precies wat de songs van Ignorant geen moment doen: Ze intrigeren, roepen vragen op en wakkeren de verbeelding aan. Neubauten stelt vragen met haar muziek en daagt het publiek uit om na te denken. Nog steeds. Ook nog na dertig jaar. Het publiek reageert enthousiast nummers die herkend worden, maar schreeuwt niet om een avondje nostalgie.
Goed beschouwd heeft Einstürzende Neubauten mij de afgelopen dertig jaar meer aan het nadenken gezet over de wereld, over de samenleving, dan Crass. En dat maakt Neubauten – hoewel ze zichzelf nooit zo geafficheerd hebben – voor mij een politiekere rockband dan Crass.
Politiek is historisch beschouwd het in goede banen leiden van de – soms door tegengestelde belangen vertroebelde – relatie tussen individu en gemeenschap. Een individu kan des te beter de gemeenschapsbelangen aanvoelen en begrijpen naarmate zijn of haar verbeelding beter functioneert. En het stimuleren van de verbeelding is wat Einstürzende Neubauten doet. Het is wat kunst doet. Dat maakt kunst voor een samenleving net zo belangrijk als ‘zorg’ of onderwijs.
Vandaar dat ik vrijdagavond niet bij de slogan-songs van Crass-zanger Ignorant, maar tijdens de wonderbaarlijke Black & Decker-percussie van NU Unruh, de hypnotische baspartijen van Alexander Hacke, de betoverende gitaarnoise van Jochen Arbeit en de bezwerende, bijna Beuys-acktige teksten van Blixa Bargeld plots moest denken aan Mark Rutte en zijn treurigmakende kabinet. Dat deerniswekkende compromis aan de leiband van een politieke eenling die alleen vanwege de beladenheid van het woord geen ‘fascist’ genoemd mag worden.
Terwijl men het voortdurend heeft over al dan niet gebroken beloftes en het verloochenen van de eigen principes door de coalitiepartijen, is een van kwalijkste gevolgen van Rutte 1 dat gedreigd wordt alle steun aan het stimuleren van de verbeelding – en dan niet alleen de kunsten, maar ook bijvoorbeeld in het onderwijs en de emancipatiekansen van nieuwe Nederlanders – de nek om te draaien of in ieder geval te minimaliseren. Verbeelding mag dan ooit – in de werkelijk liberale jaren, onder Den Uyl – even aan de macht zijn geweest, door Rutte 1 wordt het weggezet als ‘linkse hobby’.
De moord op de verbeelding als resultaat van een hartstochtloos compromis. En Bargelds woorden in de Melkweg als parels voor de zwijnen: ‘Sehnsucht ist die einzige Energie’. Het enige geruststellende is dat de verbeelding van de ware kunstenaars door Rutte en zijn dubieuze vrienden alleen maar extra geprikkeld zal worden.
15 oktober 2010: Steve Ignorant in De Melkweg, Amsterdam.
15 oktober 2010: Einstürzende Neubauten in de Melkweg Max, Amsterdam.
14 oktober 2010: kabinet Rutte 1, Den Haag.