Verslag 25 en 26 september
Het festival Echtzeitmusiktage 2010 viert twintig jaar Echtzeitmusik in Berlijn met een zeer uitgebreid, gevarieerd programma. Verspreid over twintig dagen belichten meer dan zestig concerten alle aspecten van de Berlijnse Echtzeitscene, die eigenlijk geen scene is, maar een los verband van experimentele, nieuwsgierige muzikanten. Na de val van de muur in 1989 vestigden muzikanten van over de hele wereld zich in Berlijn, aangetrokken door het creatieve klimaat. In deze periode werd Echtzeitmusik geboren. Het festival blikt terug, kijkt vooruit en presenteert de scene compacter en vollediger dan ooit tevoren. Ik pikte twee avonden mee.
Fringes #2: Lachpartituren, krankzinnig geschreeuw en een verknipte priester.
Echtzeitmusik gaat ervan uit dat de beslissing wát er gespeeld wordt en het spel zelf, tegelijkertijd plaatsvinden. De stroming was van begin af aan multistilistisch: van elektro-akoestische muziek, noise, jazz, avant-rock en pop tot Nieuwe Muziek, performance, geluidskunst en techno. Om het programma overzichtelijk te houden verdeelde programmeur Ignaz Schick de programmaonderdelen in thema’s. Op zaterdag 25 september vindt in de Elisabethkirche het programmaonderdeel ‘Fringes #2’ plaats, dat de nieuwste experimenten van enkele Echtzeitmuzikanten presenteert.
De Elisabethkirche blijkt lastig te vinden te zijn, ik loop het verkeerde gebouw in en kom tussen een groepje schichtige mensen met frisdrank terecht. ‘We do things with computer programming, really nerdy’ legt een van hen uit als hij mijn verwilderde blik opmerkt. Gelukkig wil de zelfverklaarde nerd me wel even de goede locatie wijzen: een indrukwekkende kerk met gestript interieur. Terwijl het publiek in typisch Berlijns tempo naar binnen druppelt, verdiep ik me in het programma. Het eerste onderdeel bestaat uit lachcomposities van Antonia Baehr. Ojee, denk ik, lachcomposities? Muzikant Frieder Butzmann vertolkt ze. Hij grinnikt, hinnikt, giechelt, buldert en giert, het galmt in de kerk. Het publiek lacht mee en komt helemaal los als Butzmann met zijn bulderende lach een duet aangaat met een opname van vervormd Mickey Mouse gegiebel. Het is enorm knap hoe de composities de lach als klank verkennen, maar een beetje ongemakkelijk voel ik me toch.
Na al dat gelach is het tijd voor een solo-optreden van trompettist/ componist Axel Dörner. Als één van de ‘eerste generatie’ Echtzeitmuzikanten blijft hij voortdurend grenzen opzoeken. Hij produceert fluitende, mechanische en donkere geluiden die je niet zou associëren met trompetspel. Dan begint een man uit het publiek plotseling als een krankzinnige te schreeuwen en te gebaren. Een meisje houdt haar handen over haar oren. Als de man het optreden nog een aantal keer onderbreekt, verlaten steeds meer mensen de zaal. Ik kijk naar Axel Dörner. Wat is de bedoeling? De volgende dag legt Dörner me uit dat de schreeuwende man performancekunstenaar Diego Chamy was. Hij benadrukt dat hij zeer enthousiaste reacties kreeg van de mensen die bleven, maar ik blijf onovertuigd van Chamy’s aandeel. Big Daddy Mugglestone sluit het programma in de Elisabethkirche af, met een bevreemdende, humoristische performance. Als een verknipte gospel priester zingt hij raw-cappela, met backing vocals van het publiek, over seks, dood en rock ‘n’ roll.
‘In exile/ home again #4’ met Greg Malcolm en ‘Is there a thing called jazz?? #3’ met Die Enttäusschung
Zondag 26 september bezoek ik Club Ausland in Prenzlauerberg voor de programmaonderdelen ‘In exile/ home again #4’ met Greg Malcolm (die begin jaren negentig in Berlijn woonde, maar inmiddels is teruggekeerd naar zijn thuisland Nieuw-Zeeland) en ‘Is there a thing called jazz?? #3’ met Echtzeitband bij uitstek Die Enttäusschung. Het intieme, halfondergrondse zaaltje is met zo’n zestig aanwezigen al bomvol. Ook nu begint het programma fashionably late, gelukkig maar nu de nabije U-Bahn stilligt door werkzaamheden.
Greg Malcolm maakt de indruk van een levende Tinguély machine met zijn ‘Solo Simultaneously Played Multiple Guitar Performance’. Aan zijn gitaar hangt een grote springveer, hij maakt het geluid van een fotoflits deel van zijn optreden door foto’s van zichzelf te maken terwijl hij speelt, schiet elastiekjes, steekt keukengerei onder zijn snaren en bewerkt zijn gitaar met een strijkstok. Door deze geluiden in overdrive te spelen en te loopen creëert hij een bezwerende drone, een donker, basgeoriënteerd geluid. Malcolm is niet alleen geweldig om live aan het werk te zien, hij maakt ook nog bijzondere én luisterbare muziek.
De vierkoppige band Die Enttäusschung, compleet met staande bas, moet vechten om een plek op het krappe podium, zelfs nadat alle attributen van Malcolm zijn opgeruimd. Die Enttäusschung bestaat uit Axel Dörner, Rudi Mahall, Jan Roder en Uli Jennessen: oudgedienden in de Echtzeitscene. Het optreden vangt aan met een explosie van geluid. Hun composities centreren rond een herkenbare melodie, schieten vervolgens alle kanten op, om weer terug te komen bij een aanknopingspunt. Het hele optreden blijft een eindeloos gesjouw met instrumenten, microfoons en bladmuziekstandaarden – de blaadjes vliegen in het rond. De bandleden zijn eerder op de dag doorweekt in eindeloze regenbuien, hebben het nu bloedheet, maar laten zich niet uit het veld slaan. Ze besluiten hun intense optreden met een reeks enthousiaste toegiften. Na twee avonden heb ik maar een fractie van het programma gezien, maar wel een indruk van de enorme verscheidenheid van Echtzeitmusik en de passie van de betrokkenen. De Echtzeitmusiktage 2010 laten zien dat Echtzeitmusik een bijzondere stroming is in een bijzondere stad.
Meer info
De Echtzeitmusiktage 2010 vinden plaats t/m 30 september 2010.
http://festival2010.echtzeitmusik.de
Greg Malcolm is op 14 oktober te zien in Extrapool, Nijmegen.
www.extrapool.nl