Op 50-jarige leeftijd overleed in 1996 de Nederlandse modern klassieke componist Tristan Keuris. Zijn oeuvre was op dat moment waarschijnlijk nog verre van afgerond. Het kende wel composities en onderdelen van stukken, die destijds al als hoogtepunten werden gezien.
Een vroegtijdig afgebroken beloftevol kunstenaarschap nodigt altijd uit tot speculaties over hoe groot de man/vrouw had kunnen worden. De praktijk is dat de nalatenschap het enige concrete is dat we hebben, in het geval van Keuris is die bijzonder mooi. Het omroeplabel QuattroLive heeft Keuris’ complete oeuvre uitgebracht in een box met elf cd’s en een dvd.
Keuris studeerde van 1962 tot 1969 compositie aan het Utrechtse conservatorium en doceerde later ook zelf compositie. Tijdens zijn opleiding voelde hij nauwelijks verwantschap met zijn studiegenoten, die in Keuris´ vitriolische woorden ´van Schönberg en Strawinsky nooit hadden gehoord´.
Hij was een van de meest succesvolle componisten van de naoorlogse generatie. In 1969 sloot Keuris zijn studie af met de Compositieprijs. In 1976 ontving hij de Matthijs Vermeulenprijs voor zijn ‘Sinfonia’ en in 1982 de Cultuurprijs van Hilversum, met name op basis van zijn werken ‘Piano Concerto’ (1979-80) en ‘Movements’ (1981).
Vrijwel al zijn werk heeft hij in opdracht geschreven, zoals ‘Movements’ (1981) voor het Concertgebouworkest en ‘Symphonic Transformations’ (1987) voor het Houston Symphony Orchestra. Keuris kreeg internationale erkenning. Toch was hij enigszins een buitenbeentje in het landschap van die tijd.
Zijn composities waren aanvankelijk in de eigentijdse, naoorlogse stijl. Hij was een leerling, letterlijk, van de eerste generatie naoorlogse componisten in Nederland, in de personen van Ton de Leeuw en Jan van Vlijmen. Maar hij zocht al snel een eigen weg, met een sterk verlangen om in zijn muziek verhalen te vertellen.
Hij bewonderde Bartók, Schönberg en Strawinsky en hield tevens van Tsjaikovski en Mahler. Zijn onrustiger composities werden in de loop der jaren verrijkt met melodieuzer, lyrischer, harmonischer elementen. Hij ontwikkelde een eigen idioom dat zich evenzeer kenmerkt door plotse contrasten als door breed uitwaaierende muzikale landschappen.
Door vakgenoten werd Keuris daarom regelmatig afgedaan als te melodieus, behaagziek. Hij werd badinerend een neoromanticus genoemd. Dat het Keuris niet ging om het gemakzuchtig behagen van het publiek, mag blijken uit de ongezouten kritiek die hij zijn vakgenoten terug gaf. Hij kon zich enorm ergeren aan collega’s die in zijn ogen meer bezig waren met de eigen grootsheid dan met het streven naar perfecte muziek.
Ondertussen bleef Keuris zijn eigen weg zoeken, die leidde door zowel de verworvenheden van de nieuwe muziek, als de ‘verstaanbaarheid’. Hij bleef zoeken naar hoe hij zin muzikale ideeën ineen kon schuiven op een wijze die volkomen logisch klonk. Ook kon Keuris zijn eigen werk relativeren, ondanks de successen en de waardering.
Musici waardeerden zijn composities juist bijzonder hoog. In de – helaas wat te weinig genuanceerde – documentaire van Hans Hylkema ‘Tristan Keuris – Componist met de gouden handjes’ (2009) vertellen musici hoe prettig speelbaar zij de muziek nog steeds vinden, en hoe fijn het was met hem samen te werken. Keuris lijkt te hebben geschreven alsof hij dacht vanuit de muzikanten. Voor de luisteraar is zijn muziek onmiskenbaar modern en tevens meeslepend dankzij de expressieve, melodische lijnen en tonaliteit.
Naast alle composities van Keuris – uiteenlopend van stukken voor orkest, strijkkwartet, pianotrio of saxofoonkwartet – bevat de box ‘Complete Works’ ook een dvd met het vocale werk ‘To Brooklyn Bridge’ (1987-88) in combinatie met een geslaagde, impressionistische film van Fred van Dijk, rond de gelijknamige brug. En een helder, uitgebreid boekwerk. Dat maakt ook de uitgave compleet.
Meer info
Label: QuattroLive
Distributeur: Challenge Records
www.challenge.nl