Amelia Cuni (geboren in Milaan op 1 juli 1958) was een vocaliste, componiste en performer. In India trainde ze volgens de Dhrupad-zangtraditie haar stem en muzikale vaardigheden. Haar werk omvat hedendaagse en experimentele muzieksamenwerkingen met avantgarde-artiesten van internationale faam. Ze hield zich bezig met de overdracht van de kennis die ze via haar goeroes verwierf en gaf onder meer les aan het Italiaanse Vicenza Conservatorium.
Amelia Cuni was één van de toonaangevende artiesten op het gebied van de klassieke Noord-Indiase Dhrupad-zang, het oudst overlevende traditionele Indiase muziekgenre. Begin jaren ‘80 kreeg ze voor vier jaar studiebeurzen van de Indiase regering. Daarmee was ze de eerste vrouw die de veeleisende Dhrupad als professie uitkoos, een genre dat altijd van vader op zoon werd overgeleverd. Ze verbleef meer dan tien jaar in India, waar ze deze muziek bestudeerde en onderzocht. Middels het traditionele orale systeem leerde ze van verschillende bronnen: de legendarische meesters Ustad Rahim Fahimuddin Dagar, Pandit Dilip Chandra Vedi en Pandit Bidur Mallik. Amelia’s Dhrupad-recitals werden als verschillende albums uitgegeven, zoals ‘Morning Meditations’ (2000) en ‘Ocean of Colours’ (2009) op CD door Navras Records, en ‘Parampara Festival 13.3.1992’ (2021) en ‘Mumbai 04.02.1996’ (2022) op LP door Black Truffle-records.
Naast zang en pakhawaj-drum (met Raja Chattrapati Singh), studeerde Amelia ook kathak-dans (met Smt. Manjushri Chatterji). Dat was ongebruikelijk. Ook haar leraar was het daar aanvankelijk niet mee eens, vertelde Amelia me tijdens het eerste gesprek dat ik met haar voerde. Amelia vertelde hoe dans, muziek, beeld en taal aanvankelijk niet los van elkaar bestonden, maar dat deze kunstdisciplines samenvloeiden.
Amelia vond in cross-over-projecten nieuwe dimensies voor haar kunst, zoals in de samenwerking met componist, instrumentmaker, performer en haar echtgenoot Werner Durand. Een voorbeeld hiervan is het multimediaproject ‘Ashtayama (Song Of Hours)’ (1999), waarvan een CD werd uitgebracht door Amiata Records (2000). Het thema in dat project is de cyclische en circulaire flow van tijd, gerelateerd aan de Tijd-Theorie in Hindoestaanse klassieke muziek, waarin tonaliteit verbonden wordt aan het tijdstip van de dag (na zonsopgang), nacht (na zonsondergang), of het seizoen. In 2022 en 2023 werden herziene opnamen uit 2007 uitgegeven, waaronder een live-videomix door Uli Sigg. Zoals Terry Riley schreef: “In ASHTAYAMA bereiken traditie en experiment een verfijnd evenwicht, wat bijdraagt aan een nieuw gezichtspunt van een eeuwenoude vorm.”
Amelia’s werk leerde ik kennen in 2008 via ‘Solo for Voice 58: 18 Microtonal Ragas’ (2007), gecomponeerd door John Cage in 1970 als deel van zijn Song Books (uitgegeven op CD door Other Minds). Dit werk, waarin Oost en West elkaar ontmoeten, is een geweldige en unieke prestatie van Amelia, connaisseur van beide werelden. In 2009 ontmoette ik haar tijdens haar lezing over datzelfde werk aan de Universiteit van Amsterdam. Een paar maanden later reisde Amelia opnieuw naar Amsterdam, om een workshop te geven die ik voor haar had georganiseerd. Daarna heb ik tot 2014 privélessen van Amelia mogen ontvangen. Ik ben dankbaar voor de wijze lessen die ze zo genereus met mij deelde en die van fundamenteel belang zijn geweest voor mijn ontwikkeling. In haar lessen verbond Amelia lichaamsbeweging en de productie van stemklank. Bewustwording van hoe de bewegingen worden gemaakt was fundamenteel in relatie tot hoe een stemklank wordt gemaakt. In haar leer integreerde zij de Feldenkrais-methode en het vermogen van verbeelding. In de erflijn van haar Dhrupad-meesters was ze gespecialiseerd in de Nada Yoga (klank-yoga) en de AKAR-zangtechniek *. De AKAR-techniek trok mij erg aan omdat het voor mijn gevoel om een hele elementaire zang ging, namelijk: het zingen van een open, moeiteloze /a/ klank op een aanhoudende toon. Ik leerde daarbij de minimale klanknuances op te merken. Hiermee introduceerde Amelia mij de grondlaag voor mijn stemtraining. Vertrekkend vanuit het waarnemen van de ademstroom, volgt de klank. Hierin was het aandachtig luisteren een belangrijk leerpunt. Amelia raadde daarbij aan de Deep Listening-praktijk van Pauline Oliveros te bestuderen. Haar kenmerkende affiniteit met microtonaliteit paste zij ook toe in haar deelname aan bijvoorbeeld de muziekgroepen Born of Six, en ook Chora(s)san Time-Court Mirage, waarmee ze in 2012 optrad tijdens Sonic Acts ‘Travelling Time’ in Amsterdam. Ik herinner me hoe we als publiek op kussens konden liggen en in een ontspannen setting de immersieve drones konden ervaren.
Ze was niet alleen meester in klank, maar ook in taal. In de Dhrupad-zang worden oeroude talen gebruikt, zoals Sanskriet. Amelia bestudeerde altijd de betekenissen en uitspraken van de woorden, gedichten en verhalen die zij zong. Haar moedertaal, het Italiaans, leende zich uitstekend voor de zang, wegens de zo kenmerkende open klinkers. Het is iets dat naar voren komt in haar op raga gebaseerde compositiewerk ‘Danza d’ Amore’ (1998), op CD uitgegeven bij New Earth Records. Met dit album weet Amelia de middeleeuwse mystische tradities van India en Europa te overbruggen.
Amelia Cuni overleed in haar woonplaats Berlijn op 17 januari 2024. Ze heeft haar ziekte moedig gedragen, met de steun van haar naasten. In 2014 maakte ik nog één van haar laatste concerten mee in RASA, Utrecht. Moge haar muziek blijven resoneren en inspireren! Amelia was een Maestro en pionier, die een schatbaar erfgoed met liefde en toewijding heeft overgedragen aan haar samenwerkingspartners, leerlingen en luisteraars.
Much Love,
Janneke van der Putten
* De AKAR-zangtechniek wordt in dit interview door Amelia uitgelegd.