Steeds wanneer Alain Locke – gespeeld door acteur André Holland – de trappen van de Barnes Foundation in Philadelphia afloopt, is er die herkenning en de vraag: “Heb ik dit fragment al eerder gezien?”
Het antwoord is: ja. ‘Once Again… (Statues Never Die)’ van Isaac Julien duurt geen eeuwigheid en toch lijkt de tijd er stil te staan. In Bonnefanten Museum wordt de installatie getoond op vijf schermen mét spiegels aan de zijkanten. De trage, haast kitscherige zwart/wit-stijl van Julien doet de rest. Onderdompelen in het kunstwerk betekent urenlang rondlopen, rondhangen, kijken, luisteren, ondergaan. Na afloop blijft het gevoel van een diepe connectie hangen: de Afrikaanse geschiedenis van kunst is er een van kolonisatie en miskenning.
Eerder waren er overzichtstentoonstellingen van Juliens werk in London en Düsseldorf. De elf film-installaties in Maastricht vragen om meerdere bezoeken: ze zijn lang én hun boodschap ontvouwt zich geduldig en haast vertraagd. Julien (1960) startte zijn kunstenaarschap in de homoseksuele gemeenschap van zijn geboortestad Londen met werk dat reflecteert op thema’s als onderdrukking, ras, kapitalisme en homoseksualiteit. In de afgelopen veertig jaar is zijn werk minder activistisch en direct geworden, zijn sentimentele, haast kitscherige pop-stijl is gebleven.
‘Looking For Langston’ uit 1989 is een goed voorbeeld van die verandering. De film is één monoloog die de gedachtewereld van de dichter en toneelschrijver Langston Hughes, een van de grondleggers van de Afro-Amerikaanse beweging Harlem Renaissance in de jaren 1920 en 1930, blootlegt. Plaats van handeling is een jazzclub in Harlem waarin zwart-queer verlangen wordt onderzocht en waarin uiteindelijk wordt gedanst op een vroege Chicago house-track. Bij Julien is tijd geen lineair gegeven en daarmee versterkt hij het gevoel van urgentie.
In ‘Once Again… (Statues Never Die)’ uit 2022 is die urgentie volledig gesublimeerd in prachtige, vertraagde beelden en dialogen die in eerste instantie vooral een esthetische ervaring lijken te zijn. Dat zorgt voor tegenstrijdige gevoelens: de sentimentele beeldtaal is zo krachtig dat ze dwingt tot overgave, maar de behoefte om een directe boodschap voorgeschoteld te krijgen is groot. In dagblad NRC constateert Lucette ter Borg dat de esthetiek het activisme heeft overgenomen. Dat klopt én dat maakt het werk er alleen maar krachtiger op.
Nee, bij ‘Once Again… (Statues Never Die)’ is het vergeefs zoeken naar een directe activistische boodschap. De prachtig gestileerde beelden, aangevuld met fragmenten uit de film over Benins bronzen beelden die de Ghanese kunstenaar Nii Kwate Owoo in de jaren 1970 schoot, en de conversaties tussen de Afro-Amerikaanse filosoof Alain Locke, beeldhouwer Richmond Barthé en curator Albert Barnes lijken vluchtig, krachteloos en ontdaan van alle scherpe randen. Wanneer Locke mijmerend de trap afdaalt of, in de verte staart terwijl de sneeuw om zijn gezicht dwarrelt, of koket in de camera staart, is het onmogelijk om de intieme, erotische spanning te negeren. En toch voelt niets aan dit werk van Julien geforceerd, goedkoop, te kitscherig of tandeloos.
In een tijd waarin onze westerse maatschappij wordt gedomineerd door polariserende meningen, gemakkelijke tegenstellingen en woede én waarin van kunst wordt verwacht dat ze stelling neemt, is het werk van Julien als een veilige haven waarin het fijn onderdompelen is. Dat leidt wellicht niet direct tot nieuwe inzichten of radicale gedachten, maar zorgt wel voor een diepe connectie met het achterliggende onderwerp. Zoals het afrofuturisme van onder anderen Sun Ra en de onderwereld van Drexciya dat deden en doen. Julien gebruikt de sentimentele esthetiek van popcultuur om zijn boodschap krachtiger te maken. Zouden meer kunstenaars moeten doen.
‘What Freedom Is To Me’ van Isaac Julien is nog tot en met 18 augustus 2024 te zien in Bonnefanten Museum, Maastricht.