In Gonzo (circus) #155 dook René van Peer in de wereld van het orgel. Voor deze mixtape ‘Orgels voor de nieuwe tijd’ verzamelde hij muziek van onder meer Ellen Arkbro, Anna von Hausswolff, Phill Niblock en Kali Malone.
In Gonzo (circus) #155 dook René van Peer in de wereld van het orgel, een instrument dat eeuwenlang onverbrekelijk verbonden was met het christendom. Het is van oudsher gehuisvest in kerken, ingebouwd in de architectuur. Je gaat er dus niet zomaar mee slepen.
Nu kerken steeds slechter bezocht worden, en de rol van het christendom in de samenleving op zijn retour is, is het de vraag wat voor rol het kerkorgel nog kan spelen in nieuwe muziek. Als je gaat zoeken, blijkt er nog behoorlijk wat belangstelling te bestaan voor het orgel als instrument, al betekent het dat componisten en musici daarvoor kerken in moeten gaan.
En zoals zo vaak, zoveel mensen er zijn die zich op dit instrument richten, zoveel benaderingen zijn er. Componist György Ligeti probeerde in de vroege jaren 1960 al uit wat er zou gebeuren wanneer je ging rommelen met de constante luchtdruk die het orgel op toon moest houden. Phill Niblock liet de Zweedse organist Hampus Lindwall spelen over vier van tevoren opgenomen tracks, waardoor niet alleen een muur van geluid ontstond, maar waardoor ook boventonen met elkaar in botsing kwamen – met een alleszins intrigerend resultaat. Anderen grepen terug op oude muziek, of zochten zelfs orgels op die in verval geraakt waren.
Tracklist
Kali Malone – Sacrificial Code (The Sacrificial Code, iDEAL)
Afkomstig uit de Verenigde Staten is Kali Malone neergestreken in Zweden. Zij blikt in haar muziek terug op muziek uit de renaissance, die ze eindeloos lang uitrekt waardoor de verschillende lijnen op een nieuwe manier tegenover elkaar lijken te staan. De stukken op haar album ‘The Sacrificial Code’ hebben een hypnotische werking die verwant is aan minimal music. Door microfoons vlakbij de pijpen te plaatsen creëert ze een klankbeeld waar flink wat wind doorheen blaast, zoals hier in ‘Sacrificial Code I’.
Hampus Lindwall – Or the Other Side of the Mirror (Hi! Who Are You?, Matière Memoire)
De Zweed Hampus Lindwall werpt zich met grote energie op eigentijds repertoire, tegenwoordig vanuit Brussel. Behalve werk van anderen voert hij eigen muziek uit, zoals in dit improvisatietrio met trompettiste Susana Santos Silva en contrabassist Torbjörn Zetterberg. Lindwall bespeelt zowel orgel als elektronica, en buigt met die tweede de eerste om in bochten die je voor onmogelijk gehouden zou hebben.
Anna von Hausswolff – The Mysterious Vanishing of Electra (Dead Magic, City Slang)
Voor Anna von Hauswolff is het orgel het ideale middel om haar eigen versie van metal kleur te geven. In ‘The Mysterious Vanishing Of Electra’ geeft het orgel, grotendeels verborgen achter zware klanken van gitaar, bas en drums, haar extatische uithalen een dramatische lading.
Stefan Fraunberger – Adagio – Hirtengesang (Quellgeister#3 Bussd, Morphine Records)
Oostenrijker Stefan Fraunberger ging in Roemenië op zoek naar orgels in dorpen die eeuwen geleden door Duits sprekende immigranten gesticht waren. De oorspronkelijke bewoners verlieten het land na de val van het communisme. Kerken en de orgels raakten in verval. Fraunberger probeert uit wat voor muziek er nog op die kwijnende instrumenten te maken valt. Met even onverwachte als deerniswekkende resultaten.
Ellen Arkbro – Chords for Organ [excerpt] (Chords, Subtext)
Ellen Arkbro probeert op orgels klanken op te krikken en uit te lichten die het gevolg zijn van op elkaar inwerkende geluidsgolven. Op ‘Chords for Organ’, afkomstig van haar recente album ‘Chords’ hoor je inderdaad akkoorden, maar door de stapelingen van geluid hoor je ook golvingen en schuddende, grommende bijeffecten. Soms lijkt het zelfs alsof een tractor zijn motor stationair laat draaien.
Pierre Bastien – Smart Lilt Rams (Tinkle Twang ’n Tootle, Marionette)
Eigenlijk hoort de Franse Rotterdammer Pierre Bastien niet in dit rijtje thuis. Hij gebruikt geen kerkorgel, maar een keyboard dat hij met een langzaam roterende as, waar uitstulpingen op geplaatst zijn, akkoorden laat spelen. Met uitzondering van zijn trompet worden alle instrumenten door middel van automaten tot klinken gebracht. Maar zijn ontwapenende muziek is gewoon te leuk om niet in deze mix op te nemen.
Catalina Vicens – Unicornis captivatur (Organic Creatures, Consouling Sounds)
Catalina Vicens, geboren in Chili, heeft zich gespecialiseerd in oude muziek (zeg maar, middeleeuwen en renaissance) én eigentijds repertoire. Die twee komen samen op haar nieuwe album ‘Organic Creatures’. onder meer in ‘Unicornis captivatur’ (een eenhoorn wordt gevangen), een compositie uit een veertiende-eeuws manuscript, waar Vicens eigen improvisaties aan toegevoegd heeft. Een middeleeuwse melodie krijgt fladderende, fluitende franje.
György Ligeti – Study No. 1 “Harmonies,” for organ. I. Rubato, Sempre Legatissimo [Zsigmond Szathmáry](György Ligeti: Keyboard Works, Sony Classical)
De Hongaarse componist György Ligeti had een speelse, onderzoekende geest die zich niet door regels liet inperken. In ‘Harmonies’ uit 1967 wilde hij een orgel microtonen laten voortbrengen, iets waar het instrument eigenlijk niet toe in staat is. Om dat te bereiken worden registerknoppen continu in- en uitgeschoven. Bovendien pakt hij de gelijkmatige luchtdruk aan. In deze opname koppelde Ligeti de gewichten los die de luchtdruk constant moesten houden, en ging zelf op de blaasbalg liggen. Door zijn positie te veranderen wisselde de toch al lage druk in de pijpen. Zo spookachtig klonk het orgel nog niet eerder.
Phill Niblock – Unmounted / Muted Noun [excerpt, Hampus Lindwall] (Music for Organ, Matière Memoire)
Hampus Lindwall bracht het afgelopen jaar een album met de eerste stukken die Phill Niblock maakte voor orgel. Daarin maakten ze gebruik van de boventonen die verantwoordelijk zijn voor geprononceerde timbres van bepaalde registers. Door opnamen te stapelen en daar een extra live gespeelde laag doorheen te spelen (de methode die Niblock al decennialang hanteert), ontstaan onvoorspelbare klankeffecten, die je ook tegenkomt bij Ellen Arkbro en Catalina Vicens; maar bij Niblock, karakteristiek voor zijn werk, met een ontstellend hoog volume.