China schijnt last te hebben van ‘overgebleven vrouwen’. Over deze omstreden term maakten ontwerpers Alice Wong (1989) en Aryan Javaherian (1991) een video-installatie, waarin angstvallig duidelijk wordt hoe mediavormgeving de werkelijkheid beïnvloedt. ‘Marriage Matters’ is nu te zien in de expositie ‘Family Fictions’ in Extra City in Antwerpen.
‘Waar bemoeit iedereen zich mee?,’ was de eerste reactie van Wong toen ze een paar jaar geleden in China was en er constant aan haar werd gevraagd waarom ze nog niet is getrouwd. Haar reactie veranderde in verbijstering toen ze erachter kwam dat er in China een speciale term bestaat voor ongehuwde vrouwen van boven de 25 jaar.
De ontwerper en verhalenverteller groeide op in Hongkong, maar woont sinds ze haar studie aan de Design Academy Eindhoven afrondde in Nederland. Veel van haar werk wordt beïnvloed door de Chinese cultuur, vanuit een persoonlijk perspectief. Zo deed ze, samen met haar partner Javaherian, een diepgaand onderzoek naar China’s ‘overgebleven vrouwen’. Dit resulteerde in het gelaagde, bevreemdende, maar ook universele videowerk ‘Marriage Matters’.
Mannenoverschot
Voor hun videowerk gebruikten Wong en Javaherian fragmenten uit een populaire Chinese televisieserie, die is vertaald uit het Mandarijn als ‘Will You Marry Me and My Family’ (2010), maar waarvan volgens Wong de letterlijke vertaling meer lijkt op ‘Vrouwen moeten trouwen’. De goed bekeken serie wordt uitgezonden op CCTV (China Central Television) en wordt gefinancierd door de overheid.
Het hoofdpersonage uit de serie is Jiang Dayan, een docent van begin dertig. Ze is een moderne vrouw uit een grote stad, erg gericht op haar carrière en in de videofragmenten laat ze regelmatig blijken dat ze helemaal geen haast heeft om te trouwen. Toch voelt ze een enorme druk van haar familie en samenleving. Dayan is een ‘Sheng Nu’, in het Mandarijn betekent dit ‘overgebleven vrouw’.
Deze term – en bijbehorende politieke lobby – is in 2007 geïntroduceerd door de Chinese overheid, die wil dat vrouwen op jongere leeftijd trouwen en kinderen krijgen. Dit beleid is een reactie op de enorme genderdisbalans die is ontstaan na de in 1979 ingevoerde eenkindpolitiek. ‘China heeft een patriarchale samenleving, waar mannen geprefereerd worden,’ zegt Wong. De geboorte van een jongen werd vaak verkozen boven die van een meisje en voornamelijk op het arme platteland leidde dit tot selectieve abortussen en adopties voor meisjes. Nu kampt China met een mannenoverschot, heeft het last van vergrijzing en verkiezen veel vrouwen een onafhankelijk bestaan. Een ander probleem, vertelt Wong, is dat uit onderzoek is gebleken dat ongetrouwde mannen – in tegenstelling tot getrouwde mannen – zorgen voor hogere misdaadcijfers en meer seksuele agressie, gokverslavingen, rellen en protesten. Dus, mannen moeten trouwen volgens de overheid. En hoe zorg je daarvoor? Juist, door het stigmatiseren van vrouwen.
‘Digitale piraten’, noemen ze zichzelf.
Datingapp
Als reactie op het negatieve beeld dat Chinese media scheppen van ongetrouwde vrouwen, knipten Wong en Javaherian de tientallen afleveringen van de serie ‘Will You Marry Me and My Family’ in stukjes, om deze in een ander, non-lineair verband weer aan elkaar te monteren. Voor een paar euro tikten ze dvd’s van de serie op de kop via Alibaba. De rechten om dit filmmateriaal te gebruiken hebben de twee jonge kunstenaars niet. ‘Digitale piraten’, noemen ze zichzelf. Het maakt hun werk onverkoopbaar en ze zijn zich bewust van de problemen die dit met zich mee kan brengen. Zo word ik op het hart gedrukt de gemailde videofragmenten niet online te verspreiden. Tegelijkertijd zorgt het rechtenprobleem ervoor dat ‘Marriage Matters’ alleen in de ‘juiste’ setting bekeken kan worden; tijdens een expositie.
Het resultaat wordt gepresenteerd in een rij van vijf beeldschermen. Boven elk scherm hangt een foto van een man met daarboven een paar regels tekst. Het is uitgelijnd als een webpagina en vormgegeven als een soort profiel voor een datingapp. Klaar om naar links of rechts geswipet te worden.
In het midden hangt een videoportret van Peng Tan, een bankmanager die drie jaar ouder is dan Dayan. Het valt direct op dat de leeftijdsbeschrijving van de mannen vanuit Dayans perspectief is. De mannen worden beschreven als ouder of jonger dan zij, wat de stigmatisatie benadrukt. In het videofragment is te zien dat Dayan verliefd wordt op Tan, maar het blijkt ook dat liefde alleen niet genoeg is. Het oordeel van de familie is een belangrijke drempel voordat er in het huwelijksbootje wordt getreden. Ze kunnen goedkeuring geven, maar juist ook een liefde afwijzen.
Trouwdiploma
De meest schokkende verhaallijn is misschien wel die van Fang Quang – een vijf jaar oudere zakenman – die een contracthuwelijk voorstelt aan Dayan. Volgens de man een prima oplossing voor beiden, want Dayan is al ‘oud’ en de man heeft ook haast om te trouwen. Hij mist van al zijn certificaten en opleidingen alleen nog een ‘trouwdiploma’, zoals hij het noemt. Zijn werkgever biedt gehuwde mannen namelijk de mogelijkheid tot een positie in Noord-Europa, terwijl het ongetrouwd enkel mogelijk is om een buitenlandpositie in Afrika te krijgen. In dit fragment wordt pijnlijk veel duidelijk. Deze kleine tien minuten durende filmloop laat haarfijn zien hoe geopolitiek, kapitalisme, status en het belang van traditionele waarden binnen de Chinese cultuur met elkaar zijn verweven en tegelijkertijd botsen.
‘Een contracthuwelijk is in China een bekend fenomeen,’ zegt Javaherian. Soms wordt het ondergaan door vrouwen die, net als Dayan, zijn bestempeld als ‘overgebleven vrouw’. Javaherian vertelt dat dit ook in de homogemeenschap regelmatig gebeurt. Er wordt dan een schijnhuwelijk gesloten voor de familie en buitenstaanders, want ondanks de druk om te trouwen, is het homohuwelijk niet geaccepteerd in China.
Mediavormgeving
De verschillende videoportretten kijken weg als een soapserie, met typische huiskamertaferelen en matig acteerwerk. De fragmenten zijn op soepele wijze opnieuw gemonteerd, maar door de verhaallijn te onderbreken en uit zijn verband te rukken, wordt de diepere stigmatiserende laag zichtbaar. Op deze manier blijkt ‘Will You Marry Me and My Family’ helemaal geen onschuldige serie waarin wordt gekeuveld over leuke mannen en bijkomend liefdesverdriet. Het lijkt propaganda, gecamoufleerd in een gezellig jasje. ‘De Chinese overheid weet precies hoe ze de huiskamer binnen kunnen dringen,’ zeggen de kunstenaars hierover.
Ironisch genoeg wordt de geringschattende term ‘Sheng Nu’ gepopulariseerd door de All-China Women’s Federation. Wong vertelt dat er door deze feministische organisatie artikelen zijn verschenen over vragen als ‘Verdienen overgebleven vrouwen een kans?’ en ‘Verdienen overgebleven vrouwen echte liefde?’ Daarnaast zijn er veel datingprogramma’s en televisieshows die vrouwen aansporen om een man te vinden. Opnieuw laat dit zien hoe nauw verbonden politiek, ontspanning en mediavormgeving zijn, met alle gevolgen van dien. Want ‘Will You Marry Me and My Family’ laat wel degelijk een stukje van de werkelijkheid zien. Of is het de werkelijkheid die zich aanpast aan de serie?
‘Marriage Matters’ is tot 8 december 2019 te zien in Extra City in Antwerpen.