De Deense componiste SØS Gunver Ryberg combineert geluidskunst en elektronische muziek in verschillende vormen, van dansvoorstellingen en computergames tot concerten. Hoewel ze al jaren speelt met elektronische muziek, heeft ze haar muziek nog nooit puur ervaren, maar steeds verbonden aan een ander medium. Daar komt nu verandering in.
Haar optredens van afgelopen november tijdens het ‘Flatland’-releasefeestje van Objekt en op het Berlijnse muziekfestival Atonal enkele maanden eerder, zijn niet onopgemerkt voorbij gegaan. ”Atonal is de beste ervaring die ik tot nu toe heb gehad. Het was een geweldige sfeer om in op te treden, de energie van het publiek was erg tastbaar en de unieke akoestiek van de locatie was zo krachtig.” Zowel voor de luisteraar als voor haarzelf is een nieuwe wereld opengegaan.
Muzikaal verandert er echter niets. Al sinds haar eerste composities creëert Ryberg voornamelijk monotone, diepe en van trance afgeleide geluiden. ”Wanneer ik mijn allereerste muziekschetsen opnieuw beluister, hoor ik reeds het geluid en de expressie die ik nu ook heb. Wel ben ik de voorbije jaren beter geworden en zitten mijn klanken nu op een niveau zitten waar ik tevreden mee ben.”
”Toen ik begon met studeren aan het conservatorium, had ik nog geen enkele relatie tot elektronische muziek of geluidskunst. Ik luisterde er vroeger niet naar en ik ontdek nog steeds zoveel muziek die anderen al decennia kennen. Blijkbaar leefde ik ettelijke jaren in een ander universum.”
Stuntvrouw
Haar muzikale invloeden zijn vooral de natuur, de omgeving waarin zij opgroeide en later ook Zuid-Koreaanse sjamanistische muziek. ”Ik groeide op met veel jazz, wereldmuziek en Deense muziek uit de jaren 1970 en 1980. Mijn grootste inspiratie komt uit de natuur en in mijn onderbewustzijn ook uit de filmmuziek van op de televisie. Als kind nam ik veel op cassette op met de interne microfoon van mijn cassettespeler die ik ergens had gevonden. Ik wilde zo graag een microfoon, maar ik kreeg geen. In mijn omgeving was er niemand geïnteresseerd in techniek.”
De in 1979 geboren Ryberg werkte eerst enkele jaren als actrice en stuntvrouw. ”Ik deed echt de meest absurde dingen en had ook ongelooflijke ervaringen. Het waren geweldige jaren maar ik had het gevoel dat ik iets miste.” Dat gemis werd voornamelijk gevoed door haar fascinatie voor mensen die met passie eigen dingen maken. Ryberg wilde niet langer in een bepaalde richting worden geduwd, maar zelf dingen maken. Toevallig hoorde ze over een nieuwe opleiding aan het Syddansk Musikkonservatorium in Denemarken. Bij deze opleiding, een mengvorm van kunstonderwijs, conservatorium en ondernemerschap, lag de focus op het realiseren van eigen projecten. “Er werden maar twee studenten per jaar toegelaten. Aangezien het een nieuwe opleiding was, kon ik mijn projecten meteen realiseren en de opleiding vormgeven in de richting die ik wilde opgaan.” Hoewel ze bij puur toeval een muziekopleiding begon, leek dat echter in de lijn der verwachting te liggen. In alles wat zij doet neemt muziek een prominente rol in. In haar geluidexperimenten verkent ze de relatie tussen geluid en ruimte, en wil ze vooral een welbepaalde sfeer en gevoel creëren die nauw aansluit bij wat ze voelt. Haar werken zijn vaak locatiespecifieke installaties waarin Ryberg zoekt naar en experimenteert met verschillende media en expressievormen zoals bijvoorbeeld video, live sampling, installatieconcerten of andere interdisciplinaire kunsten. Nog meer probeert zij al die vormen te combineren zodat er een hybride aan ideeën en beleving ontstaat.
Spitsbergen
Het begint allemaal wanneer ‘Das Himmelhund’, het eerste stuk van Ryberg, wordt geselecteerd voor de prestigieuze Forådsudstillingen, ook bekend als ‘The Spring Exhibition’. ‘Das Himmelhund’ is haar eerste experiment met muzieksoftware. “Ik was enorm verrast toen deze installatie werd geselecteerd, want er worden jaarlijks meer dan drieduizend stukken ingestuurd.” Na afloop boog Ryberg zich over de technische mogelijkheden van muziek maken. Gedurende een jaar zocht zij uit welke computer ze zou gebruiken, welke interfaces en materiaal zij zou kopen. ”Ik had geen enkel besef van techniek. Ik herinner me dat ik naar de muziekwinkel in Kopenhagen ging en dat ik probeerde te begrijpen waar zij het over hadden en de verwarring die ik had wanneer ik tegenovergestelde adviezen kreeg van iedereen waar ik wat aan vroeg.”
“Toen ik ontdekte hoe ik op de computer kon werken, voelde ik voor het eerst echte passie. Heel anders als wanneer ik een muziekinstrument leerde spelen.” Haar eerste werken, voornamelijk installaties, zijn online niet terug te vinden. “Ik heb vooral gewerkt met vluchtige vormen zoals bijvoorbeeld plaatsgebonden installaties. Het is een groot deel van mijn werk. Je vindt dit niet online omdat het moeilijk te documenteren is, en ik wil ook niet dat de documentatie het werk wordt.” Enkel van de installatie ‘Lost in Mapping’ heeft Ryberg het beeldmateriaal online verzameld. Deze totaalinstallatie bestaat uit beeld- en geluidsmateriaal verzameld tijdens haar verblijf in het Noorse Spitsbergen, een kleine eilandengroep in de Noordelijke Ijszee, zo’n 565 kilometer ten noorden van Noorwegen. De geografische ligging, 74°N – 81°N, werd de ondertitel van ‘Lost in Mapping’. ‘De installatie vertelt over hoe ik het ervoer om een mens te zijn in een extreem landschap. Het werk gaat over de innerlijke en uiterlijke natuur. Ik gebruikte onder andere geluidsopnames van de binnenkant van een ingestorte berg met op de wanden de afdrukken zestig miljoen jaar oude voetstappen van dinosaurussen, maar ook het geluid van de wind in een piramidetent op de toendra, toeters van expeditieschepen, et cetera.”
Sjamanen
“Overal waar ik kom ben ik altijd aan het luisteren, en nu ik een microfoon heb neem ik ook veel op. Ik doe graag projecten waarbij ik ergens mag verblijven en het land via geluiden kan ontdekken. Ik begon dus in 2009 in Spitsbergen, gefascineerd door de extreem ruwe natuur, en mijn laatste reis was in 2012 naar Zuid-Korea om de Koreaanse sjamanistische muziek van nabij te bestuderen.”
Ryberg ontdekte deze muziek tijdens een performance van een Koreaanse kunstenaar. Zij werd aangetrokken door de hoogenergetische klanken van de Koreaanse muziek en vertrok naar Zuid-Korea. Daar maakte zij kennis met een van de laatste echte Sjamaan-families aan de Zuid-Koreaanse oostkust. Zij leerde er over hun instrumenten, de symboliek en hun verbondenheid met de natuur. Het bezoek werd afgesloten met het bijwonen (en opnemen) van een negen uur durend sjamanistisch ritueel. Tijdens dat ritueel besefte zij dat niet enkel de energie van hun muziek verbonden is met de hare, maar ook de polyritmiek, de texturale dichtheid, de hoge intensiteit en klanken. Met deze opnames creëerde Ryberg nadien muziek die ze verwerkte in haar eigen installaties en videogeluidskunst.
Computergames
Aan de basis van haar geluid liggen zowel field recordings als zelfgemaakte geluiden. “Ik maak mijn eigen geluiden. Tegenwoordig werk ik meer met elektronisch gecreëerde geluiden maar ik meng deze toch ook met mijn bewerkte field recordings. Ik werk met verschillende hard- en software. Ik heb nog nauwelijks met samples en loops gewerkt. Wanneer ik toch een sample gebruikte, was het een field recording die ik niet zelf kon opnemen. Voor mij is het erg belangrijk om mijn eigen geluiden te maken. Ik leer nog steeds en heb verschillende methoden voor elke creatie. Dat vertaalt zich ook in mijn live set-up. Ik probeer steeds op nieuwe manieren met machines, objecten en contactmicrofoons te werken.”
“Ik denk niet over geluiden en een geluid creëren zoals dat in de muziekwereld gebeurt. Ik werk met geluidskunst en elektronische muziek op verschillende manieren en probeer ook mijn muziek te laten integreren met installaties of geluidskunst en dansvoorstellingen. Toen ik begon, bewoog ik mij vooral in de kunstwereld. Bjørn Svin (Deense componist en performer van elektronische muziek, ks) was een van mijn leerkrachten aan het conservatorium en inspireerde mij tot de elektronische muziekscene.”
In 2011 gaat Ryberg aan de slag bij de computergameontwikkelaars van Playdead. Daar krijgt ze de kans om samen met Martin Stig Anderson de soundtrack voor ‘INSIDE’ te componeren. “Het werken aan een spel is heel anders. Je werkt in een team, aan een niet-lineaire compositie, er zijn erg veel technische beperkingen en je maakt muziek voor het volledige spel. Gedurende de voorbije drie jaar experimenteerden Martin en ik nauw samen. Ik had volledige vrijheid wanneer ik de verschillende scenes uitwerkte en Martin selecteerde dan wat paste binnen het proces. Dus ja, het is anders, maar esthetisch voelt het voor mij hetzelfde.”
Magneten
CONTORT is niet alleen – sinds februari dit jaar – het platenlabel van de in Berlijn residerende producer Samuel Kerridge en zijn vrouw Hayley, maar het zijn ook de zondagmiddagfeestjes van diezelfde Samuel Kerridge in zijn achtertuin, waarbij de focus ligt op het meer experimentele karakter van elektronische muziek. Op een van deze middagen staat Ryberg geboekt. Het is dan ook geen verrassing wanneer Ryberg vertelt dat er binnenkort een plaat zal verschijnen bij CONTORT. “Ik ben aan verschillende releases bezig. Eentje zal op CONTORT verschijnen. Er zal ook nieuw materiaal verschijnen als SGR^CAV en mijn debuutalbum, later dit jaar. Daar wil ik het juiste label voor vinden.”
Het acroniem SGR^CAV staat voor SØS Gunver Ryberg en Cristian Vogel. In januari 2014 debuteert het duo met de cassette ‘Moved by Magnets’ op Tapeworm. “Ik leerde Cristian in 2013 kennen op een boot in Kopenhagen. Tijdens het elektronisch muziekfestival ‘STRØM’ speelden we allebei op een drijvend podium. Die ontmoeting heeft voor ons beiden veel veranderd. Wij zijn toen beginnen samenwerken als SGR^CAV.”
Op ‘Moved by Magnets’ wordt de luisteraar aangemoedigd de resonanties van een krachtig muzikaal bewustzijn te observeren en verkennen. De muziek toont een nauwlettend gevoel voor ruimtelijke perceptie, toon en aanwezigheid. Over de vier stukken spelen Vogel en Ryberg met de chaotische energie ontstaan door sidderende metaalachtige resonanties, industriële en/of ambientdrones aangevuld met veldopnamen, resulterend in een discordante kakofonie en uitdovend naar sci-fi ambientdrones. Het is de eerste puur muzikale samenwerking voor Ryberg. “Ik had voordien al wel samengewerkt met choreografen, scenografen en regisseurs. Voor mij was dit enorm stimulerend en biedt me nieuwe perspectieven op verschillende niveaus. Ik geniet van de verschillen tussen alleen werken en in een samenwerking. Ik denk niet dat ik mijn muziek in samenwerkingen anders benader, maar natuurlijk beïnvloed je elkaar wanneer je samenwerkt.”