De Nederlandse uitgeverij Schokland brengt onder het label Kritische Klassieken vergeten, of (destijds) verboden, verbrande danwel verguisde (maatschappijkritische) boeken uit die volgens haar nog steeds actueel zijn. Enkele voorbeelden: Elio Vittorini’s ‘Mens of niet’ (1945), Peter Kropotkins ‘Memoires van een revolutionair’ (1899) en recentelijk Max Frisch’ ‘Andorra’ (1961).
De Zwitser Max Frisch was architect van opleiding, maar tien jaar na de Tweede Wereldoorlog besloot hij schrijver te worden. Frisch schreef Andorra als toneelstuk. Zoals een toneelstuk betaamt, is het speelveld overzichtelijk: een klein dorpje in Andorra een verwijzing naar een kleine, overzichtelijke en naïeve gemeenschap.
Ook de spelers zijn in overzichtelijke categorieën verdeeld, als ware prototypen: zij die spreken (onder meer hoofdpersoon Andri, Barblin, de leraar, de moeder, de meubelmaker, de iemand) en personen die zwijgen: een idioot, de soldaten in zwart uniform, de jodeninspecteur, het Andorrraanse volk.
Het verhaal is niet de brille van dit boek; dat is namelijk Frisch (soms licht ironische) verteltoon – en de mooie vertaling van Adriaan Morriën. De kracht zit verder in de eenvoud van de vertelling (eerder een parabel), die verdomde herkenbaar is.
Aan hoofdpersoon Andri is altijd verteld dat hij als gevluchte Jood uit het land der Zwarten is opgevangen door de leraar en zijn vrouw in het land der Witten. Als de dreiging van een inval door de Zwarten op handen is, weet een ieder dat de Joden het er slecht van af zullen brengen. De leraar onthult nu dat Andri geen Jood is, maar een buitenechtelijk kind van hem en een vrouw uit het land der Zwarten. Andri heeft zich echter zo vereenzelvigd met zijn rol dat ook hij niet meer kan of wil geloven dat hij niet Joods is. Dit ongeloof wordt hem noodlottig, mede omdat niemand echt voor hem vecht. Achteraf heeft iedereen in Andorra een verklaring om zijn passieve houding te rechtvaardigen.
De dieperliggende reden is het zondebokdenken en vooroordelen in een cultuur van wegkijken, die altijd comfortabeler is dan protesteren. De link naar het heden is niet enkel dat we parallellen zien met asielzoekers, of bepaalde bevolkingsgroepen (met zwart haar), maar als je echt eerlijk bent ook bij jezelf. Of ben jij vrij van vooroordelen?