Ter gelegenheid van het vijfenveertigjarige bestaan van de Instant Composers Pool (ICP) brengt Challenge Records alle albums uit in een box. Met 52 cds, twee dvds en een fotoboek is het fraai vormgegeven overzicht een ware goudmijn.
In 1967 werd de ICP opgericht door Han Bennink, Misha Mengelberg en Willem Breuker. Het eerste wapenfeit is de samenwerking tussen Bennink en Breuker voor de plaat ICP001 New Acoustic Swing Duo. Een plaat vol chaos en rumoer die klinkt alsof de muzikanten voornamelijk bezig zijn zich te bevrijden van alle mogelijke muzikale regels. Je hoort Bennink slaan op alles wat er voor handen is, terwijl Breuker als een krankzinnige over het lawaai heen blaast. Singing The Impalpable Blues is dan ook een veelzeggende titel van een van de stukken. Hoewel het een vrij heftig album is, wijst het vooruit naar de latere ICP: de kenmerkende tegendraadsheid, de instrumentbeheersing, de muzikale ideen, en een dosis humor.
Papegaai
Niet alleen toont deze uitgave de geschiedenis van een zeer eigengereid ensemble, maar het legt ook een essentieel onderdeel van de jazzgeschiedenis vanaf het einde van jaren 1960 vast. Na de beginperiode voegen zich gaandeweg namelijk meer en meer muzikanten bij de ICP. Daarvan is ICP006 Groupcomposing een vanzelfsprekend voorbeeld. Naast Mengelberg en Bennink spelen broer Peter Bennink, Evan Parker, Paul Rutherford, Derek Bailey en Peter Brtzmann mee. Niet de minste namen en dat is te horen.
Daar blijft het echter niet bij. Op n van de cds, ICP015 Epistrophy, staan opnames van voor de oprichting van de ICP. Mengelberg en Bennink, bijgestaan door bassist Jacques Schols, hebben in 1964 met Eric Dolphy gespeeld tijdens zijn concerten in Nederland. ICP015 is een dag eerder opgenomen dan Dolphy’s Last Date. Dat album is opgenomen op 2 juni 1964, vlak voor zijn dood op 29 juni 1964. Hoewel de geluidskwaliteit van deze cd vrij slecht is, staat er een waanzinnige versie van Epistrophy op, met als korte toevoeging een improvisatie van Mengelberg op piano met zijn papegaai Eeko.
Swing
Dit soort platen zijn de juweeltjes uit de box. Van veel van de vroege platen zijn er immers maar enkele gedrukt. De muziek was weinig populair, werd voor het cd-tijdperk op vinyl uitgegeven en alle hoezen ontwierp Han Bennink zelf. Daarnaast knutselde hij ze ook zelf in elkaar. Met dit verzameld werk komt er dus een schat aan muziek beschikbaar die lange tijd maar voor een enkeling beschikbaar was.
In de loop van de jaren 1980 gaat Mengelberg zich richten op twee oude pianohelden: Herbie Nichols en Thelonious Monk. Hij begint arrangementen te schrijven voor de ICP, rond deze tijd uitgebreid met onder andere Sean Bergin, Steve Lacy, George Lewis en Ernst Reijsiger. Ook Michael Moore, Ab Baars en Wolter Wierbos treden toe en spelen tot op de dag van vandaag mee. ICP025 Extension Red, White & Blue is volledig gewijd aan Nichols en op ICP026 staat zowel een Nichols- als een Monk-programma. Waar het op de eerste platen soms zoeken is naar orde in de chaos, overheerst hier de swing. Bennink heeft zijn homemade junk aan de kant gezet en toont zich een swingdrummer zonder weerga. Tijdens de solos overheerst de ruige improvisatie van een kleine vijftien jaar eerder. Het is echter strakker en subtieler; het orkest is hoorbaar gegroeid.
Virus
Later, wanneer ook Ernst Glerum, Mary Oliver, Thomas Heberer, Tobias Delius en Tristan Honsinger de ICP compleet maken, is de muziek meer welluidend geworden en overheerst het spelelement in de improvisatie. Het gaat niet alleen meer om het buiten de gebaande paden treden door instant te componeren en in een veld van mogelijkheden terecht te komen. Het is nu veel meer een loslopen op de gebaande paden geworden, een soort doolhof van opties waar de muzikanten hun weg n elkaar in moeten vinden.
Een goed uitgekristalliseerde improvisatietechniek die ook hoorbaar is voor de luisteraar, is het virus. Terwijl een stuk wordt uitgevoerd, kan een van de muzikanten er voor kiezen een fragment van een ander stuk te spelen. Als dit wordt opgepakt door de anderen, verspreidt het virus zich door het ensemble totdat het originele stuk volledig is verdwenen. Daardoor worden twee stukken tegen elkaar in gespeeld, waardoor er wringende, maar zeer muzikale passages ontstaan.
Onuitputtelijk
Zoals duidelijk mag zijn, is de ICP-box, nummer ICP 1275-1, een onuitputtelijke bron van muziek. Hierboven is misschien een zesde beschreven van wat er in de collectie zit. Er valt nog veel meer over te vertellen: in de doos zitten tevens soloprojecten van de losse muzikanten, duos van Mengelberg en Bennink en de waanzinnige platen Bospaadje Konijnehol I (en Bospaadje Konijnehol II, beide vormgegeven met een echte konijnenkeutel), Tetterettet en Lunchconcert For Three Barrelorgans van Willem Breuker. Ook de partituur van de befaamde compositie Met Welbeleefde Groet Van De Kameel van Misha Mengelberg is bijgesloten. Alsof dat nog niet genoeg is, heeft drummer Han Bennink elke genummerde doos in handen gehad en daarop getekend. Met de ICP-Box kun je jaren vooruit n haal je een aantal van de grootste namen uit de jazz van de afgelopen vijfenveertig jaar in huis.