Brussel, de vierdubbele hoofdstad van Europa, België, Vlaanderen én de Franse Gemeenschap blijft voor velen een onbekende en onbeminde stad. Toch kent de stad een stille opleving van culturele initiatieven, kunstzinnige projecten en samenwerkingsverbanden. Deze keer een Veld_ver_slagen XL.
Brussel is bovenal het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met negentien deelgemeenten met elk een eigen burgemeester en beleid, Franstalig of Nederlandstalig. Er is weliswaar een geografisch centrum, maar daarbuiten lijkt elke deelgemeente een dorp op zich, met een eigen centrum en karakter. Het is een stad die verscheurd is tussen verschillende taal- en etnische gemeenschappen.
Het typische Britse vooroordeel dat Brussel boring is, getuigt van een gebrek aan inzicht. Heel wat andere negatieve stereotypen kloppen echter wel: de stad is vuil, chaotisch, heeft een gebrek aan visie, identiteit en homogeniteit. De legendarische architecturale chaos en everything goes-mentaliteit is lelijk maar zorgt tegelijk voor een prettige gekte. Alhoewel je Brussel niet echt vooruitstrevend en trendsettend kunt noemen, de inwoners van de stad doen evenwel eigenzinnig hun zin. Er heerst geen opzichtige anarchie, maar een vorm van achterbakse rebellie. Het huidige gebrek aan identiteit of chauvinisme werkt bevrijdend en de zogenaamde zwaktes zijn de stille kracht van de stad en deelgemeentes geworden. Een Brusseleir noemt zichzelf dan ook niet voor niets een zinneke, wat zoveel betekent als bastaard, een titel waar men trots op is.
Brussel is een patchwork van volkeren en culturen. Binnen een gemeente zoals het deftige Elsene vind je naast het sjieke Europese deel ook de bekende rafelige Congolese wijk Matong. Anderlecht is de verzamelplek voor Noord-Afrikanen en Oost-Europeanen, terwijl de Turken vooral in Schaarbeek wonen. Authentieke Brusselse inwoners zijn er steeds minder, zoals in de Marollen, de oude wijk van armzalige Brusseleirs waar tegenwoordig vooral immigranten wonen die de lage sociale positie van hun blanke voorgangers hebben overgenomen. Hetzelfde scenario zien we ook terug in Molenbeek. In Brussel is elke gemeenschap of taal een minoriteit, iets dat sommige Franstalige inwoners nog niet helemaal lijken te beseffen.
Cultuurpolitiek
Sinds het Europees parlement en multinationals in Brussel zijn neergestreken, zijn de huis- en huurprijzen flink gestegen, met als gevolg dat de oude Brusselaars steeds meer uit het centrum zijn vertrokken, evenals de kunstenaars die vooral net buiten het centrum zitten. Minder charmant is de ondertussen in architecturale kringen bekende term brusselisatie, een synoniem voor de rampzalige urbanisatiepolitiek en disrespect voor cultureel erfgoed in de vorige eeuw. Sla het donkergestemde boek ‘Arm Brussel’ van Geert van Istendael er maar op na. Bekend zijn de verhalen van prachtige art nouveau gebouwen die schaamteloos tegen de grond gingen voor n of ander nieuwbouwproject. Het is om die Brusselse auto-mutilatie tegen te gaan dat het alternatieve filmhuiscollectief Cinema Nova in de zomermaanden het filmfestival PleinOpenAir organiseert. Daarbij worden films op ongebruikelijke of met afbraak bedreigde plaatsen vertoond die toepasselijk worden ingezet als achtergrond voor een programmering die hierop inspeelt.
Het cultuuraanbod van zowel de Nederlandstalige en Franstalige gemeenschap wordt niet altijd even goed gecommuniceerd. In heel de stad kennen bloeiende initiatieven – door Belgische lethargie?- soms geen vervolg. Dat gebrek aan communicatie lijkt eerder een voordeel te zijn voor de ondernemende creatieveling, want er blijven nieuwe initiatieven bijkomen. Net zo goed zijn veel initiatieven van tijdelijke duur. Men moet continu zelf de culturele routes heruitvinden, wat de tocht door de stadsjungle er alleen maar spannender op maakt. Het vinden van alle plekken berust vooral op een mengeling van toeval en mond-tot-mond reclame.
Elke muziekstijl of kunstdiscipline telt vele kleine scenes verspreid over de stad. Het is maar net welke taal je spreekt, in welke wijk je woont, wie je vrienden zijn en hoe ver de promotie van een cultuurplek reikt. Het rijke cultuuraanbod valt ook deels te verklaren doordat er voor elk Franstalig initiatief een Nederlandstalig equivalent is, zoals respectievelijk Botanique versus Ancienne Belgique, de beide alternatieve poptempels van Brussel. In plaats van dit als problematisch te zien, kan iemand die beide talen machtig is dus zowel genieten van een toneelstuk bij Thatre Nationale als het Nederlandstalige KVS. Ondanks het feit dat de Vlaming in Brussel zich graag wendt in zelfbeklag en een slachtofferrol, heeft die het er toch zo slecht niet.
Cultuur is in Brussel een sterk politiek geldingsinstrument en Vlaamse subsidieverstrekkers zoals de Vlaamse Overheid de Vlaamse Gemeenschapscommissie van het Hoofdstedelijk Gewest pompen dan ook heel wat geld in culturele instellingen met een al dan niet-Vlaamse signatuur. Cultuur in Brussel wordt betaald door meerdere subsidieverstrekkers tegelijk en in de praktijk is het vaak een bonte mix van Vlaamse, Franstalige, de communautaire n Brusselse commissies die naar eigen inzien bijdragen aan een bepaald cultureel centrum, project of initiatief. Er zijn culturele centra in deelgemeentes die zich zowel richten op activiteiten voor de sociale gemeenschap binnen een wijk als ook het programmeren van cultuur. De laatste jaren zien we zelfs meer samenwerkingen ontstaan tussen Nederlandstalige en Franstalige cultuurspelers.
Bru-plaatsen
In de vorige eeuw nog bijna ondenkbaar, geleidelijk aan krijgen kunstenaars en georganiseerde creatievellingen steeds meer kansen gebruik te maken van de leegstand rondom het centrum. De belangrijke spelers in dit verhaal zijn de vzws Art2Work, Citymined, Constant en Kunstenwerkplaats. Art2Work is opgericht in 2009 en spitst zich op het zoeken en aanbieden van creatieve ruimtes voor de culturele sector en werkplekken voor socio-culturele organisaties. Zo hebben ze het pand van de oude Belle Vue brouwerij grotendeels in beheer, waaronder ook een deel voor culturele programmering. Citymined ziet zichzelf als een ontwikkelingsorganisatie voor de herwaardering van publieke ruimte via tijdelijke projecten. Hieruit zijn al een aantal initiatieven naar voren gekomen die nu een eigen leven leiden, zoals het Micronomics project en een jaarlijks Micronomics-festival. De organisatie Kunstenwerkplaats werkt als een soort verdeler en verzamelaar van tijdelijke werkplekken voor kunstvormen in Vlaanderen, met name gericht op leegstaande plekken in het Brusselse. Constant is hieraan gekoppeld en fungeert als een kunst en mediaplatform voor verschillende projecten.
Het is wellicht door een mix van tegendraadse aberraties dat heel wat kunstenaars Brussel de ideale uitvalsbasis vinden. Het aantal buitenlandse kunstenaars dat zich de laatste jaren in Brussel heeft gevestigd stijgt indrukwekkend, met bekende namen zoals Kendell Geers, Peter Downsbrough of Pierre Bismuth. Ook internationale topgaleries zoals de New Yorkse Gladstone Gallery of de Parijse Galerie Almine Rech hebben hier onlangs hun anker uitgezet. In het Duitse kunstblad Monopol werd Brussel onlangs het nieuwe Berlijn genoemd, maar dat lijkt ons inziens toch van des Guten zu viel.
Een gemeente die al geruime tijd als cool vermeld staat is Sint-Gillis en het in haar kielzog het opkomende Vorst. Het kruimelige Sint-Gillis staat bekend als een kunstenaarsgemeente met een gezapig karakter. Sint-Gillis heeft nog een zeker bohmien karakter en is naar Brusselse maatstaven relatief underground. Zo vind je er Les Ateliers Claus, een cultuurplek met ateliers, dat in 2006 is opgericht en sinds vorig jaar een zeer sterke programmering heeft opgebouwd. Met een doe-het-zelf interieur en artisanale bio bar is het een van de specialere plekken in Brussel geworden waar men terecht kan voor geluidskunst, en experimentele muziekvormen. De Pianofabriek is een kunstenwerkplaats en culturencentrum in -jawel- een oude pianofabriek waar cultuur wordt geprogrammeerd voor de gemeenschap van Sint Gillis, zoals het Cinedomo filmfestival, het ‘Working Title’-festival, concerten en lezingen.
In het aanpalende Vorst staat het kunstencentrum Wiels, dat kan uitpakken met een boeiende en gevarieerde programmering. Het is dan ook extra pijnlijk dat deze instelling momenteel met sluiten bedreigd wordt. De buurman van Wiels is Brass, het culturele centrum van Vorst gevestigd in een gerenoveerde brouwerij. Wat verderop ligt Bains: Connectives, een oud zwembad veranderd in kunst en theaterplek. Ook de internationaal bekende dansschool Rosas van Anne Teresa De Keersmaeker ligt in die buurt. Typisch voor Brussel is dat, in om het even welke normale stad, zon artistieke pool onmiddellijk gehyped zou worden als the place to be. Het Wiels-effect lijkt, vooralsnog, een beperkte invloed te hebben op de vastgoedprijzen.
Kanaalzone
Aan de noordwestelijke kant van het centrum ligt de kanaalzone. Dit gebied staat in Brussel bekend als een gruizig industrieel gebied met veel leegstaande panden, dus d perfecte plek voor culturele initiatieven en de heropleving van de Kanaalzone is een feit. In Sint-Jans-Molenbeek is de Vaartkapoen als cultureel gemeenschapscentrum al langere tijd een speler in het alternatieve veld. Overdag een gemeenschapscentrum voor buurtbewoners, ’s avonds een concertplek. Onder de conceptnaam Vk* Concerts organiseren ze concerten op meerdere culturele plekken in Molenbeek en het centrum, waaronder het Maison du Musiques, de Beursschouwburg en de Bibouel boot. Ook in het mooie stenen caf van de Belle Vue Brouwerij aan de Henegouwenkaai worden allerlei concerten georganiseerd door VK* en andere organisaties.
Doorgestoken naar de Koolmijnenkaai komen we de pas geopende Q-02 tegen, die na vele verhuizingen eindelijk een groot pand voor langere tijd heeft gevonden. Het is een intieme plek voor geluidskunst en residenties in een groot atelierpand. Er zijn plannen voor meer programmering, dus houd deze plek in de gaten. Verderop in de Havenlaan ligt de opnieuw geopende hangar van Magasin 4, d plek voor een sterk aanbod van noise, drones, punk, roots en meer.
Aan de overkant op de Akenkaai ligt La Compilothque, een knusse muzikale vrijplaats gelegen in een oud havencaf dat verkregen is uit leegstand. Hier kan men uiteenlopende avonden van folk, experiment of dansmuziek beleven, maar helaas ontbreekt het aan eenduidige promotie en kun je enkel op de hoogte blijven als je er ter plekke op de mailinglijst laat zetten. Typisch Brussels.
Wat noordelijker in de Molenbeeksestraat in de deelgemeente Laken zijn de ateliers van RTT waar speciale concerten worden georganiseerd, enkel met onregelmatige frequentie. Binnen de muren van Tour en Taxi’s zijn er altijd terugkerende events, waarvan festivals zoals Couleur Cafe en het Brussels International Fantastic Film Festival (BIFFF) de bekendsten zijn. La Fabricca is de nieuwe brasserie/club binnen deze muren, waar keukenkunst en muzikale nachten hand in hand gaan.
Vijfhoek
Binnen de vijfhoek – zoals het centrum wordt genoemd – zitten de gevestigde culturele plekken van de stad, zoals de al genoemde poptempels Botanique en Ancienne Belgique. Het onmisbare Bozar, het paleis voor de schone kunsten aan de Kunstberg, richt zich op exposities maar biedt daarnaast een zeer breed scala van activeiten aan met visuele kunst, architectuur, literatuur, cinema, theater en muziek. Een aantal weekends per jaar is de Bozar ook de binnenplek voor muziekfestivals (zoals Balkan Trafik en BEMF) en bepaalde tentoonstellingen gaan wel eens samen met experimentele muziek.
Trouwe Gonzo (circus)-lezers kennen ongetwijfeld het kunst- en mediacentrum Argos, dat voornamelijk tentoonstellingen brengt inzake bewegend beeld. Activiteiten van experimentele kwaliteit zijn te vinden in de Mediaruimte, het experimentele platform van Lab[au] en het iMAL (Interactive Media Art Laboratory). Matuvu is een plek van het Josworld designer collectief die expos met kleine concertjes combineert. Meer hedendaagse kunst en soms muziek in de A.L.I.C.E. galerie en conceptstore in de Dansaertstraat. De Beurschouwburg richt zich meer op audiovisuele kunst, theater en dans, maar de komende maanden komt er meer ruimte vrij voor avonden met electro-akoestische muziek. Een aantal avonden per week kan men er bijvoorbeeld ook gratis kunstfilms bekijken.
Cinema Nova nabij het centraal station blijft d plek om nieuwe filmkunst te zien en festivals zoals OffScreen, met dank aan de tientallen vrijwilligers die zich inzetten voor deze creatieve biotoop van een bioscoop. Ook mag de Cinematek niet worden vergeten, een van de grootste filmarchieven van de wereld en waar elke dag talloze films vertoond worden voor minder dan de prijs van een gehuurde dvd. Aan de zuidelijke centrumwijk de Marollen ligt de Recyclart aan het Kapellekerk station. Het is een locatie die zowel de sociaal-culturele identiteit van de wijk moet vertegenwoordigen als het presenteren van nieuwe audiovisuele kunst en muziek.
Verspreiding
Andere interessante plekken die opgenoemd mogen worden, liggen verspreid over meerdere deelgemeentes. In Schaarbeek is er 123 Rue Royale in de Koningsstraat en een kraakplek waar in het weekend goedkope avondjes worden georganiseerd.
Aan het Flageyplein in Elsene ligt het gerestaureerde radio- en televisiegebouw Flagey waar muziek wordt geprogrammeerd, van improvisatie tot aan nieuwe compositie en ook arthouse films vertoond worden. In het naastgelegen Etterbeek is er Atelier210, een Franstalige plek met een brede programmering van jazz tot songwriters. In dezelfde buurt is ook Espace Senghor, het culturele centrum van Etterbeek, een plek voor klassiek, jazz en wereldmuziek. Terug richting het centrum is er het mooie Muziekpublique theater in de Naamse Poortgalerij die voornamelijk wereldmuziek programmeert.
Over heel Brussel zijn er gratis muziekcaf’s die ook veel aan programmering doen. Alles opnoemen zou een duivels karwei zijn, dus pakken we er een paar uit waar de programmering het meest eclectisch is. Zo is er de kunstzinnige boekhandel Piola Libri waar avondconcertjes worden gegeven en sporadisch zelfs een italo disco fuif. Het RITS caf is de hangplek van de kunststudenten en er worden gratis concertjes en films vertoond. In Caf Central, de Bonnefooi, Java en de Walvis zijn er uiteenlopende eclectische dj’s met af en toe ook jamsessies van experimenteel tot minder.
De vele festivals die jaarlijks in Brussel worden gehouden, worden nergens in de Benelux evenaard. We pikken er een paar die nog niet genoemd zijn: Domino festival, Les Nuits Botanique, Nuit Blanche, Cimatics, Klara Festival, KunstenfestivalDesArts en gratis zomerfestivals zoals Feerieen en Boterhammen in het Park.
++++++++++++++++++++++++++++++++
KADER
De Gonzoist als toerist
Eten en drinken
Het aanbod in Brussel is overweldigend. Enkele locaties kunnen we van harte aanbevelen. Intermezzo (Prinsenstraat 16) is een kleine authentieke Italiaanse eettent in de letterlijke lommerte van de Muntschouwburg Opera waar je terecht kunt voor de beste pasta en huiswijn, koffie en grappa van Brussel. Op de Sint-Katelijnestraat 45 vinden we Vishandel Noordzee waar je staand een visje kunt kraken of een soepje slurpen, rondom de grote openlucht-toog. Vooral te genieten in de rustigere momenten in de ochtend of late namiddag. Au Th de Pekin serveert mogelijkerwijs de beste dim sum van het centrum, en is heel betaalbaar bovendien (Zwarte-Lieve-Vrouwstraat 16-24). Ajiyoshi (Baksteenkaai 32) heeft een hilarisch norse en onvriendelijke sushi-chef in een open keuken. Maar de sushi zelf en de vele warme specialiteiten zijn ook s’ avonds zeer betaalbaar, wat voor goede Japanners in Brussel eerder uitzonderlijk is. Kika (Anspachlaan 177), met een wallpaper-tacky retro-seventies interieur, leuke soepele tafel-opstelling serveert ruim bemeten gerechten. Vlakbij Bar Fontainas (Kolenmarkt 91), een van de leukste aperitiefterrassen in het centrum. Verder nog de bar-met-klasse-en-geschiedenis Archiduc, Dansaertstraat 6, waar het haast beter cocktails dan bier drinken is. Recyclart is een toffe lunchplek overdag, en leuke bar ’s avonds. Kroegen met eclectische dj’s zijn Walvis, Bonnefooi of Cafe Central.
Avondprogramma
Op de website gratisinBrussel staat bij elke dag alles over gratis vermaak in de avonduren. Fuse blijft het techno-instituut van Brussel en Belgi. De Mirano club in Sint-Joost-ten-Node is een authentieke zaak met een draaiende dansvloer. Voor de ware connaisseurs en hippe vogels is tegenwoordig de Libertine Supersports in de K_nal aan het kanaal de avond om te zien en gezien te worden. De Zukunft avonden in Molenbeek zijn ook een goedbewaard geheim.
Voor de nieuwere wereldse en urban beat nachtsferen komen we snel uit bij organisaties/collectieven zoals Onda Sonora Soundsystem, Freaks & Geeks, Umbrelladelika, Lowup, Gelatina, Tupolev Sound Crash, Buzz on Your Lips en Rebel Up! Soundclash. Een dj die zeker het vermelden waard is en zich al even eclectisch als encyclopedisch door menige Brusselse scenes beweegt, is de Brusselse DJ Lowdjo.
Shoppen
De muziekliefhebber kan in Brussel terecht op onder meer op Groot Eiland nabij het Sint Goriksplein: Doctor Vinyl is ht trefpunt van deejays uit de stad met brede smaak. Veals & Geeks, in de Lievevrouwbroerstraat, is een zaakje waar de specialere muziek en kunstboeken te vinden zijn. Daarnaast natuurlijk bij United Musik (electronica, funk en tweedehands) aan het Fontainasplein, Music Man (nieuwe dansmuziek) aan de Plattesteen met als buurman Lost in Music (oudere tot moderne dansmuziek) van de encyclopedische eigenaar Brekbit die een begrip is bij Brusselse muziekkenners.
De Arlequin (tweedehans en nieuw) om de hoek bij Manneken Pis mag zeker niet vergeten worden. Er is ook een tweede winkel in Sint-Gillis. De meest bijzondere winkel voor geluidfreaks is Lab’Audio in Vorst, waar vintage geluidsdragers of makers gevonden of gerepareerd kunnen worden.