Parallelle programmering die een volgestouwde line-up verbergt. Het gevoel niets te willen missen en toch alles te missen. Het is eigen aan een festival als TodaysArt, dit jaar met als thema ‘Unauthorized permission’ (met pers en publiek als ‘authorized observers’).
Helemaal ‘unauthorized’ gaat het er echter niet aan toe in het voormalige gebouw van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat tijdelijk leegstaat in verband met een toekomstige verbouwing en daarom nu in gebruik is als ‘kunsttoren’. Vijftien van de twintig verdiepingen zijn ‘bezet’ door kunstenaars. Echter, je raakt niet zomaar in het gebouw, waar alles je nog doet denken aan pasjes, regeltjes, beveiliging en hyperformele bodes. Nadat de suppoost je bandje heeft gecontroleerd, sta je meteen oog in oog met een paar schattige nepcavia’s. Zo onschuldig als ze lijken zijn ze echter niet. Ze lokken je namelijk uit tot het meedoen aan het Chattr-experiment, dat de grenzen van dataregistratie opzoekt. ‘We’ hebben er geen problemen mee dat onze online kletspraat, in ruil voor een gratis dienst, wordt geregistreerd door een willekeurig bedrijf als Facebook en Twitter, maar we zijn een stuk bedachtzamer als blijkt dat onze offline conversaties worden opgenomen en gemonitord. Of zijn we opeens minder kritisch wanneer we zo’n schattige cavia kunnen winnen bij deelname aan dit experimentele kunstproject?
Steriel
De toon is gezet, er is geen ontsnappen meer aan. In de lift kunnen we kiezen uit twintig etages; telkens dezelfde plattegrond, telkens dezelfde lege, trieste kantoorhokjes. “At first it looked too big and empty, but they turned it into a concept”, vertelt een van de suppoosten. Hoewel het voor de hand zou liggen, is die 124.00 m² leegstand in hartje Den Haag niet het uitgangspunt geweest voor het kunstprogramma. Wel een deel van het binnenlands programma, informatiebeheer en de daaromheen steeds prangender vraagstukken, zou het immense aanbod moeten binden.
De suppoost raadt ons ten stelligste aan om eerst naar de dertiende verdieping te gaan, daarna naar de negentiende, om vervolgens met de trap af te dalen langs de over elke verdieping verspreide kunstwerken. Braaf volgen we dit advies op, in een stroom van medefestivalgangers, die trouwens verrassend gevarieerd is. Ping! Zodra we uit de lift stappen, bevinden we ons in een afgebakende, haast claustrofobische witte ruimte, als een steriele kantoorruimte uit een J.G. Ballard-boek of een David Cronenberg-film. Het is ‘Citadels: Lightscape’ van de jonge Nederlandse mediakunstenaar Matthijs Munnik, een werk dat eerder al te zien was op Kontraste 2012 in het Oostenrijke Krems en Sonic Acts 2013. Ook in dit gangetje laat hij een psychedelisch lichtspel op je netvlies verschijnen door te spelen met verschillende kleuren en verschillende intensiteiten en frequenties van het licht. Jammer genoeg nemen vele bezoekers – vijftien verdiepingen kunst: hoe krijg je dat verwerkt in een paar uurtjes? – niet de tijd om dit kunstwerk te laten inwerken op de geest.
Aanraken
De inkt van het programma van TodaysArt 2013 is nog niet opgedroogd als Dick Raaijmakers begin september overlijdt. Laat het festival net dit jaar een eerbetoon aan de Nederlandse pionier van de elektronische muziek hebben gepland. TodaysArt droeg in de afgelopen jaren immers bij aan de restauratie van Raaijmakers’ ‘Ideofoon I’. Op de lege zeventiende verdieping van de kantoortoren waar het Ministerie van Binnenlandse Zaken voorheen huisde, stelde Kees Tazelaar (zie het interview in de meest recente editie van Gonzo (circus)) acht speakers op die in een voortdurende loop Raaijmakers ‘De Lange Mars’ uit 1971 laten horen. In een van de hoekkamers – met zicht op Den Haag dat oogt als een metropool bij valavond – plakken de adressen waar Raaijmakers in Den Haag verbleef, op het raam.
Aan het begin is het spannend, dat rondzwerven door de vele, vrijwel in het donker gehulde verdiepingen waarvan er telkens maar een paar kamertjes in gebruik zijn. In een met zwart plastic afschermde hoek van de zestiende verdieping hebben Joris Strijbos en Daan Johan hun nieuwe kinetische installatie opgesteld: vijftien roterende armen bekleedt met LED-lichtjes voeren een mooi gesynchroniseerde choreografie op waarbij afterimages voor je ogen blijven dansen. Op de vierde verdieping stuit je dan weer op ‘The Mutual Wave Machine’ van het Marina Abramovic Institute, een audiovisuele neurofeedbackcapsule waarin je elkaars hersenactiviteit schijnt te kunnen delen. Die verschuiving van pure lichamelijkheid naar technische hoogstandjes is een benadering die wij nog niet eerder zijn tegengekomen bij Abramovic. Gezien de vele wachtenden en het overvolle programma moeten we dit experiment helaas ons aan voorbij laten gaan.
Op dezelfde verdieping vinden we ‘Approximation’, een werk waarvoor Ludmila Rodrigues ons vraagt tegenover elkaar te gaan zitten voor een ‘haptic experience’. Een kleine installatie biedt plaats aan onze vingers, die we in een netachtige, elastische constructie moeten hangen waardoor onze beider handen met elkaar zijn verbonden. Met dichte ogen zijn we nu overgeleverd aan elkaars tast, het is aanraken en aangeraakt worden.
Labyrint
Zo zijn er nog veel meer werken die deelname van het publiek vragen. Op de elfde verdieping kun je ‘Kulunka’ van Yolanda Uriz Elizalde ondergaan. Ook al te zien op Sonic Acts 2013 is het een van de weinige recente kunstwerken die het predicaat ‘immersie’ verdient. De bezoeker mag plaatsnemen op een bed, langzaam begint dit te trillen en weerklinken er grommelende geluiden op de achtergrond terwijl rondom beelden worden geprojecteerd. Op geen enkel moment heb je het gevoel dat beeld, gevoel en geluid los van elkaar staan.
Op etage 9 is ‘Labyrinth Psychotica’ van Jennifer Kanary Nikolov(a) te ondergaan. Over dit experiment was al veel te doen in de media: het zou dezelfde effecten oproepen als een lsd-trip. De potentiële ‘deelnemer/toeschouwer’ krijgt alvorens in het psychotisch labyrint te mogen binnentreden een map met waarschuwingen en instructies toegestopt, de ‘begeleider’ spreekt van een beklemmende ervaring. Doen we het of doen we het niet? We doen het. Op de tast zoeken we onze weg door het labyrint op zoek naar het ultieme witte licht dat lonkt en ons een ervaring rijker zal maken. Op onze tocht naar de beloofde diepe spirituele ervaring horen we bliepjes en gemurmel, zien we af en toe een lichtflits (en een spookbeeld) en uiteindelijk vinden we het licht. Hoewel was dat het licht? Het viel ons een beetje tegen, zeker gezien we al vreselijk geïrriteerd waren door de ondoordringbaarheid van het labyrint, waarbij we de hele tijd verstrikt raakten in de lagen doeken die te dicht bij elkaar hingen. Echt relaxed werd het daardoor niet. We vernamen dat dit kunstwerk nog in ontwikkeling is; een iets minder claustrofobisch opzet zou de ervaring zeker sterker kunnen maken. Geef ons intussen maar ‘the real thing‘.
Temporary Autonomous Zone
Na een tijdje begint het te vervelen, dat ronddwalen, om hoekjes kijken en weer verder strompelen. We worden namelijk lang niet elke keer beloond voor onze inspanningen. We krijgen de indruk dat de organisatie niet al te kieskeurig is geweest bij de selectie van werken, maar alles heeft ingelijfd dat enigszins aan het ruime thema ‘data’ raakt. Hoewel een sympathiek gebaar, kan Aylin Groenewouds Intimate App, die de consumenten inzicht geeft in het ‘verhaal achter een kledingstuk’ en mogelijkheden biedt voor interactie met de maker aan de andere kant van de wereld, niet beklijven in deze storm aan datageweld. Ook de keuze voor de Mona Lisa 2.0 van Stefan van Rijn vinden wij niet erg spannend. Deze website is een soort Powerpoint-presentatie die de vele reproducties van de Mona Lisa in kaart brengt, en bevat volgens de kunstenaar “een kritische uitspraak over de maakbaarheid, manipulatie en soms ook platheid van het internet.” Zo klaar als een klontje.
Hoewel het kunstprogramma wat meer selectie en samenhang had kunnen gebruiken, is de keuze voor zo’n ruige kunsttoren – met haast archeologisch aandoende overblijfselen van een ‘voorbij bureaucratisch tijdperk – in het ambtelijke hart van Nederland op de wellicht duurste grond van Nederland nog niet zo’n slecht idee. De legitimatie voor een meer permanent karakter van dit gebouw – net als het tijdelijk Stedelijk Museum in Amsterdam ooit – in plaats van slechts een ‘tussenruimte’ c.q. ‘Temporary Autonomous Zone’ zonder de beklemmende regels die ook dit festival soms doodslaan, zou een goede uitkomst zijn van dit festival dat al jaren een verbinding zoekt met de stad. En oh ja, meer echte, gemoedelijke biergartens waar het gaat om de kwaliteit van de ontmoeting en het bier, zijn zeker welkom in alle Nederlandse steden. Muntjes, festivalbier en stampende muziek … dat dan weer niet.
Blob
Even tijdelijk is Cocky Eecks’ ‘Sphaerae’ dat zich voor de ingang van het Atrium van het Haagse stadhuis bevindt. Sphaerae bestaat uit verscheidene blobs gemaakt van licht zeil dat opgeblazen kan worden en waarin zo’n honderd toeschouwers kunnen plaatsnemen. Het ontwerp is erop gericht de bezoeker onder te dompelen in beeld en geluid, oftewel het mediakunst-toverwoord ‘immersie’. Dat lukt deze keer echter redelijk goed. Sphaerae is een publiekstrekker waardoor we de performances van Bas van Koolwijk (bekend van onder andere de ‘synchronator’ die hij met GJ Prins ontwikkelde) en Erfan Abdi moeten missen. Paul Prudence is helaas afwezig wegens ziekte.
Sphaerae kan verwijzen naar de theorie van de muziek van de sferen: een theorie die stelt dat er een 1 op 1-verband is tussen muzikale structuren en die in de fysieke wereld, en dat je bovendien door gecomponeerde muziek ook nog in contact kunt komen met het bovennatuurlijke, het mystieke of het spirituele. De performance van Synergetica (Dmitry Gelfand en Evelina Domnitch) en Francisco Lopez – dit keer zonder blinddoek – dompelt ons inderdaad onder in een waterval van van zwart-witbeelden en gecomponeerde geluiden die over onze hoofden stroomt. Het geluid staat overigens hard – maar niet te hard –genoeg om het gebonk van de muziek uit de tegenoverliggende ‘biergarten’ te bedwingen. Dat is helaas niet het geval bij de eigen – veel fragielere – performance van Gelfand en Domnitch. Heel voorzichtig brengen ze beweging in een bakje met vloeistof waar lasers doorheen stralen. Het resultaat – beelden gelijkend op zonneuitbarstingen en een olieachtig laagje op een kopje earl grey thee – wordt geprojecteerd op de wanden van de blobs. Die beelden – gespiegeld op een halve bol – worden vervolgens gefilmd en generen het geluid. Betoverend mooi, maar is het te zachte geluid niet opgewassen tegen de beats van buiten de ‘sfeer’. Ook ontbreekt het een beetje aan spanningsopbouw in deze performance: het toeval mag best een handje worden geholpen.
Natuursteen
Intussen is in het Atrium zelf Atom™ aan zijn set begonnen. Geheel naar verwachting past de ‘digitale steriliteit’ van de ruimte perfect bij het werk van de olijke Duitser Uwe Schmidt. Met zijn geluidjes en wrang-humoristische teksten (‘Ich Bin Meine Machine’) op een bed van zware beats en een onderliggende donkere drone met constructivistische visuals vertolkt hij perfect het gevoel van nietigheid bij de bezoeker in het enorme, slechts gedeeltelijk gevulde Atrium. Nog nooit was een concertzaal overigens zo ‘proper’: een stadhuis opgetrokken in smetteloos witte bouwelementen, bezoekers die braaf bekertjes in de vele nette kliko’s gooien en we zouden er niet van opkijken als we bij de bar een glaasje karnemelk en een krentenbol kunnen bestellen. Zo bezien is het meer een ‘in-situ performance’ dan een concert.
Hetzelfde geldt voor Diamond Version & Atsuhiro Ito (bekend van zijn noiseperformances met TL-verlichtingsbuizen). Het aanvankelijk ook ‘zachte’ geluid van Diamond Version – Alva Noto (Carsten Nicolai) + Byetone (Olaf Bender) – slaagt gewoon de geïmproviseerde coulissen in. Een deel van het publiek poogt te dansen, een ander deel keuvelt onverstoorbaar verder. Geleidelijk aan wordt het zo typische kale Raster-Noton-geluid noisier en verstoorder. En uiteindelijk net zo hard als de nieuwe natuurstenen vloer die in het nabijgelegen station Den Haag Centraal ‘s nachts wordt gelegd (en waarvan we een stuk aantreffen in het damestoilet, maar dit terzijde).
Op weg naar het station pikken we nog een kwartiertje mee van de verrassend luchtige ‘performance’ van Guido Möbius. Gewapend met een gitaar, een batterij effectpedalen, zijn stem en een videocamera maakt hij liedjes met geinige loops van de muziek en zijn stem. De keurige receptioniste die ooit in deze ruimte (nu omgedoopt tot Club2) heeft gewerkt, zou haar keurige wenkbrauwen eerst vast hoog hebben opgetrokken, maar wie weet had ze haar pumps in de restafvalbak gegooid bij deze aanstekelijke muziek.
Gezien: TodaysArt 2013, 27-28 september 2013, diverse locaties, Den Haag
Gonzo (circus) crew: Nienke Doekes, Marjolein Geraedts en Ruth Timmermans