Het thema van de Incubate-conferentie dit jaar was de hybride kunstenaar. Door de overheid naar voren geschoven als het prototype nieuwe kunstenaar dat de eigen broek kan ophouden, maar is het allemaal wel zo rozengeur en maneschijn? En hoe verhouden bookingsagents en media zich anno 2013 tot de ondernemende muzikant?
De Belgische cultuursocioloog Pascal Gielen nam in de openingslezing de tijd om via zijn eigen wordingsgeschiedenis als wetenschapper en de geschiedenis van de ontwikkeling van de instituties zoals kunstacademies, rechtspraak en parlement, aan te tonen dat we ons in een tijdperk van repressief liberalisme bevinden. Ogenschijnlijk hebben we als individu veel vrijheid, maar we staan onder toenemende controle van de overheid en de markt en het collectief is uit elkaar gevallen. ‘Liberty can be a powerful instrument of dominion’: dat we allemaal worden aangemoedigd om zelfstandige te worden kan worden gezien als een strategie voor onderdrukking. Zoals Mark Fisher in het essay ‘Time Wars’ – dat hij vorig jaar voor Gonzo (circus) en Incubate schreef – al aantoonde, leidt die positie van kleine zelfstandige ertoe dat er voor echte creativiteit en innovatie geen tijd meer overblijft. Direct economisch nut is de enige boodschap die we voorgeschoteld krijgen.
Wat ons betreft, mogen de Barten Steenhauts van deze wereld nog tot het eind der dagen de artiesten van gisteren, eergisteren en vorige week op hun voorpagina’s pleuren. Zolang wij het maar niet hoeven te lezen.
Kamp
Die verschuiving naar vrije markt is dan ook niet ideologisch neutraal: de vrijheid van het individu, deregulering en cultureel ondernemerschap leiden tot meer controle en audits die de artistieke vrijheid alleen maar belemmeren in plaats van stimuleren.
Zo is de samenleving verworden tot het ‘kamp’ zoals de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben deze tijd omschrijft, en is het jachtseizoen geopend op al wie zich aan de randen van de samenleving bevindt en de have-nots die lijden onder de ontmanteling van de sociale zekerheid. Zo worden we aangemoedigd om te denken dat we pensioen, ziektekostenverzekering en dergelijke zelf voor onze rekening kunnen nemen, maar eigenlijk komen we terecht in een toestand van self-precarisition. We zorgen er aldus zelf voor dat we in de miserie van het prekariaat terechtkomen in plaats van een krachtige collectief weerwoord te bieden aan politici en ondernemingen die kunstenaars en gewone mensen in de verdrukking duwen.
Uit onderzoek van Gielen blijkt dat slechts weinig kunstenaars dat prekariaat kunnen omzeilen: de hybride kunstenaar die kunst en ondernemerschap succesvol kan combineren is zwaar in de minderheid. En wat dan met alle kritieken? Is de hybride kunstenaar nog een kunstenaar? De autonomie van het werk en de mate van geëngageerd zijn, hangt nog sterk van de kunstenaar af. Maar de grootste kritiek luidt: kan deze kunst wel een verschil maken? Sociaal geëngageerde kunst – community art of ecologische, sociaal of politiek kritische kunst – versterkt immers vaak het heersende regime. De hybride, ogenschijnlijk geëngageerde kunst wordt binnen de instituties getrokken en aldus geneutraliseerd. Ook grote bedrijven kopen kritische kunst om haar aldus onschadelijk te maken.
Toch zijn er lichtpuntjes. Want kunstenaars zijn van oudsher gewend om in dat ‘kamp’ te experimenteren en gek te doen. Op die manier kunnen ze het systeem van binnenuit bevechten en meehelpen aan het ontwikkelen van nieuwe collectieve solidariteitsmechanismen voor de 21ste eeuw, aldus Gielen.
Het grote geld of niet?
Het was dan ook heel erg jammer dat het Gonzo (circus)-panel over Content Curation Marketing niet aansluitend bij dit boeiende betoog van Pascal Gielen werd gehouden. Het onderwerp – een mooie illustratie van de valkuilen voor kunstenaars die Gielen schetste – zorgde voor hevige emotionele reacties bij het talrijk opgekomen publiek – veel kunstenaars, muzikanten en mensen actief in de culturele sector. Tegelijk leefde bij een deel van het panel – twee muzikanten en een journalist – de mening dat het allemaal wel meeviel met het aannemen van goodies of geld van grote bedrijven, die daarmee hun imago willen verbeteren en hun producten willen verkopen. Met idealisme heeft het niets te maken, daar was de marketeer dan weer gewoon eerlijk over. Als Red Bull of Toyota morgen merken dat deze strategie niet werkt, doeken ze hun platform voor muzikanten gewoon op. Een flink debat, dat zeker nog vervolg behoeft.
Idealisme was er wel bij de bookers in het panel ‘Why it is a good time to manage the underground’. Allemaal beweerden ze alleen te werken met muzikanten die ze echt leuk vonden, maar ja, af en toe moest je wel een artiest of zaal ‘pleasen’. Het oudejongenskrentenbrood-sfeertje van dit panel onder leiding van Frank Kimenai – ooit werkzaam bij Incubate, nu zelfstandig booker – zorgde voor een openhartig en gemoedelijk gesprek waar beginnende muzikanten veel van konden opsteken. En de boodschap luidde: muzikant, als jij je muziek serieus neemt, dan doen wij als booker alles voor je hoe groot of klein je ook bent.
De andere kant
Waarom blijven de mainstream (muziek-)media steken in een oeverloze heimwee naar de zogenaamde gouden periode van de popmuziek? Dat was kort door de bocht de vraag die Luke Turner van The Quietus zich stelde in zijn essay ‘Have Baby Boomers Stolen Music’? Waarom haalt elke halve scheet van Bob Dylan of The Rolling Stones nog steeds de cover, terwijl interessante muziek die wél van vandaag is – in het beste geval – wordt weggestopt op de achterste pagina’s. Turner haalde het voorbeeld aan van These New Puritans die hun laatste plaat niet aan de straatstenen kwijtgeraakten, terwijl een ’turd’ (Turners woorden) als Johnny Borrell van Razorlight wijd en zijd wordt geïnterviewd, hoewel hij ook maar 300 platen verkoopt.
Het was diezelfde vraag die aan Turner, Ian Harrison (MOJO Magazine), Gijsbert Kamer (De Volkskrant) en Theo Ploeg (Gonzo (circus), FRNKFRT) werd voorgelegd op de Incubate-conferentie. Een antwoord zou er uiteindelijk niet komen – daarvoor was het debat niet genoeg gestroomlijnd. Even dreigde het zelfs een rondje – vroeger was het tòch beter en spannender – te worden, maar gelukkig was het oordeel bij de debaters genuanceerder dan dat.
Zo werd de vaststelling dat vandaag er een grote retrobeweging bestaat (vooral de jonkies van The Strypes en ‘right wing libertarian-mét gitaar’ Frank Turner waren de risée) volgens Luke Turner goedgemaakt door een ontzettend brede en bloeiende undergroundscene. Dat de kloof tussen de mainstream en de underground stilaan gedicht raakt (met recensies van platen op Pan en eMego op Pitchfork) werd ook als een positieve evolutie aangehaald.
Tussen de anekdotiek door, viel er hier en daar een interessante vaststelling uit de lucht. Zo staat er in het Verenigd Koninkrijk blijkbaar wél een ongeduldige jonge garde te trappelen om over nieuwe muziek te schrijven, terwijl een vergelijkbare blogosfeer in Nederland lijkt te ontbreken. Of dat dan met de Nederlandse volksaard te maken had, daar kwam geen consensus over. Turner stelde dan weer vast dat in het Verenigd Koninkrijk geen festival bestaat dat nog maar aan de hielen komt van Incubate. Verder merkte Theo Ploeg op dat – bij zijn jonge studenten – het onderscheid tussen oude en nieuwe muziek helemaal aan het verdwijnen is. The Beatles, Radiohead staan gewoon nààst Factory Floor op Spotify, voor de jonge garde.
Ten slotte is het maar de vraag of de vraagstelling van dit debat voldoende interessant was. Een abonnementje op Gonzo (circus) en een performante aansluiting op het internet, veel meer heeft een béétje muziekliefhebber vandaag de dag niet nodig om een eindeloze stroom aan niet-nostalgische muziek aan te boren. Wat ons betreft, mogen de Barten Steenhauts van deze wereld nog tot het eind der dagen de artiesten van gisteren, eergisteren en vorige week op hun voorpagina’s pleuren. Zolang wij het maar niet hoeven te lezen.
Gezien: Incubate Conference, 19 & 20 september 2013, Hall Of Fame, Tilburg
Tekst: Ruth Timmermans & Stijn Buyst