De CM Studio van het Centraal Museum is een vrij langwerpige ruimte. Geen zichtproblemen echter: het strijkensemble Sonar Quartet zat op een podium in het midden. Het publiek zat aan twee zijden, zelfs relatief dicht op het uitvoerende viertal.
Het eerste stuk dat ze speelden was gebaseerd op een partituur – dat tegelijk een beeldend werk is – van William Engelen. ‘Falten’ is een gevouwen partituur van tien meter, voor een muziekstuk dat via klanken probeert een ruimte op te roepen. De vier strijkers zetten regelmatig hun lange tonen na elkaar in – met soms langere, soms kortere tussenpozen. Terwijl de laatste strijker de toon aanhoudt en langzaam laat wegsterven, zet de eerste een nieuwe in. Op andere momenten worden lange piepende en zoemende klanken gespeeld, die toe- en afnemen in intensiteit en volume, of worden dezelfde bewegingen door het viertal gespeeld op verschillende toonhoogtes. De muziek lijkt te zweven en te cirkelen, en wordt ruimtelijk.
- Sonar Quartet
Dat gold overigens ook voor de volgende twee stukken, die het kwartet speelde. ‘Ankunft’ van componist Mathias Hinke kende een nerveuzige hectiek, met snelle, korte streken, en kleine variaties in toonhoogte en de plaats waar accenten werden gelegd. Met een kleine echo leken de noten te verdubbelen en de hectiek nog toe te nemen. Dan een abrupte overgang naar een rust van lange, elkaar afwisselende tonen, nog altijd met die echo. De muziek kreeg daarmee een zwevend, drijvend effect, haast als ambient.
Voor het laatste stuk werd de zaalopstelling enigszins omgebouwd, en zat het publiek juist in het midden, met de strijkers elk een een zijde van de rechthoek. In het midden zat de Turkse componist Turgut Ercetin zelf, achter een laptop en elektronica. De instrumenten waren alle met elkaar verbonden door snoeren, waarmee het geluid dat zij voortbrachten naar de andere instrumenten werd gestuurd. Zo brachten ze hun eigen geluid voort en fungeerden ze tegelijk als speaker, legde Ercetin later aan Gonzo (Circus) uit. Wie de musici niet zag spelen, zou de klanken niet hebben toegeschreven aan een viool of een cello. De melodieloze compositie bestaat uit piepende, zuchtende, ruisende en fluitende tonen. De snaren worden soms nauwelijks beroerd, het geluid versterkt en vervormd. Ook dit viel als ambient te benoemen, van het duistere soort.
- Componist Turgut Ercetin tussen het publiek, Sonar Quartet rondom
Deze compositie, ‘String Quartet no 1. “December”’, is geïnspireerd op de ervaringen van een vriendin van de componist. Ze zat in 2000 als politieke gevangene in een isolatiecel. Om zich mentaal staande te houden, vertelde de componist, speelde ze een spel: de geluiden die ze hoorde probeerde ze te vervormen, uit te breiden en zo een soort klanklandschappen “te hallucineren”, zei Ercetin. Hij heeft het op indrukwekkende wijze omgezet in een uitgestrekt geluidslandschap. ‘Isolationism’ lijkt plots niet gepast meer als benaming van een ambient-stroming. Terecht kregen zowel de drie componisten, als de vier leden van Sonar Quartet een enthousiast applaus.
De partituur van Falten, overigens, wordt tijdens de Muziekweek ook als installatie gepresenteerd in het Museum Speelklok. Van Engelen is in het Centraal Museum ook werk te bezichtigen in het kader van de tentoonstelling ‘Ontplofte Blik’.
Gezien: Gaudeamus Muziekweek, Utrecht