In Check in/Check uit onderzoeken medewerkers van het Nederlandse Rathenau Instituut, een onafhankelijke organisatie die de publieke en politieke meningsvorming stimuleert over wetenschap en technologie, de maatschappelijke betekenis van nieuwe digitale technieken in de openbare ruimte.
Je kunt hierbij denken aan camera’s, Streetview en de ov-chipkaart. Volgens de makers van het boek leidt de digitalisering van de openbare ruimte tot een nieuwe fase in de informatiesamenleving. Daarmee bouwen ze voort op de inzichten van wetenschappers als de Spaanse socioloog Manuel Castells. Hij analyseerde in de jaren 1990 in een drietal lijvige boeken – The Information Age – de veranderingen in de economie, de politiek, de cultuur en de relaties tussen staten, organisaties en burgers onder invloed van de technologische revolutie van nieuwe informatietechnologieën.
Om de effecten van de digitalisering van de openbare ruimte te analyseren, voeren de onderzoekers verschillende casestudies uit. Zo beschrijven ze het betaalsysteem van de ov-chipkaart en de poortjescultuur die daarvan het gevolg is. Inmiddels hebben we de ov-chipkaart nodig om met de metro te kunnen reizen. Maar de kaart wordt ook gebruikt als lokalisatie- en opsporingsmiddel door justitie en bedrijven. De schending van privacy ligt hierdoor op de loer. Daarmee is meteen het dilemma geschetst van de digitalisering van de openbare ruimte. Digitale technologieën kunnen creatieve oplossingen bieden, maar de negatieve gevolgen van dezelfde technologieën worden nauwelijks geproblematiseerd of als probleem gesignaleerd. Dat laatste is belangrijk, zo schrijven de auteurs, omdat steeds meer informatie op een geografische kaart wordt gezet en steeds meer objecten en mensen zijn te volgen in realtime. Het effect is een groter controlenet waarvan de mazen kleiner worden.
Check in/Check uit is een fraai vorm gegeven boek. Zo kun je met een gratis app verschillende tags in het boek scannen waarna je wordt doorverwezen naar een website met extra informatie. Check in/Check uit is bovendien prettig geschreven en het verschaft de lezer de nodige informatie over nieuwe digitale technieken. Het laat zien dat we voortdurend in- en uitchecken en wat de gevolgen zijn van de verwevenheid van de digitale en fysieke wereld. Zo ligt de fysieke ruimte in een digitale ruimte die op computernetwerken is gebaseerd. Het effect is dat de openbare ruimte continue wordt geproduceerd en gereproduceerd. En daarmee steeds opnieuw geconfigureerd. Het boek overtuigt minder als vanuit de burger en privacy wordt gekeken naar het misbruik van persoonsgegeven door de overheid, bedrijfsleven en particulieren. De belangrijkste aanbeveling van de auteurs is dat de burger moet worden empowerd, dat is een duur woord om de burger zelf meer verantwoordelijk te maken voor zijn identiteitsbeheer. Het initiatief komt dan bij de burger te liggen, terwijl auteurs als Castells hebben laten zien dat digitale technieken juist een autonome werking hebben, en zich dus moeilijk laten sturen, waarbij er voortdurend allerlei onbedoelde functieverschuivingen optreden.
Check in/Check uit. De digitalisering van openbare ruimte, NAi Uitgevers, Rotterdam, 2010.