Je kunt er met enige argwaan instappen en je afvragen: is het Concertgebouw, de plek die bekend staat om een waanzinnige akoestiek zonder uitversterking en die eerder schade opliep door een clubnacht te hosten in hun zaal, geschikt voor experimentele geluid-set-ups? Een plek, bovendien, waar je je als bezoeker toch, ongewild of niet, altijd even meet aan de rest van het publiek?
Maar de intimidatiefactor van het rode pluche en de rijkelijk versierde plafonds valt deze avond bij Loraine James helemaal weg zodra je de Kleine Zaal binnenstapt. De stoelen zijn vervangen door meditatiekussentjes verspreid over de vloer en het podium, een enkele bezoeker heeft een kleedje meegebracht en het zaallicht is gedimd. Dit alles zorgt voor een behaaglijke sfeer, bijna alsof ondergetekende zich in de Ruigoordkerk bevindt, en zich tegelijkertijd afvraagt in hoeverre zij haar notities straks nog kan teruglezen.
Het optreden van Loraine James is onderdeel van Aural Spaces. Hier laat ze nieuw werk horen dat ze speciaal voor dit festival heeft gemaakt, na een residency bij 4DSound in Berlijn, zoals FIBER-directeur en Aural Spaces-co-founder Jarl Schulp voorafgaand aan het concert aankondigt.
4DSound
Er hangen twaalf speakers aan de trussen die voor een leek doen denken aan JBL Flips, en dezelfde soorten speakers zijn op een kleine, ronde plaat bevestigd aan de vloer en het podium. Paul van 4DSound legt kort uit wat we kunnen verwachten. “In tegenstelling tot stereogeluid, te vergelijken met een blender waarin alle sounds en instrumenten samengeperst worden in twee speakers, bevinden we ons hier als publiek fysiek in een ‘spatialized soundsystem’, waar geluid zich door de ruimte beweegt. Soms hoor je overduidelijk een bas voor je, dan weer een sonische vonk achter je.” Om die reden mogen ook wij ons – stilletjes – door de zaal bewegen, zodat we kunnen ondervinden wat dit met onze luisterervaring doet. Het klinkt vooralsnog wat vaag, maar het publiek geeft zich braaf over.
Al snel wordt duidelijk wat 4DSound in ieder geval van de ontvanger vereist: een actieve en nieuwsgierige luisterhouding, en dat klinkt makkelijker dan het is. Voor wie het liefst achteroverleunend of knikkebollend met een drankje in de hand muziek tot zich neemt, of lijdt aan hyperacusis: bezoek op eigen risico. Er wordt continu een beroep gedaan op de aandachtsspanne. Maar voor wie vele prikkels verwerken een weldaad is en het vermogen bezit om niet het naadje van de kous te móéten weten, is deze vorm van luisteren een ware belevenis. Het geluid is overal en nergens te bekennen, en het liefst zou je je oor snel afwisselend tegen elk van de speakers aan leggen, om geluidsfomo te voorkomen en trachten te ontdekken wáár welk geluidsspoor vandaan komt. Het is alsof je je in een ongrijpbare trip bevindt waar je je tegelijkertijd zeer bewust van bent.
Natuurwaanzin
De muziek van Loraine James is bij uitstek geschikt voor dit type luisterervaring. Kalm en beheerst start zij haar set, waarbij de opbouw passend ondersteund wordt door het lichtontwerp van Nick Verstand. Van schemerachtig gedimd rood licht wordt de ruimte steeds zichtbaarder onder elkaar kruisende blauwe lasers, die uiteindelijk opgaan in iriserende reflecties van de kroonluchter in het midden van het plafond. Waar eerst verwarring bestaat over het waar te luisteren naar de geluiden, lijkt daar op deze manier, naarmate de set zich vordert, ook meer duidelijkheid over te worden geschept.
Glitches, fonkelachtige synths, dreunende bassen en grote contrasten tussen feeërieke soundscapes en prominente drones slaan hier de klok. Het geheel vormt een cinematografische compositie en doet denken aan een levendig natuurgebied waar allerlei organismen van zich laten horen; zo onderscheidt zich een illusie van het klapwieken van vleugels en het zacht neervallen van waterdruppels, maar tegelijkertijd ook de onvoorspelbaarheid die de natuur kenmerkt in de overgangen van zacht naar hard en hoog naar laag. Op een gegeven moment vraag je je af of de kroonluchter niet uit elkaar zal barsten.
Waar de muziek niet schroomt zich continu voort te bewegen, wacht het publiek lange tijd met zich door de zaal verplaatsen, en doet dit uiteindelijk maar mondjesmaat. De meeste mensen blijven op hun plek zitten of liggen, sluiten hun ogen en laten zich onderdompelen door de geluidsmassa. Er wordt vooral gewisseld van houding; zat men eerst, dan gaat men liggen, of er wordt van het podium naar de vloer gelopen en vice versa. Voor wie van plek gewisseld is en Loraine nauwgezet in de gaten heeft gehouden zal zijn opgevallen dat zij haar blik naast haar synthesizer en laptop gericht hield op een scherm dat leek te bestaan uit ronddwalende vuurvliegjes. Het zal vast de route zijn geweest die het geluid door de zaal heeft genomen, en waar zij in samenwerking met de techniek haar compositie op heeft afgestemd.
Het bijzondere van dit concert is dat de luisterervaring veel individualistischer is dan bij een stereo set-up het geval zal zijn geweest. Door op dezelfde plek te blijven zullen enerzijds details zijn ontgaan, en anderzijds juist beter zijn opgevangen dan door iemand die meermaals is opgestaan. Het vraagt om een andere manier van luisteren en wellicht zelfs meerdere bezoeken aan eenzelfde concert om een goed beeld te vormen van wat er allemaal te horen is. Dat zorgt voor extra waardering voor zowel het geluidsvak als de compositie van Loraine James – een sonische ontdekkingsreis, waar je niets van wil missen.