Commotie. De nieuwe clip van Romain Gavras doet het nodige stof opwaaien. Net als zijn vorige. Terecht? Jazeker. Alleen het zwaartepunt van de meeste kritiek ligt verkeerd. Het is niet de vraag of het expliciet tonen van geweld toelaatbaar is. Of Gavras te ver gaat in zijn boodschap. Nee, de essentie is wat we er, als mediaconsument, mee doen.
Beledigd voelt Tim Veatch zich door Born Free, de nieuwe videoclip van de Britse muzikante M.I.A. “Mannen in het zwart dragen de Amerikaanse vlag op hun arm. Ik vind het niet erg dat M.I.A. een statement maakt over de gevaren van een politiestaat, maar ik vind het wél erg als iemand dat automatisch koppelt aan Amerika”, verzucht hij in de commentaarsectie van webzine Stereogum. En zo zijn er veel Amerikanen die niet blij zijn met de videoclip van Born Free, een geweldig nummer dat gebaseerd is sample uit Ghost Rider van Suicide. Ook elders is er kritiek. Te gewelddadig. Niet geschikt voor kinderen. Kunst dient zich niet in te laten met politiek. Argumenten tegen te over, zo lijkt het. Romain Gavras heeft het, kortom, weer voor elkaar. Iedereen heeft een mening over zijn werk.
Dat was niet anders met de clip die hij maakte voor Stress van Justice. De video, waarin in een dikke zes minuten een groep van tien jongeren van Afrikaanse afkomst een spoor van geweld achterlaten in een voorstad van Parijs, werd in Frankrijk verboden. De regering bemoeide zich met de inhoud. In Stress wordt direct een link gelegd tussen zinloos geweld en afkomst, zo werd er geoordeeld. Slimme manier om niet over de echte boodschap van Stress te hoeven discussiëren. Gaat ook over racisme, maar dan juist vanuit de staat, de maatschappij. De film La Haine van regisseur Matthieu Kassovitz bracht de problematiek al eerder op intrigerende wijze onder de aandacht van een groter publiek. De jongeren die in de film worden gevolgd leven wel in Parijs, maar ‘bestaan’ eigenlijk niet. Elke dag weer worden ze geconfronteerd met de uitzichtloze situatie waarin ze verkeren. Elke dag opnieuw wordt ze door de politie op hardhandige wijze duidelijk gemaakt dat ze niet gewenst zijn. Kanaliseren ze door geweld. Of, zoals dat inmiddels in de media heet, zinloos geweld.
Romain Gavras heeft voor Stress opmerkelijk goed naar La Haine gekeken. Nergens toont hij de wandaden als enkel geweld. Zijn jeugdige hoofdrolspelers stralen een vreemde vorm van apathie uit. Het maakt ze niet uit wát ze doen, zolang ze maar niet hoeven te voelen. Het leven zelf hoeven te ervaren. Zo klaar als een klontje, zou je denken. Niet dus. Zelfs Anna Prickard toont in de toonaangevende Britse krant The Guardian aan niets van de clip te snappen. Ondertussen krijgt de verontwaardigde traditionele media steun van de gewone man en vrouw op internet. Naik reageert op Volkomen Kut Magazine: ‘Ik zeg nek schot met die aapen dat doe met beesen die niet te handhaven zijn gewoon afschieten en dan hun ma voor de deur leggen en nu niet komen van ze hebben een slechten jeugd gehad wand daar trappen we niet meer in’. Op de website van de NOS is het al niet veel beter. Nieuwsfreak1988 schrijf: ‘Ik ben 1.96 en train al 4 jaar elke dag maar zon kleine Berberse pisvlek van 3 tuven hoog lacht me keihard uit met zn stiletto op zak.’
Los van het stuitend slechte taalgebruik valt op dat de gemiddelde reactie op het internet in essentie net zo kortzichtig is als de reactie vanuit de traditionele media. In plaats van het bespreekbaar maken van het probleem van sociale uitsluiting in de Franse banlieue, huilen ze mee met de verontwaardigde bestuurders en waarden- en normenbewakers. Dat is precies wat er nu weer gebeurt. Er wordt niet op zoek gegaan naar het verhaal achter Born Free. Waarom kiest Gavras bij het nummer van Mathangi Arulpragasam, M.I.A. dus, voor zulke gewelddadige beelden? Waarom zijn ze zo choquerend voor ons, westerse mediaconsumenten? De controversiële Britse filmmaker Peter Watkins zei ooit: ‘de professionals van de media vervullen een sleutelrol in het voortbestaan van de autoritaire systemen en in de escalatie van het fysieke, seksuele en morele geweld.’ Hoe ze dat doen? Door geweld en seks in een andere dan de normale context te laten zien. Geweld als iets exotisch. Iets van een andere wereld.
Daar doet Gavras niet aan mee. Hij transporteert in veel landen ‘normaal’ geweld naar onze westerse samenleving. Naar de Verenigde Staten, om precies te zijn. Het resultaat is heftig. Héél heftig. Zoals bij alle relevante popcultuur (en kunst) roept het werk vragen op. Die beantwoorden vraagt doorzettingsvermogen, honger naar achtergronden, feiten en kennis van zaken. Precies de zaken waar het de gemiddelde mediaconsument en journalist aan ontbreekt. Zijn Gravas en Arulpragasam daarom te ver gegaan? Hadden ze rekening moeten houden met de deplorabele situatie waarin het medialandschap anno 2010 verkeert? Natuurlijk niet. De clip van Born Free is een ware parel. Cinematografische pracht én inhoud komen er samen, stromen in elkaar over, versterken elkaar. En roepen dus relevante vragen op. Wil Arulpragasam, voorvechtster van de Tamil Tigers, ermee zeggen dat Amerikanen juist blij mogen zijn dat ze in een land wonen waar mensen niet vervolgd, opgepakt en afgeslacht worden omwille van hun etnische achtergrond? Wil ze ermee zeggen dat Amerikanen best kritisch mogen zijn op hun eigen ‘war on terror’? Wil ze ermee duidelijk maken dat er niet veel voor nodig is om in het hokje ‘terrorist’ te belanden? Rood haar kan voldoende zijn.
Uitstekend voer voor discussie dus. Voor een dialoog tussen partijen. En ja, ook bovenstaande vragen worden op internet gesteld. Maar veel te weinig. En zeker niet door de kwaliteitsmedia. Dat maakt Born Free tot tegenpolitiek: het tegenovergestelde van de huidige westerse politieke orde die niet ander doet dan de problemen van ons huidige dolgedraaide systeem opruimen, bagatelliseren en uiteindelijk in stand houden door de impliciete weigering een moreel standpunt in te nemen. Die laffe houding is al lang niet meer voorbehouden aan de politiek. Ook journalisten, kritische geesten en mediamakers maken zich er schuldig aan. Het levert een situatie op die de Rotterdamse filosoof Henk Oosterling beschrijft als radicale middelmaat, die Herbert Marcuse met afschuw en vrees aanstipt in zijn boek De Ééndimensionale Mens. Gelukkig zijn er mensen als Gravas. Als Arulpragasam. Mensen die niets als vanzelfsprekend ervaren. Want uiteindelijk is, om Frankfurt-collega Peter Bruyn te citeren, alles politiek. Ook popcultuur. Zeker popcultuur.
WWW
M.I.A.’s Born Free op Vimeo
MIA’s ‘Born Free’ video removed from YouTube (NME)
Child ‘killed’ in MIA’s ‘Born Free’ video defends singer (NME)
M.I.A. – “Born Free” video (NSFW) (Stereogum)
Verzet 2.0 (oudje over de rol die kunst/popcultuur speelt in onze postindustriële maatschappij)